Sonuncu ensiklopediya Layout qxd
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏLİ İBN ƏBU TALİB
adını qazanmışdır. Əli erkən yaşlarından Məhəmməd peyğəmbərin yanında böyümüşdür. O, İslamı ilk qəbul etmiş az yaşlı müsəlman olmuşdur. 10 yaşında müsəl- man olduqdan sonra bütün həyatını İslam ideallarına qurban vermişdir. Əli heç bir zaman Məhəmməd peyğəmbərdən ayrıl- mamışdır. Mədinəyə hicrətdən öncə məkkəlilər peyğəmbəri öldürmək istəmişlər. Müşriklər peyğəmbərin evinə daxil olduqda Məhəmməd peyğəmbərin yerində onu uzan- mış olduğunu görürlər və bununla da Əli həyatını təhlükəyə ataraq onların planlarını pozmuş olur. O zaman peyğəmbər artıq Mə- dinəyə doğru yola çıxmışdır. Məkkəlilər isə Əlini öldürməmiş, onu sərbəst buraxmışdır- lar. Bundan sonra o da Mədinəyə hicrət etmiş, peyğəmbərin bütün işlərində ona yardımçı olmuşdur. Əli ilk döyüş sınağını hicrətin 2-ci ilində Bədr döyüşündə keçmişdir. Döyüşün başlanğıcında o, Məkkə müşriklərinin lider- lərindən biri olmuş Valid ibn Muğirə ilə döyüşüb onu öldürmüşdür. Bu döyüşdə müsəlmanların üstünlük qazanmaqlarında Əlinin böyük rolu olmuşdur. İgidliyinə görə onu “Allahın aslanı” (Heydər) adlandır- mışdırlar. Peyğəmbər ona “Zülfiqar” adlı iki başlı bir qılınc da bağışlamışdır. Bundan başqa o, Bədrdə göstərdiyi şücaətinə görə qənimət kimi dəbilqə və bir dəvə almışdır. Əli Bədr döyüşündən sonra Məhəmməd peyğəmbərin qızı Fatimə ilə evlənmiş, bu evlilikdən onun iki oğlu: Həsən və Hüseyn, eləcə də iki qızı: Zeynəb və Ümm Gülsüm doğulmuşdur. Hicrətin 3-cü ilində baş verən Uhud döyüşündə müsəlmanlar məğlub olduqda Əli Məhəmməd peyğəmbəri qarşıda olan düşmənlərdən qoruyarkən yaralansa da, sağ qalmışdır. Daha sonra, hicrətin 6-cı ilində Xeybər döyüşündə yəhudilərə qarşı ağır döyüşlərdə igidliyi ilə seçilmişdir. Eyni za- manda, onun sərkərdəlik bacarığına görə müsəlmanlar üstünlük qazanaraq Xeybəri ələ keçirmişdirlər. Hicrətin 8-ci ilində Əli Məkkəni fəth edən İslam ordusunun bayraq- darı olmuşdur. Müsəlmanlar şəhərə girəndən sonra Məhəmməd peyğəmbər onunla bir- likdə Kəbədəki bütləri dağıtmışdır. Hicrətin 8-ci ilində Məkkə fəth edildikdən sonra Həvazin və Səqif qəbilələri müsəlmanlara qarşı savaşa qalxmışdırlar. Həlledici döyüşdə müsəlmanlar böyük çətin- liklə üstünlük qazana bilmişdirlər. Bu döyüşdə də Əlinin igidliyi müsəlmanların üstünlük qazanmasında böyük rol oy- namışdır. Əli təkcə döyüşkənliyi ilə deyil, müdrik- liyi və elmi ilə də digərlərindən seçilmişdir. O, öz səylərini peyğəmbərin vəfatından sonra da davam edərək Xilafətin möhkəmlənməsi və müsəlman icmasının inkişafı üçün böyük işlər görmüşdür. İkinci Raşidi xəlifə Ömərin hakimiyyəti dövründə Əli onun ən yaxın və etibarlı yardımçısı olmuşdur. Ömər müxtəlif problemlər haqqında onunla bölüşmüş, bir yerə gedəndə Mədinədə ölkə başçılığını ona tapşırmışdır. Ölümündən öncə Ömər yeni xəlifənin seçilməsi üçün altı nəfərlik heyətin yaradıl- masını əmr etmişdir. Onlar müzakirələr aparıb aralarından bir nəfəri xəlifə seçməli idilər. Əli də bu heyətdə olmuşdur. Ancaq, müzakirələrin nəticəsində Osman xəlifə seçilmişdir. Üçüncü Raşidi xəlifə Osmanın dövründə Əli baş qazi (II) vəzifəsində işləmiş, xəlifənin ən yaxın və inandığı adam olmuşdur. Ancaq, Osmanın xəlifəliyinin so- nunda Xilafətdə qarşıdurma baş vermişdir. Üsyançılar Mədinəyə girərək xəlifə Osmanın evini mühasirəyə almışdırlar. Bu hadisələr zamanı Əli onlarla çətin danışıqlar apararaq təhlükəni azaltmağa çalışmışdır. Eyni za- manda o, öz oğulları Həsən və Hüseyni xəlifəni qorumaq üçün onun yanına göndər- mişdir. Üsyançılar Osmanı qətl etdikdən sonra Xilafətdə durum ağırlaşmış, faktiki 71 ƏLİ İBN ƏBU TALİB olaraq hakimiyyətdə boşluq yaranmışdır. Belə bir ağır vəziyyətdə Əliyə xəlifə olmaq təklifi gəlmişdir. O, bir neçə dəfə bu təklifi qəbul etməsə də, sonra onu qəbul etməyə məcbur olmuşdur və 35/656-cı ildə dördüncü Raşidi xəlifə seçilmişdir. Əli Xilafətin ən ağır və çətin dövrlərində hakimiyyətə gəlmişdir. Xilafətdə iç savaş başlamışdır. Osmanın ölümündən üzülmüş xalq, eləcə də Məhəmməd peyğəmbərin səhabələri, Əlidən onu öldürənlərin tezliklə cəzalandırılmasını tələb etmişdirlər. Ancaq, üsyançıların da gücləri heç də az deyildir. Buna görə də, onlara qarşı tələsik ölçü götür- mək olmurdu. Beləliklə, xəlifə Əli çox çətin durumla üzləşmişdir. O, problemi tələs- mədən, yavaş-yavaş çözmək istəmişdir. Buna görə o, ilk öncə bölgələrdəki valilərin eti- madını qazanmağa çalışırdı. 36-cı ildə Bəsrədə baş vermiş hadisə Əlinin apardığı siyasəti pozmuşdur. Burada Osmanın ölümünə görə onun qisasının alın- masını tələb edən müxtəlif qruplar ortaya çıxmağa başlamışdır. Məkkədən buraya kar- vanla gələn Məhəmməd peyğəmbərin həyat yoldaşı Aişə, görkəmli səhabələr Təlhə və Zübeyr də onların arasında olmuşdurlar. Qarışıqlığa yol verməmək məqsədini güdən Əli qoşunu ilə Bəsrəyə yürüş etdi. Ancaq, onun qan tökmək niyyəti olmamışdır. Buna görə də o, Aişə, Təlhə və Zübeyr, eləcə də digər nüfuzlu adamlarla danışıqlar aparmağa başlamışdır. Problemin dinc yolla həll edilməsinə şərait yaranmışdır. Ancaq, Osmanın qatilləri barışı istəmirdilər, çünki sülh əldə etmiş tərəflər onları mühakimə edəcəkdilər. Buna görə də, onlar təxribat törətmiş və tərəflər arasında döyüş qızışmışdır. “Cəməl” (Dəvə) adlandırılan bu döyüşdə Əlinin qoşunu üstünlük əldə et- mişdir. Ancaq, bundan sonra Xilafətdə durum daha da pisləşdir. Bundan başqa, Əlinin xəlifəliyinə qarşı Misir və İraqda da müxtəlif qüvvələr çıxış edirdilər. Ancaq, onun ən güclü rəqibi Əməvilərdən olan Suriya başçısı Müaviyə ibn Əbu Süfyan olmuşdur. O, Əlini xəlifə kimi tanımırdı. Ona görə də, Əli Suriyaya doğru qoşunu ilə irəliləyirdi. 37-ci ildə Süf- feyn adlı yerdə tərəflər arasında həlledici döyüş baş verdi. Döyüşdə Müaviyənin qoşunları çətin durumda qaldılar. Buna görə də, onlar nizələrinin uclarına Quran səhifələrini keçirərək Əlini problemləri məhkəmədə ədalətlə həll etməyə çağırdılar. Əli bu təklifi qəbul etmək istəmirdi. Buna baxmayaraq onun ordusundan bir qrup bunu ondan tələb etmişdir. Buna görə də Əli, bu təkliflə razılaşmalı olmuşdur. Ancaq, bu məhkəmə nəticəsiz bitdi. Hələ üstəlik burada bu anlaşmadan razı qalmayan, sonradan xari- cilər təriqəti kimi tanınan bir qrup Əlinin qoşunundan ayrılıb həm ona, həm də Müaviyəyə qarşı vuruşmağa başladılar. 38- ci ildə Əli xaricilərlə vuruşaraq onları Nəhrə- van yaxınlığında məğlub etdi. Ancaq, bu üsyançı təriqətin ideyaları bir qədər sonra Xi- lafətdə surətlə yayılmağa başladı. Onlar iqti- sadi və siyasi həyatın bütün sahələrinə təsir göstərmişdirlər. Onlar xəlifə Əlinin qoşununa da nüfuz etmişdirlər. Xaricilər partizan savaşı taktikasını seçərək terrorçu və təxribatçı fəaliyyətə başladılar. Bu təriqət sonralar hakimiyyətdə olacaq xəlifələr üçün də böyük problemlər yaratmışdı. Sonra, Əlinin tərəfdarları arasında olan parçalanmadan yararlana bilmiş Müaviyənin ordusu hücuma keçmişdir. 38-ci ildə onun komandanı Əmir ibn As Misiri ələ keçirdi. 39-cu ildə suriyalılar İraqa basqın etdilər. 40- cı ildə isə Müaviyənin ordusu Hicaz və Yəmənə girdi. Ancaq orada, xəlifə Əlinin qoşunu suriyalıların hücumunun qarşısını ala bilmişdilər. Döyüşlərin qızğın vaxtında xəlifə Əlinin qətlə yetirildiyi xəbəri yayıldı. Nəhrəvandakı məğlubiyyətə görə qisas almaq üçün xaricilər ona qarşı qəsd hazırladılar. Bu qəsdi İbn 72 ƏLİ İBN ƏBU TALİB Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|