Sonuncu ensiklopediya Layout qxd
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İQAMƏ – azandan sonra vacib na- mazın qılınması üçün möminləri namaza ikinci çağırışdır.
- İQAN – Sufilikdə mənəviyyat yolçusunu kamilləşdirən bilikdir.
- İQTƏ – varislik hüququnun saxlanması şərti ilə torpağın, eləcə də ondan gələn gəlirin hər hansı bir şəxsə verilməsidir.
- İLAH – ə rəb dilində tanrı mənasını verir.
- İLHAM – sufilikdə birbaşa və ya nəyinsə vasitəsi ilə Allahın insana verdiyi bilikdir.
- İLYAS – Musa peyğəmbərin şəriəti ilə hökm vermiş, İsrail oğullarına göndərilmiş peyğəmbərlərindən biri olmuşdur (Quran
- İMAM – müsəlmanlara yol göstərən insan və ya dini rəhbərdir.
- İMAMƏT – dini və dünyəvi hakimiyyəti birləşdirən dövlət quruluşudur.
iqalə hesab edilmir. Bunun üçün fiqhdə başqa hökmlər vardır. İQAMƏ – azandan sonra vacib na- mazın qılınması üçün möminləri namaza ikinci çağırışdır. Onun deyilməsindən dərhal sonra müsəlmanlar namaz qılmağa başlayır- lar. İqamə ilə azanın sözləri eynidir, onların arasında fərq azdır. İqamənin verilməsi sa- vabdır. Azandan fərqli olaraq aramla deyil, iqamə tez oxunur. İqamə nafilə namazlarının qılınmasından əvvəl oxunmur. Qadınların iqamə oxuması vacib deyildir. İQAN – Sufilikdə mənəviyyat yolçusunu kamilləşdirən bilikdir. Bu bilik təcrübə yol- ları ilə deyil, mənəvi yüksəlişlə əldə edilir. İQBAL MƏHƏMMƏD (1289/1873 – 1357/1938) filosof-şair, maarifçi, reformist və ictimai xadim olmuşdur. O, Pəncabın Siyalkot şəhərində doğulmuş, erkən yaşların- dan elmə maraq göstərmiş, Quranı öyrənmiş, mədrəsədə dini elmlər üzrə təhsil almışdır. Sonra Lahorda təhsilini davam etdirmişdir. Burada o, müxtəlif elmləri öyrənmiş, poeziyaya meyl göstərmişdir. Məktəbi bitirdikdən sonra isə ingilis dilini və fəlsəfəni öyrətməyə başlamışdır. 1322/1905-ci ildə Məhəmməd İqbal İngiltərənin Kembric uni- versitetinin fəlsəfə və iqtisadiyyat fakültələrində təhsilini davam etdirmişdir. Londonda ərəb ədəbiyyatından dərs demişdir. Sonra 1325/1908-ci ildə Al- maniyaya gedib, orada artıq istedadlı şair kimi tanınaraq vətəni olan Hindistana qayıt- mış, burada qısa bir müddət Lahorun dövlət məktəblərinin birində ərəb ədəbiyyatından dərs demişdir. Sonra ingilislərin müstəm- ləkəçi siyasətinə qarşı çıxaraq vəzifəsindən istefa etmiş, özəl məktəblərdə müəllimlik işini davam etdirmişdir. Bundan sonra o, in- gilis müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizəyə qoşulmuşdur. O, müsəlmanların daha çox yaşadığı şimal vilayətlərinin Hindistandan ayrılması, orada Pakistan dövlətinin qurul- ması ideyası ilə çıxış edənlərdən biri olmuş- dur. O, 1351/1932-ci ildə Londonda bu məsələ ilə bağlı konfransda çıxış etmişdir. 357/1938-ci ildə uzun sürən xəstəlikdən sonra vəfat etmişdir. Pakistan dövləti isə onun ölümündən sonra qurulmuşdur. Məhəmməd İqbalın fəlsəfi baxışları daha çox onun poeziyası və bəzi başqa əsərlərində əks olunmuşdur. O hesab edirdi ki, bütün in- sanlara xoşbəxtlik gətirə bilən ideya yalnız İslam dinidir. Bu din möhkəm ideoloji, eləcə də əxlaqi dayaqlar üzərində durduğundan məhv edilə bilməz. Əsərlərində müsəlman- ları İslam irsini öyrənməyə, Məhəmməd peyğəmbərin göstərdiyi yolu getməyə çağır- mışdır. Məhəmməd İqbala görə hər bir cəmiyyət və fərd Allahı düşünərək yaşamalıdır. Bu yolda günahlardan çəkinmək və cihad etmək lazımdır. Onun fikrincə böyük nailiyyətlər əldə etmələrinə baxmayaraq avropalıların həyat tərzi mənəviyyatsızdır, çünki onların mədəniyyətləri yalnız maddi dəyərlər üzərində qurulmuşdur. Məhəmməd İqbal başqa müsəlman mütəfəkkirləri kimi hesab edirdi ki, müsəl- man xalqlarının geriliyi bəzi müsəlman təriqətlərinin fəaliyyəti ilə bağlıdır. O, onları ilkin İslam dəyərlərindən uzaqlaşmaqda, peyğəmbər və onun səhabələrinin göstərdiyi yoldan yayınmaqda, dinə bidətlər gətir- məkdə ittiham etmişdir. Bununla yanaşı o, din xadimlərinin ehkamçılığına qarşı çıxış edərək, müsəlmanları müasir həyata uyğun- laşmağa, elmi və texniki biliklərə yiyələn- məyə çağırmışdır. İQTƏ – varislik hüququnun saxlanması şərti ilə torpağın, eləcə də ondan gələn gəlirin hər hansı bir şəxsə verilməsidir. Bu sistem Osmanlı imperiyası dövründə geniş tətbiq edilmiş və timar adlanmışdır. O dövr- 135 İQTƏ lərdə timar olaraq ölkənin münbit torpaqları verilirdi. Timarı süvarilər hesab olunan “sipahi” qoşununa verirdilər. Beləliklə, tor- paq verilən şəxsin mülkiyyətinə çevrilir və ya ondan gələn gəlir ona verilirdi. İqtəyə ver- ilmiş ərazilərdə yaşayan kəndlilər də tor- paqları ilə birlikdə mülkədara aid olurdular. Torpaqdan ayrılmaq istəyən kəndli sipahiyə təzminat ödəməli idi. İqtə sistemi 1839-cu ildə ləğv edilmişdir. İLAH – ərəb dilində tanrı mənasını verir. Bu söz həm bir olan Allah, həm də tan- rılar üçün istifadə edilə bilər. Ümumiyyətlə, ilah sözü sami dillərində tanrı və tanrılar üçün istifadə edilən sözdür. İLƏ – fiqhdə hər hansı bir kişinin öz ar- vadına müəyyən müddətdə yaxınlaşmaya- cağı barəsində verdiyi sözdür. Bu müddət dörd ay olur. Əgər bu müddət bitənə kimi kişi arvadı ilə yaxınlıq etməzsə, onda onlar boşanmış hesab edilirlər. Əgər kişi verdiyi sözü pozaraq ilə müddətindən tez həyat yoldaşı ilə yaxınlıq etsə, onda kəffarə vermə- lidir. İLHAM – sufilikdə birbaşa və ya nəyinsə vasitəsi ilə Allahın insana verdiyi bilikdir. İlhamın qaynağı Allah və ya Onun mələyidir. İbn Ərəbiyə görə müqəddəslərin və peyğəmbərlərin bilik qaynağı birdir. Ümu- miyyətlə, ilham geniş mənada yaradıcı – şair, filosof, ədib və s. kimi insanların bilik mən- bəyi kimi də istifadə edilir. İLYAS – Musa peyğəmbərin şəriəti ilə hökm vermiş, İsrail oğullarına göndərilmiş peyğəmbərlərindən biri olmuşdur (Quran, 37: 123-130). Musa peyğəmbərdən sonra İs- rail oğulları Allahın yolundan, Tövratın qa- nunlarından yayınaraq bütlərə tapınmağa başlamışdırlar. Buna görə də, Allah onları doğru yola dəvət etmək üçün çoxlu sayda elçilər göndərmişdir. Bu elçilərdən biri də, İlyas peyğəmbər olmuşdur. O, Bəl tanrısına tapınan, onun heykəlini ucaldan bir qəbiləni doğru yola gətirmək istəmiş, ancaq onlar onu dinləməmiş və oradan qovmuşdurlar. Buna görə Allah onları cəzalandırmışdır. Onların yurduna quraqlıq düşmüş, mal-qara tələf olmuş, aclıq başlamışdır. Bu hadisədən sonra o qəbilə İlyası axtarıb tapmış ondan üzr istəyərək on- ların bağışlanmasını istəmişdirlər. Allah isə onları bağışlayıb hidayət yolunu İlyas peyğəmbərin vasitəsi ilə onlara göstərmişdir. Bundan sonra yenidən yağışlar yağmış, tor- paqları məhsul vermiş, həyat normal axarına qayıtmışdır. Ancaq, bir müddət sonra bu xalq yenidən yollarını azaraq bütlərə tapınaraq pozğunçuluq etmişdirlər. Bundan sonra İlyas onlardan uzaqlaşmış bir başqa İsrail qə- biləsinin peyğəmbəri olmuşdur. Onlardan olan Əlyəsə adlı xəstə bir gənci sağaltmış, onu öz tələbəsi etmişdir. O da, İlyasın və- fatından sonra peyğəmbərliklə müjdələn- mişdir. İMAM – müsəlmanlara yol göstərən insan və ya dini rəhbərdir. Camaat na- mazının önündə duranı, görkəmli İslam ali- mini, şiə liderlərini, hətta xəlifəni bu adla adlandırırlar. Sünni məzhəbində məscidlərdə din işlərindən məsul olan şəxsə də imam dey- ilir. Şiəlikdə isə imam sözünün daha dərin mənaları vardır. Məsələn, əhli-beytdən sayılan 12 imam daha müqəddəs hesab edilir. Bu səbəbdən də, hər din adamı şiəlikdə imam sayılmaz. İMAMƏT – dini və dünyəvi hakimiyyəti birləşdirən dövlət quruluşudur. İmamət sözü məna baxımından xilafət anlayışına yaxındır. İmamətin şiəlikdə siyasi mənasın- dan başqa, mənəvi mahiyyəti də vardır. Dövlət olsa və ya olmasa, şiələr imam kimi tanıdıqları əhli-beyt nümayəndələrini özlərinin öndərləri hesab edirlər. 136 İLAH Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|