ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 266
Danışan Ədilə xanım Şıxlinskayanın oğlu Rüstəm idi. On ildən sonra bu görüşün baş tutması üçün polkovnik Rüstəm bəyin nəvəsi Rüstəmə təşəkkür edib, Qazaxa getdim. Gedəndə özümlə Respublika Kino-Foto-Sənədlər Arxivindən tapdığım iki nadir şəkli də götürmüşdüm. 1919-cu ildə çəkilən bu şəkillərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ordusunun general və zabitləri təsvir olunmuşdu. Hər iki şəkildə cavan bir zabitin ad-famili ya- zılmışdı: Bahadır bəy Vəkilov. * * * Elə ilk görüşdən bir-birimizdən üzrxahlıq elədik. Ədilə xanım yanıqlı-yanıqlı dedi ki, gözüm qorxub, ay oğul, iyirminci, bir də otuz yeddinci illər bizim ailəyə heç nədən çox ağır zərbələr vu- rub. Sənin on il bundan qabaqkı telefon zəngində isə yara hələ isti idi. Şəkillərin yarasını deyirəm, ən çox məni yandıran da, Əli ağa babamın ağ at üstündə çəkilmiş yeganə fotoşəkli idi. Günah məndə oldu, heç olmasa üzünü çıxartdırıb özümdə saxlamadım. Rüstəm dönə-dönə gedib o rejissoru axtarıb. Deyiblər rəhmətə gedib. Şəkillər də itdi-batdı. Nə isə, olan-oldu, keçən-keçdi… Məndə qalan şəkillər bunlardı, – deyib, Ədilə xanım “Nikolay- dan qalma” bir albomu stolun üstünə qoydu. Albomun ilk səhifəsində çərkəzi geyimli cavan bir zabit şəkli... İri ala gözləri necə də tanış və doğmadır. Mənim şəklə diqqətlə baxdığımı görən Ədilə xanım: – Dayımdı, – dedi, – müsavat zabiti olduğu- na görə iyirminci ildə bolşeviklər onu da güllələyiblər. Onun səsindəki təsvirəgəlməz kövrəklik, həzin bir qəm dal- ğası varlığımı titrətdi. Adam, belə anlarda qarşısındakına təsəlli verməkdən də məhrum olur. Daxili təlatüm, vicdanın səsi olub keçmiş ədalətsizliyi, vəhşiliyi ittiham edir. Dərindən köks ötü- rüb, “heyf” deməkdən başqa əlindən bir şey gəlmir. Çünki na- haq qan tökənləri, heç nədən insan güllələdənləri ittiham etmək gecdir. O vəhşiləri indi tarix mühakimə edir. Tarix öz səhifələrində onlara amansız cəza verir, gec də olsa əyrini – əyri, düzü – düz yazır.
Şəmistan Nəzirli 267
Ağır qəm yükünün altından qurtarmaq xatirinə soruşdum: – Dayınızın adı necədir, Ədilə xanım? – Bahadır bəy Vəkilov, Milli Orduda rütbəsi kapitan... – Ola bilməz, – dedim. Özümdən asılı olmayaraq səsim bərkdən çıxdı. – Onda bu şəkillərə baxın, zəhmət olmasa… Mən özümlə gətirdiyim bir qrup milli ordu əsgərinin iki fotoşəklini ona göstərdim. – Bu, tən ortada oturan Bahadır dayımdı, – dedi. İkinci şəklə baxır: – Bu da odu, dayımdı… Bu şəkillər bizdə yoxdu. Sizdə hardandı? – soruşdu. – Arxivdən tapmışam, – dedim. – Oy, nə yaxşı iş görmüsünüz, çox sağ olun… Mənim anam Böyükxanım Vəkilovlardandır. İbrahim ağa Vəkilovun qızıdır. General-topoqraf İbrahim ağanın yox, o, Paşa ağanın oğludur. Mənim babam isə Pənah ağa Vəkilovun oğludur. İkicə dayım vardı: böyüyü İsfəndiyar bəy, kiçiyi isə Bahadır bəy idi. İsfəndiyar dayım 1907-ci ildə Qori seminariyasını qurtarmışdı. Bir müddət Bakıda rus-tatar məktəbində müəllim işləyib. 1910-cu ilin yayın- da görkəmli maarifçi Əhmədağa Mustafayevin Dilicanda ədəbi fəaliyyətinin iyirmi beş illiyi keçirilib. Dayım yubileyin təşkilatçısı olub. Böyük şairimiz M.Ə.Sabirin “Hophopnamə”sinin nəşri üçün ianə toplayıb. 1918-ci ildə Qazax Seminariyası açılanda Fi- ridun bəy Köçərli onu Qazağa dəvət edib. Səməd Vurğunun, Seyfulla Şamilovun, Mirqasım Əfəndiyevin, Osman Sarıvəllinin, Mehdi Hüseynin, Mehdixan Vəkilovun və yüzlərcə seminaristin müəllimi olub. Bolşevik hökuməti qurulanda əksinqilabçı- müsavatçı fəaliyyətinə görə Solovki konslagerinə sürgün etdilər. Ana tərəfimdən Solovki adalarında əzab çəkənlər çox olub. Mü- savat parlamentinin üzvü Rəhim bəy Vəkilov, maarifçi Zəkəriyyə Vəkilov, Məmmədhəsən Vəkilov-Baharlı, Bakı Darülmüəl lim- atının direktoru Mədinə xanım Vəkilova-Qiyasbəyli isə otuz yeddinci ildə güllələndi. Azərbaycan parlamentinin üzvü, parti- yanın ikinci lideri Mustafa ağa Nadir bəy oğlu Vəkilov 1920-ci ildə Türkiyəyə mühacirətə getdi… Solovki konslagerində on il General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 268
həbs cəzası çəkən dayım İsfəndiyar bəy Vəkilov 1936-cı ilin no- yabrında qayıtdı. Ömrünün axırına kimi müəllimlik etdi. 1960-cı ildə vəfat edən dayımın indi bir qızı, bir oğlu qalır. Oğlu İbrahim Vəkilov istefada olan polkovnikdir. Kiçik dayım Bahadır bəy Vəkilov idi. Bayaq dediyim kimi, iyirminci ildə cavankən bolşeviklər güllələdilər, heç evlənməmişdi də. Sizin tapdığınız şəklin arxasında yazılıbmı, neçənci ildə çəkilib? – 1919 -cu ildə çəkilib, – cavab verdim. – Mənimlə yaşıddı, dayımın şəkli, – deyib Ədilə xanım qəmli- qəmli köksünü ötürür. Ovcundakı xırdaca güllü dəsmalla nəmli gözlərini sildi. – Ədilə xanım, bolşeviklər ana tərəfinizdən ona görə çox ada- mı güllələyib, sürgün ediblər ki, Rəhim bəy Vəkilov müsavat parlamentinin üzvü olub və nəslinizdə bəylik varmış. Əslində maarifçilər daha çox olub. Tiflisdəki Qori seminariyasının arxi- vində işləyəndə bir dəfə maraqlandım ki, görüm neçə Vəkilov oxuyub. Saydım on bir nəfər idi. Hələ Qazax Seminariyasını qur- taranlar da olub… Bəs, ata tərəfinizi niyə incidiblər? – Ata tərəfimdən də ağalıq var idi. “Ağalıq” yeri adlanan Şıxlinskilərə məxsus torpaqlar indi də qalır. Birinci Şıxlıya çat- mamış, Kürqırağı yerlər Şıxlinskilərin olub. İndi orda üzüm bağı salınıb… Polkovnik atam Rüstəm bəy Şıxlinskini də 1920-ci ildə bolşeviklər güllələdilər. Bizim ailə Bakıdan Qazaxa köçdü. Sonra Gəncə üsyanı oldu. Cavad əmim İrana getdi. Evimizdə başıpa- paqlı qalmadı. Anam Qazaxda arteldə dərzi işləyirdi, birtəhər dolanırdıq. 1932-ci ildə olan bir hadisə heç vaxt yadımdan çıx- mır. “Çistka” vaxtı idi. Bir gün anamı komsomolçular kluba ça- ğırdılar. Belə yerlərdə heç vaxt olmayan anam getmək istəmirdi, utanırdı. Dedilər ki, Bakıdan “çistka” aparmağa nümayəndə gəlib, getməsən, vəziyyətin daha da pis olar. “Kulak” kimi sür- gün edərlər, körpələrinə yazığın gəlsin. Onda anam məni də özü ilə apardı. Yığıncaq başlandı. Səsə qoydular ki, Böyükxanım İb- rahimağa qızı Şıxlinskayanın səsi alınsın, yoxsa yox. Yerdən: – Qadındı, köməksizdi, əri, qayını və bir qardaşı güllələnib, bir Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|