Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
98 m əsi zəruriliyi və s. məsələlər olduqca vacibdir. İnteqrasiya qrup- ları ümumi bazarın üstünlüklərindən istifadə etmək, milli inkişaf üçün əlverişli xarici şəraitin yaradılması, iqtisadi məsələlər üzrə beyn əlxalq danışıq mövqelərinin möhkəmləndirilməsi, bazar islahatları təcrübəsinin mübadiləsi, milli iqtisadiyyata, kənd təsər- rü fatına yardım edilməsi və s. üstünlüklərə malikdir. Qeyd etm ək lazımdır ki, dünya dövlətləri qarşılıqlı yaxın- laşma üçün ilkin addımlar atırlar və onların arasında preferensial ticar ət sazişləri imzalanır. Bu sazişlər ya ayrı-ayrı dövlətlər arasında ikitərəfli əsasda, ya da müvafiq inteqrasiya qruplarında iştirak edən ayrı-ayrı ölkələrə münasibətdə təqdim edilən daha əlverişli rejim verirlər. Daha əlverişli rejimin tarixinə müraciət etsək, o, əsasən ticar ət müqavilələri ilə formalaşmışdır. Daha əlverişli rejim həm çoxtərəfli müqavilələrdə, həm də ikit ərəfli razılışmalarda müəyyən edilir. O, QATT-ÜTT fəaliy- y ətinin əsas məzmununu təşkil edir. Belə ki, QATT-da göstərilir ki, iştirakçı dövlətlər xarici ticarət fəaliyyətində və gömrük sferasında bir-birinə daha əlverişli şərait yaratmalıdırlar. Son- radan bu rejim QATT- ın Uruqvay Raundunda 15 aprel 1994-cü il M ərakeş sazişi ilə yaradılan ÜTT-nin əsas fəaliyyət prinsipi kimi mövcud olmaqla davam etmişdir. Belə ki, daha əlverişli rejim şərtsiz xarakter daşıyır və ÜTT-yə daxil olan ölkələr onu tam h əcmdə tətbiq etməlidir. Lakin inteqrasiya prosesinin birinci m ərhələsində heç bir dövl ətlərarası orqanın yaradılmasından söhbət getmir. İnteqrasiyanın ikinci mərhələsində inteqrasiya edən ölkələr azad ticar ət zonalarının yaradılmasına keçir. Bu zaman ikinci ölk ələr münasibətdə milli gömrük tariflərini saxlamaqla, qarşılıqlı münasib ətlərdə gömrük tariflərinin tam ləğvi nəzərdə tutulur. Əksər hallarda azad ticarət zonaları üçün müəyyən edilən şərtlər k ənd təsərrüfatı məhsullarından başqa bütün mallara şamil edilir. Az ərbaycan Respublikasında azad iqtisadi zonalar barədə xüsusi qanun olmasa da v ə hər hansı regionun azad iqtisadi zona 99 hesab edilm əsi hələlik müəyyən edilməsə də, azad iqtisadi zonala rla bağlı 15 yanvar 1992-ci il tarixli «Xarici investisiyaların qorunması Azərbaycan Respublikası Qanununun 41-ci maddə- sinin 1-ci hiss əsində deyilir ki, xarici investisiyaların, investisiya mü əssisələrinin təsərrüfat fəaliyyəti üçün güzəştli rejimin mü əyyən edildiyi ərazi sərbəst iqtisadi zona sayılır. İnteqrasiyanın üçüncü mərhələsi gömrük ittifaqlarının yara- dılması ilə bağlıdır. Bu zaman razılaşdırılmış şəkildə milli gömrük tarifl ərinin ləğv edilməsi və ümumi tariflərinə keçilməsi, o cüml ədən üçüncü ölkələrə münasibətdə ticarətin qeyri-tarif t ənzimlənməsinin vahid sistemi yaradılır. Adətən gömrük ittifaqı dövl ətlərin razılaşdırılmış xarici ticarət siyasətini həyata keçirən dövl ətlərarası orqanların inkişaf sistemini tələb edir. İnteqrasiya proseslərində ən yüksək səviyyə iqtisadi ittifaq- ların yaradılması ilə nəticələnir. Bu zaman ümumi gömrük tari- finin t ətbiq edilməsi, malların və istehsal faktorlarının sərbəst h ərəkəti ilə yanaşı, makroiqtisadi siyasətin əlaqələndirilməsi daha mühüm sah ələrdə (məsələn, valyuta, büdcə, pul və s.) qanunveri- ci liyin unifikasiyasını (vahid şəkilə salınmasını) nəzərdə tutur. Bu zaman ayrı-ayrı dövlətlərin hökumətləri səviyyəsində həyata keçiril ən bəzi funksiyalar dövlətlər tərəfindən yaradılmış orqan- lara verilir. İqtisadi inteqrasiya, o cümlədən gömrük itifaqının yaran- ması nəzəriyyəsi Kanada iqtisadçısı Vaynerin adı ilə bağlıdır. Bel ə ki, gömrük ittifaqı nəzəriyyəsinə əsasən, Vayner iki tip sə- m ərəliliyi qeyd edir: statistik və dinamik səmərəlilik. Statistik s əmərəlilik kimi gömrük ittifaqının yaradılmasından dərhal sonra bilavasit ə onun nəticəsi kimi müşahidə olunan iqtisadi nəticələr, dinamik s əmərəlilik dedikdə isə gömrük ittifaqının formalaşma- sının daha sonrakı mərhələlərində müşahidə olunan iqtisadi n əticələr başa düşülür. Gömrük ittifaqları beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın daha geniş yayılmış formasıdır. Onu iki və daha çox dövlətin öz aralarında ticarətdə gömrük rüsumlarının aradan qaldırılması kimi 100 başa düşmək olar. QATT-ın 14-cü maddəsinə görə, gömrük itti- faqı daxilində gömrük rüsumlarının tam ləğvi və vahid xarici gömrük tarifinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Azad iqtisadi zonalar v ə gömrük ittifaqları arasında bir sıra fərqlər var. Belə ki, azad iqtisadi zonalarda gömrük rüsumlarının tədricən aşağı salınması, qeyri-tarif baryerlərinin aradan qaldırılması tədricən h əyata keçirilir. Son nəticədə azad iqtisadi zonalar üzv ölkələr arasında rüsumsuz ticarəti təmin edirlər. Gömrük ittifaqlarında isə üzv ölk ələr arasında rüsumsuz ticarət əlaqələri olmaqla bərabər ittifaqa daxil olmayan ölk ələrə münasibətdə ümumi gömrük tarifi mövcud olur. Gömrük ittifaqları çərçivəsində üzv ölkələrin isteh- sal v ə istehlak strukturunda ciddi dəyişikliklər baş verir. Vahid xarici ticar ət siyasətini həyata keçirərək gömrük ittifaqı daxilində inteqrasiya prosesl ərinin inkişafına ciddi təsir göstərir. Təcrübə göst ərir ki, bu daxili mal və xidmətlər bazarının inkişafına da əlverişli təsir edir. Müxt əlif regionlarda inteqrasiya prosesinin öyrənilməsi ilə beyn əlxalq iqtisadi inteqrasiya və qarşılıqlı gömrük tarif müna- sib ətlərinin bir qədər geniş təhlil edilməsi zəruridir. İlk növbədə, Avropa İttifaqında inteqrasiya prosesinin təhlili bu problemi h ərtərfli nəzərdən keçirməyə imkan vermiş olar. Dünya ölk ələrində regionda inteqrasiya prosesinin forması bir neç ə mərhələyə bölünür: -Azad ticar ət zonası mərhələsi (1958-1968-ci illər); - Gömrük ittifaqı mərhələsi (1968-1976-cı illər); -Ümumi bazar m ərhələsi (1987-1992-ci illər); - İqtisadi ittifaq mərhələsi (1993-cü ildən indiki dövrə q ədər). Qeyd etm ək lazımdır ki, Avropa İttifaqı çərçivəsində inteq- rasiya prosesinin daha yüks ək mahiyyəti 1992-ci ilin sonundan ümumi bazarın yaradılması ilə qoyulmuşdur. Bu zaman mühüm inteqrasiya n əticələri ilə bərabər üzv ölkələr arasında daxili iqtisa- di siyas ətin razılaşdırılması üzrə ciddi tədbirlər həyata keçirilmiş- dir. Bel ə ki, vahid aqrar siyasət həyata keçirilərkən kənd təsərrü- Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|