Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
122 Respublikada gömrük f əaliyyətini tənzimləyən gömrük qanunlarını gömrük hüququnun mənbəyi kimi 2 şərti yarımqrupa bölm ək olar: a) bilavasit ə gömrük məsələlərini tənzimləyən qanunlar; b) dolayısı ilə gömrük məsələlərini tənzimləyən qanunlar. Birinci qrupa «Gömrük tarifi haqqında» qanun, habelə bundan sonra bilavasit ə gömrük işi ilə bağlı olaraq qəbul ediləcək dig ər qanunlar daxildir. İkinci qrupa isə «Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəl- l əsi», «Girov haqqında», «Valyuta tənzimi haqqında», «İsteh- lakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» və s. daxildir. «Gömrük tarifi haqqında» qanun Azərbaycan Respublika- sında daxili bazarın xarici bazarla səmərəli əlaqəsini təmin etm əklə, xarici ticarətin dövlət tənzimlənməsinin mühüm vasitəsi olan gömrük tarifinin formalaşması və tətbiqi, həmçinin ölkənin gömrük s ərhəddindən keçən mallardan rüsum tutulması qayda- larını müəyyən edir. Gömrük tarifinin fo rmalaşdırılması və tətbiqi qaydası bu qanunda mü əyyən edilmiş və əsas məqsədləri idxalın əmtəə strukturunu s əmərəliləşdirmək, malların gətirilməsi və çıxarılma- sı, valyuta gəlirlərinin və xərclərinin əlverişli nisbətini təmin etm ək, valyuta sərvətlərinin Respublikanın gömrük ərazisinə g ətirilməsi və bu ərazidən çıxarılması üzərində səmərəli nəzarət etm ək, əmtəə və xidmətləri istehsal etmək, istehlak strukturunda müt ərəqqi dəyişikliklər üçün şərait yaratmaqdan ibarətdir. Bun- dan başqa respublika iqtisadiyyatını xarici rəqabətin mənfi t əsirindən qorumaq iqtisadiyyatın dünya təsərrüfat ilə səmərəli inteqrasiyasına şərait yaratmaq məsələləri həyata keçirilir. Gömrük rüsumunun d ərəcəsi vahid olub, malları gömrük s ərhəddindən keçirən şəxslərdən, əqdlərin növlərindən, «Gömrük tarifi haqqında» qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla dig ər faktlardan asılı olaraq dəyişdirə bilməz. Az ərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilən gömrük rüsumuna c əlb olunan (olunmayan) malların siyahısı və tətbiq 123 edil ən rüsum dərəcələri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti t ərəfindən müəyyən edilir (GT maddə 3, b. 3). İxrac gömrük rüsumlarının dərəcələri və onların tətbiq olunduğu malların siyahısı, həmçinin xarici iqtisadi tənzimlənmə- nin qeyri-tarif t ədbirləri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti t ərəfindən müəyyən olunur. Azərbaycan Respublikasının əlverişli ticarət rejimi tətbiq etdiyi ölkələrin malları üçün ixrac gömrük rüsumları dərəcələrinin son həddi Azərbaycan Respubli- kasının Milli Məclisi tərəfindən təyin olunur. Gömrük tari t ənzimlənməsi hüququnun əsas məqsədi aşağıdakılardır: 1) gömrük işini həyata keçirmək, onun inkişafını və tək- mill əşdirilməsini təmin etmək üçün, gömrük və digər müvafiq dövl ət orqanlarına səmərəli fəaliyyət şəraiti yaratmaq; 2) gömrük siyas ətinin həyata keçirilməsi üçün optimal, elmi c əhətdən əsaslandırılmış və dah çox demokratik dəyərlərə söy- k ənmiş gömrük sistemi yaratmaq; 3) ölk ə vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarının qanuni tə- minatı, onların birləşdiyi ictimai birliklərin gömrük işi ilə əla- q ədar fəaliyyətləri zamanı, habelə xarici vətəndaşlar və vətən- daşlığı olmayan fiziki şəxslərin, həmçinin hüquqi şəxslərin göm- rük qanunvericiliyind ə nəzərdə tutulan bütün hüquqların qorun- ması üçün möhkəm, sabit hüquqi təminat yaratmaq; 4) Az ərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi üstünlükləri- ni v ə maraqlarını qorumaq (ilk növbədə, burada söhbət ölkəmizin iqtisadi suverenliyi v ə iqtisadi təhlükəsizliyindən, daxili bazarın qorunmasından, milli iqtisadiyyatın inkişafının stimullaşdırılma- sından, həmçinin Azərbaycan iqtisadiyyatının beynəlxalq əlaqələ- rind ən getməlidir). Gömrük-tarif t ənzimlənməsinin mühüm tərəflərindən biri d ə gömrük ödənişlərinin tutuşmasıdır. Bildiyimiz kimi gömrük öd ənişləri «Gömrük Məcəlləsi»nin 108-ci maddəsində nəzərdə tutulub. M əcəllədə nəzərdə tutulmuş gömrük ödənişlərinə əlavə d əyər vergisi, aksizlər, gömrük rəsmiləşdirilməsinə görə gömrük 124 yığımları, saxlanmasına görə gömrük yığımları, malların gömrük müşayiətinə görə gömrük yığımları və s. aid edilir. Mal v ə nəqliyyat vasitələrini keçirən şəxslərdən gömrük orqanı istənilən aldığı pul vəsaitləri gömrük ödəmələri adlanır. Dövl ətin öz xərclərini ödəmək və iqtisadi-sosial həyata müdaxil əsini təmin etmək məqsədilə hüquqi və fiziki şəxslərdən qanunvericilik əsasında topladığı məcburi vəsaitlər vergilər adlanır. Vergil ər və gömrük ödəmələrinin hüquqi əsasını Azərbay- can Respublikası Gömrük Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş müd- d əalar, habelə Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunları t əşkil edir. Azərbaycan Respublikası gömrük ərazisinə gətirilən v ə bu ərazidən aparılan mallara əlavə dəyər vergisinin tətbiqi Az ərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə uyğun həyata keçirilir. Gömrük qanunvericiliyin ə uyğun olaraq, idxal-ixrac əmə- liy yatlarında ƏDV və aksiz vergiləri tutulur. ƏDV dolayı vergi olub, əhalinin xərclərindən tutulur. Çünki bu vergi istehsalda alqı-satqı prosesində yaranır. 1 yanvar 2001-ci ild ən qüvvəyə minən «Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəl- l əsi»nə görə ƏDV 18% qəbul olunmuşdur. ƏDV-nin faiz dərəcəsi v ə hesablanması, vergitutma obyektləri müxtəlif ölkələrdə fərdi xarakter daşıyır. Azərbaycan Respublikasında da əlavə dəyər ver- gisi haqqında qanun və təlimatlar qəbul olunmuşdur. 1992-ci ilə q ədər ƏDV-nin dərəcəsi 28% olmuşdursa, 2001-ci ildən 18%-ə endir ilmişdir. Sonda müqayisə üçün qeyd edək ki, ƏDV-nin d ərəcəsi İspaniya və Fransada 12%, Almaniyada 14%, İngiltərədə 15%, Portuqaliyada 16% v ə s.-dir. İdxal olunan mallara ƏDV-nin t ətbiqi iki funksiyanı yerinə yetirir: 1) xarici iqtisadi f əaliyyətinin tənzimlənməsi, daha doğrusu daxili bazarda yerli v ə idxal mallarının arasındakı rəqabətin t ənzimlənməsi; 2) dövl ət büdcəsinin gəlir hissəsini doldurmaq üçün fiskal funksiyanı. Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|