Yalnız anlaşılmayan və çoxmənalı ayə və
hədislər haqqında ictihad verilir.
Ehtiyac
olanda
qiyasa, rəyə, icmaya, istihsana və
örfə müraciət edilməlidir.
İDDƏ –
qadının boşanandan və ya
ərinin ölümündən sonra yenidən ərə get-
məsi üçün gözləmə müddətidir (2: 228).
Boşanmış qadınlar yenidən evlənə bilmə
üçün 3 iddə müddəti gözləməlidirlər. Müx-
təlif səbəblərdən aybaşı olmayan qadının gö-
zləmə vaxtı 3 aydır.
İDƏYN –
İslamda qeyd edilən qurban
və oruc bayramlarıdır. Bu bayramların qeyd
edilmə
adəti
Məhəmməd
peyğəmbərin
dövründən başlamış, bu günə qədər davam
etməkdədir. Hər iki bayramların birinci gün-
lərində
sübh namazından sonra bayram na-
mazları qılınır.
Hədislərə görə
Məhəmməd
peyğəmbər,
Mədinəyə hicrət etdikdə orada
mədinəlilər iki
bütpərəst bayramlarını qeyd
edirdilər. O da bu bayramları
qurban və oruc
bayramları ilə əvəz etmişdir.
Qurban bayramı hər il
Zülhiccə ayının
10-dan başlayaraq üç gün qeyd edilir. Bu
bayram
İbrahim peyğəmbərin verdiyi əhdə
görə oğlu
İsmaili Allaha qurban vermə istəyi
ilə bağlıdır. Ancaq son anda Allah onun yer-
inə mələklə göndərdiyi qoçun qurban
kəsilməsini buyurmuşdur. Bayram günləri
varlı müsəlmanlar qurbanlar kəsərək yox-
sullarla paylaşırlar.
Oruc bayramı isə
Şəvval ayının 1-də,
Ra-
mazan ayında orucluğun bitməsi münasibəti
ilə üç gün ərzində qeyd edilir. Bu bayramlara
müsəlmanlar böyük həvəslə hazırlaşırlar.
Bayram
günləri müsəlmanlar sevinərək
sədəqə və
ehsanlar verir, bir-birlərini bayra-
mla əlaqədar təbrik edirlər.
İslam ölkələrində
bayram günləri iş günləri hesab edilmir.
Bayramların birinci günündə sübh namazın-
dan sonra müsəlmanlar
məscidlərdə bayram
namazlarını qılırlar. Bayram namazları iki
rükət olur.
Cümə xütbələrindən fərqli olaraq
bayram xütbələri namazlardan öncə deyil,
sonra oxunur. Bayram namazlarına qatılmaq
müsəlmanlar üçün
vacib olmasa da, çox
savab əməl hesab edilir.
İDRİS –
Qurana görə Allahın peyğəm-
bərlərindən biri olmuşdur. Onun
Adəmin
oğlu
Şitin soyundan gəldiyi rəvayət edilir.
Allah ona
peyğəmbərlik və yaşadığı
cəmiyyəti hikmət ilə idarə etmə qabiliyyəti
vermişdir. Buna görə də onu, “üç fəzilətin
sahibi” adlandırırlar. Onun çoxlu övladları
olmuşdur. Rəvayətlərə görə İdris
Babildə və
ya
Misirdə doğulmuşdur. Onun atasının adı
Yərd, anasının adı isə Bəra və ya Əşvat ol-
muşdur. Adəmdən sonra insanlar yollarını
azmışdır.
Ona görə də, Allah İdrisi peyğəm-
bər olaraq seçmiş, o da onları doğru yola
dəvət etmişdir. Ancaq onların çoxu inancsı-
zlıq,
bütpərəstlik və əxlaqsızlıqdan çəkin-
məmişdirlər. Sonra İdris Allaha iman
gətirmiş ardıcılları ilə birlikdə Babilə
köçmüşdür. Rəvayətlərə görə Allah İdrisə
elmləri də öyrətmişdir. O, 72 dil bilmiş,
riyaziyyatçı və münəccim olmuşdur. Bəlkə
də, ilk yazı yazan, eləcə də iynə-sapla tikiş
tikən də o olmuşdur. Allah İdrisə
möcüzələr
göstərmək bacarığını da vermişdir. O,
ağaclarda neçə yarpağın olduğunu, özündən
sonra gələcək peyğəmbərlərin adlarını
bilirdi.
Nuh peyğəmbərin dövründə tufanın
olacağı barəsində xəbər vermişdir. Allah ona
sühuf endirmişdir. Rəvayətlərə görə İdris
peyğəmbər ölməmiş,
sağ ikən göylərə
qaldırılmışdır (
Quran, 19: 56-57). Məhəm-
məd peyğəmbər
İsra və
merac zamanı
onunla görüşmüşdür.
İFRİT –
insanlara pislik edə bilən cinin
adıdır. Çox güclü cinləri də ifritlər ad-
landırırlar. İfritlərdən birinin
Süleyman
peyğəmbərə tabe olduğu rəvayətlərdə qeyd
edilməkdədir. O, Süleymanın göstərişi ilə
133
İFRİT
Səba ölkəsinin kraliçası
Bilqeysin taxtını
onun yanına gətirmişdir (
Quran, 27: 38-39).
İFTAR –
gün boyu tutulmuş orucun qi-
danın qəbul edilməsi ilə sonuclandırıl-
masıdır (Quran 2: 187). Məhəmməd
peyğəmbərin göstərdiyi yola uyğun olaraq
müsəlmanların
oruclarını açması
savabdır.
Rəvayətlərə
görə Məhəmməd peyğəmbər
orucunu xurma və yaxud bu meyvə ol-
mayanda su ilə açardı. Bunu edərkən o,
du-
alar oxuyardı. Məhəmməd peyğəmbər
müsəlmanlara iki və ya daha çox gün boyu
orucu fasiləsiz tutmağı qadağan etmişdir.
Peyğəmbərin özü isə bir neçə gün ərzində
fasiləsiz oruc tutmuşdur. Bu oruca “visəl”
deyilir.
İFTİRA –
hər hansı bir insanı törət-
mədiyi hər hansı əməllə görə günahlandır-
maqdır.
İslamda iftira ən böyük
günahlardan
biri hesab edilir. Eyni zamanda, iftira edən
insanın günahı
sübut edilərsə o zaman o,
İslam dövlətində
şəriət qanunları ilə cəza-
landırılır.
İFTİTAH –
namazın əvvəlində niyyət
etmək, sonra “Allahu əkbər” deyərək
ibadətə başlamaqdır. Bunu etmək
fiqh
məzhəblərinin əksəriyyətinə görə vacibdir.
İftitah deyildikdən sonra bəzi şeylər etmək
müsəlman üçün qadağandır. Tanrının adının
uca tutulması haqqında
Quranda (74: 1-3)
ayələr vardır.
İHSAR –
həcc prosesində ihrama
girdikdən sonra hər hansı bir obyektiv
səbəblər üzündən hər hansı bir ayini yerinə
yetirməmək və ya bu ayinləri əksik yerinə
yetirməkdir. Bu xəstəlik və ya zəvvarın həy-
atının təhlükə altında olduğunda ola bilər.
Belə adamları “mühsar” adlandırırlar. Zəvvar
mühsar olsa,
Allaha qurban kəsməlidirlər.
İHTİKAR – bax:
MÖHTƏKİRLİK.
İHVANÜL-MÜSLİMUN
– bax:
MÜSƏLMAN QARDAŞLARI.
İHYA –
dirçəlmə, oyanma mənalarını
ifadə etmədir. Quran və
hədislərdə bu söz
müxtəlif
mənalarda işlədilsə də, ən çox
ölümdən sonra yenidən dirilmə mənasında
istifadə edilmişdir.
Fiqhdə ölkənin boş,
sahibsiz torpaqlarını
icarəyə vermək də
“ihya” (onun dirçəldilməsi) adlanır.
İXLAS –
Allaha sevgi ilə ibadət et-
məkdir. Bu söz
tövhidlə bağlı bir ifadədir.
Ruhun
şirkdən və
günahlardan təmizlənərək
Allaha sevgi duyğusu ilə ibadət etmək an-
lamını daşıyır. İxlas hər kəsin ən yaxşı xü-
susiyyətlərini üzə çıxarır və əxlaqını daha da
dolğunlaşdırır. Quranın 112-ci surəsi “İxlas”
adlanır. Bu surədə
İslamın tövhid təlimi ən
qısa və konkret ifadə olunmuşdur.
İXTİLAF –
qarşıdurma, anlaşılmazlıq,
hər hansı bir problemlə bağlı fərqli
yanaşma və baxışların ortaya çıxmasıdır.
İlahiyyatçılara görə
Quran və
hədislərdə əks
olunan dinin əsasları barəsində
ixtilaf etmək
olmaz. Etiqadla əlaqədar məsələlərdə
Allahın
açıq-aydın əmrləri yoxdursa və
ayələr müx-
təlif
mənalarda başa düşülürsə, o zaman
onlar barəsində müxtəlif fikirlər irəli sürülə
bilər.
İKİNDİ – bax:
ƏSR.
İQALƏ –
fiqhdə nəyinsə barəsində an-
laşan insanların o anlaşmanı öz istəkləri ilə
pozmasıdır. Məsələn, xarab olmuş
mal
geriyə qaytarılmalıdır. Ancaq malda heç bir
əskiklik olmasa, satıcını onu geri almağa
məcbur etmək olmaz. Belə mal satıcının
razılığı ilə geri alına bilər. Boşanma və
kölələrin azadlığa buraxılması anlaşması
134
İFTAR
