Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
104 r əsmiləşdirilməsi qaydalarının sadələşdirilməsi və unifikasiyası haqqında 8 iyul 1994-cü il Razılaşması, MDB iştirakçı-dövlətləri- nin gömrük qanunvericiliyinin əsasları – 10 fevral 1993-cü il tarixli MDB ölk ələri iştirakçı dövlətlərində gömrük işi təşkilinin ümumi raz ılaşdırılmış prinsipləri, 1993-cü il tarixli malın mənşə ölk əsinin müəyyən edilmə qaydaları və s. Ədəbiyyatda MDB ç ərçivəsində əməkdaşlığın müxtəlif istiqamətlərindən danışarkən MDB ç ərçivəsində Gömrük ittifaqının və vahid iqtisadi məkanın yaradılması istiqamətində bir sıra addımların atılması zəruriliyi qeyd edilir. M əsələn, Gömrük İttifaqı orqanlarının fəaliyyətinin s əmərəliliyinin təmin edilməsi və s. Bütövlükdə götürsək, MDB ç ərçivəsində yaradılmış təsisatların və müqavilələrin işləməməsi v ə ya müəyyən mexanizmlərin yaradılmaması MDB çərçivəsində inteqrasiya prosesini l əngidir və ya ümumiyyətlə aradan qaldırır. Az ərbaycan MDB çərçivəsində qəbul edilmiş bir sıra beyn əlxalq sənədlərin iştirakçısıdır. Məsələn, 10 fevral 1995-ci il tarixli «MDB iştirakçı-dövlətlərin gömrük qanunvericiliyinin əsasları» (12 mart 1995-ci il tarixli qanunla Azərbaycan Respubli- kasında müqaviləyə qoşulmuşdur); 15 aprel 1994-cü il tarixli azad iqtisadi zonanın yaradılması haqqında Konvensiya (8 oktyabr 1996- cı il tarixli qanunla Azərbaycan Respublikası bu konvensiya ya qoşulmuşdur) və s. Hal- hazırda bu istiqamətdə Azərbaycan Respublikası tərə- find ən əməli fəaliyyət həyata keçirilir. Belə ki, digər dövlətlərlə h əm ikitərəfli, həm də regional əsasda sıx əməkdaşlıq münasibət- l əri quran Azərbaycan Respublikası gömrük tarif sistemini də bu istiqam ətdə təkmilləşdirir və inkişaf etdirilir. Bəzi mühüm istiqa- m ətdə gömrük rüsum dərəcələrinin aşağı salınması və bununla da iqtisadi inteqrasiyaya bilavasit ə kömək etmiş olan tədbirlər bu nöqteyi-n əzərdən xüsusilə əhəmiyyətlidir. Gömrük tarifi il ə əlaqədar məsələlərin təhlili onun dövlətin milli iqtisadiyyatının formalaşması və inkişafında rolunun qarşılıqlı şəkildə araşdırılmasını tələb edir. Bu problemlərin daha d ərindən öyrənilməsi isə gömrük tarifinin müxtəlif xarici ölkələ- 105 rin praktikasında inkişaf mərhələlərinə uyğun araşdırılması zəruri- liyini t ələb edir. Gömrük tarifi xarici ticarətin tənzimlənməsinin mühüm vasit ələrindən biridir və gömrük siyasətinin həyata keçi- rilm əsi ilə əlaqədar spesifik xüsusiyyətlərə malikdir. Bu zaman gömrük tarifi parametrl ərinin (əmtəə nomenklaturası, gömrük rüsumlarının dərəcəsi, növləri və s. xüsusiyyətləri, idxal və ixrac h əcmi və strukturu məlumatlarının toplanılması, daxili və tələ- batın müəyyən edilməsi, yerli malların istehsalı və s. məsələlərin geniş təhlili mövzu üçün əhəmiyyətli hesab edilə bilər. Ona görə d ə, ilk növbədə xarici dövlətlərin təcrübəsində onların iqtisadi inkişafı mərhələlərinə uyğun məlumatların müqayisəli təhlili z əruridir. Sonra isə həmin məlumatların XX əsr timsalında araşdırılması həmin dövlətlərlə iqtisadi inkişaf münasibətlərini quran v ə daha da inkişaf etdirməyi qarşısına məqsəd qoyan Azər- baycan Respublikası üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Tarix ə nəzər salsaq görərik ki, XIX əsrin ortalarında həyata keçiril ən proteksionist xarakterli tədbirlərin ləğv edilməsi (m əsələn, 1846-cı ildə «çörək qanunları»nın ləğvi, idxal çörəklərə rüsum qoyulması və s.) xüsusilə ön plana çəkilir. XIX yüzilliyin sonuncu rübünd ə İngiltərədə gömrük gəlirləri payı gətirilən mal- ların dəyərinin təxminən 5 faizini təşkil edirdi. Sonradan İngiltərə t ərəfindən keçirilən bir sıra tədbirlər orada iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sah ələrinin inkişafını daha da ön plana çəkmişdir. Məsələn, 1921- ci ild ə sahəvi sənayenin mühafizəsi haqqında qanun qəbul edilmişdir. Həmin aktla optik mallara, elmi avadanlıqlara, sintetik üzvi kimya m əhsullarına beş il müddətində 33 1/3% həcmində proteksionist rüsumlar t ətbiq edilməyə başlanmışdır. 1931-ci ilin axırlarında verilən qanuna əsasən, İngiltərəyə həddindən artıq çox sayda g ətirilən mallara həmin malların dəyərlərinin 100 faizi h əcmində rüsumlar tətbiq edilməyə başlanmışdır. XX əsrin 50-ci illərinin statistikasının təhlili göstərir ki, İngiltərədə yüksək gömrük rüsumları mövcud olmuşdur. Belə ki, İngiltərədə gömrük vergi tutmalarının orta səviyyəsi nəinki aşağı düşməmiş, həmçinin bir qədər də artaraq 1937-ci ildə 21%-dən 106 1957-ci ild ə 25%-ə qədər yüksəlmişdir. Sənayenin yüksək inkişaf etm əsi ilə fərqlənən İngiltərə ölkəyə gətirilən kiçik həcmdə hazır s ənaye məhsullarına yüksək gömrük rüsumlarını tətbiq etməklə b ərabər sənaye və kənd təsərrüfatı xammallarına aşağı rüsumların qoyulması, o cümlədən də çoxlu digər xammal növlərinin rüsumsuz g ətirilməsinə icazə vermişdir. H əmin dövrdə ABŞ ticarət siyasətinin təhlili ilə gömrük tarif münasib ətlərinin milli iqtisadiyyatın formalaşmasına və inkişafına təsirini nəzərdən keçirək. Belə ki, 1787-ci ilə qədər Amerika federal hökum əti gömrük rüsumlarının müəyyən edil- m əsində səlahiyyətlərə malik olmamışdır. 1787-ci il Konstitusi- yasının qəbulundan sonra ştatlar beynəlxalq gömrük rüsumları q əbul etmək hüququndan məhrum olmuş və bütün ölkənin xarici ticar ət mərkəzi hökumətə tabe etdirilmişdir. 1789-cu ilin iyulunda ABŞ-da keçirilən 1-ci konqres bütün ölkə üçün vahid gömrük tarif sistemi mü əyyənləşdirmişdir. XIX əsrin 90-cı illərinin başlanğıcında ABŞ dünyada kifa- y ət qədər yüksək gömrük rüsumları ilə tanınmışdır. Belə ki, tarif haqqında 1890-cı il tarixli ABŞ qanunu prezidentə Amerika mallarına həddindən artıq və diskriminasion rüsumlar tətbiq edən ölk ələrdən gələn mallara «cəzalandırıcı» rüsumlar tətbiq etmək hüququ vermişdir. Bu qanun bir sıra ölkələrdən, xüsusən Latın Amerikası ölkələrindən, ABŞ-dan aparılan bir sıra mallara qarşı tarif güz əştləri almaq imkanı vermişdir. 1930-cu ild ə ABŞ-da qəbul edilən yeni tarif qanunu uzun müdd ət onun tarif sisteminin əsasını təşkil etmişdir. Bu qanunla ha zır məhsul və yarımfabrikatların idxalı üçün yüksək rüsum də- r əcələri müəyyənləşdirilmişdir. Eyni zamanda, kənd təsərrüfatına qoyulan rüsumlar da əhəmiyyətli dərəcədə artırılmışdır. 1934-cü ild ə ABŞ Konqresi tərəfindən «qarşılıqlı əsasda» ticarət mü- qavil ələrinin bağlanması haqqında qanun qəbul edilmişdir. Bu qanunla ABŞ Prezidentinə digər ölkələrlə daha əlverişli prinsip əsasında ticarət müqavilələri imzalamaq və rüsumları 50 faiz h əcmində endirmək və yuxarı qaldırmaq səlahiyyətləri verilmiş- Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|