Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva

144
 
 
islahatlaşma,  islahatların  dərinləşməsi, liberal dəyərlərə  əsaslan-
maqla ölk
ənin milli təhlükəsizliyinin təmin olunması, milli məna-
fel
ərlə  regional mənafelərin  qarşılıqlı  surətdə  əlaqələndirilməsi, 
el
əjə  də  ölkənin iqtisadi tərəqqisi və  xalqın  rifahının  yaxşılaş-
dırılması kimi meyarlar əsas sayılır. 
3.
 
Geosiyas
ət. Bu siyasət  hazırda  bütün  ölkələrin xarici 
iqtisadi siyas
ətində  prioritet mövqeyə  malikdir. Ölkədə  həyata 
keçiril
ən strategiyasının bu istiqamətdə əsas fərqli xüsusiyyətləri 
xarici iqtisadi 
əlaqələrdə ağırlıq mərkəzinin geosiyasətdən geoiq-
tisadiyyat müst
əvisinə  keçirməkdən ibarət  olmuşdur.  Geoiqtisa-
diyyat is
ə Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına ən səmərəli şəkildə 
inteqrasiya olunmasına  yönəlmişdir, onun beynəlxalq əmək böl-
güsünd
ə  layiqli  yer  tutmasına  və  ölkənin rəqabət qabiliyyətinin 
yüks
əldilməsi  üçün  lazımi  imkanların  təmin  olunmasına  yönəl-
dilm
işdir . 
İqtisadçılar geoiqtisadiyyatın aşağıdakı istiqamətlərini qeyd 
edirl
ər: 
-  Az
ərbaycanın  inteqrasiya  siyasətində  çoxvektorluluğun 
diqq
ət mərkəzində saxlanılması; 
- ölk
ənin ikitərəfli və çoxtərəfli, yəni iqtisad elmində bileti-
real v
ə monotireal adlanan əlaqələrin vəhdətdə inkişaf etdirilməsi; 
-  qlobal t
əşkilatlarla,  xüsusilə  beynəlxalq maliyyə-kredit 
institutları ilə, DTT kimi qlobal təşkilatlarla səmərəli fəaliyyətin 
h
əyata keçirilməsi. Bu siyasətin mahiyyəti ölkənin Milli iqtisadi 
t
əhlükəsizliyinin,  xüsusilə  də  Milli mənafelərin prioritetliyinin 
t
əmin olunmasından ibarətdir. 
Dövl
ətin iqtisadi maraqlarının təmin edilməsi işində mühüm 
rol bazar infrastrukturunun 
ən vacib ünsürlərindən birinə  - 
gömrük xidm
ətinə  məxsusdur. Xarici ticarət dövriyyəsinin  tən-
ziml
ənməsində iştirak etməklə və fiskal funksiyanı həyata keçir-
m
əklə gömrük xidmət dövlət büdcəsini müntəzəm olaraq tamam-
layır və bununla da iqtisadi problemin həllinə kömək edir. Təkcə 
2013-cü ild
ə  149 ölkə  ilə  xarici ticarət  əməliyyatları  aparılmış, 
xarici ticar
ət dövriyyəsi 3,4 faiz artaraq 34,7 milyard dollar təşkil 

---

145
 
 
etmiş,  qeyri-  neft  ixracı  6  faiz  artmışdır.  2013-cü ildə  Azər-
baycanın ticarət dövriyyəsinin 44 faizi Avropa  İttifaqı , 20 faizi 
İslam  Əməkdaşlıq  Təşkilatı,  12  faizi  MDB,  7  faizi  Türkdilli 
Dövl
ətlərin  Əməkdaşlıq  Təşkilatı  ölkələrinin  payına  düşmüşdür. 
Son 10 ild
ə ölkəmizin xarici ticarət dövriyyəsi 6,6 dəfə, ixrac 9,3 
d
əfə, o cümlədən qeyri-  neft  ixracı  4,7  dəfə  idxal isə  4,1 dəfə 
artmışdır. 
 T
ədqiqatlar göstərir ki, son illər respublikada idxal-ixrac 
əməliyyatları üzrə gömrük nəzarətinin təkmilləşdirilməsi, qaçaq-
mal
çılıq  və  gömrük  qaydalarının  pozulması  halları  ilə  mübarizə 
v
ə maliyyə intizamının möhkəmləndirilməsi sahəsində xeyli işlər 
görülmüşdür. 
Gömrük sisteminin inkişafını sürətləndirmək, onun norma-
tiv-
hüquqi  bazasını  və  maddi-texniki təminatını  yaxşılaşdırmaq 
v
ə  gömrük  orqanlarının  fəaliyyətini daha da təkmilləşdirmək 
m
əqsədilə  Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə 
“Az
ərbaycan  Respublikası  gömrük  sisteminin  inkişafına  dair 
Dövl
ət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Gömrük işində qanunverici-
lik  bazasının  təkmilləşdirilməsi məqsədilə  Avropa  İttifaqı  və 
BMT-
nin İnkişaf Proqramının dəstəyi ilə “Azərbaycan Respubli-
ka
sında Gömrük xidmətinin təkmilləşdirilməsi” layihəsi çərçivə-
sind
ə  beynəlxalq ekspertlər cəlb  olunmuşdur.  Bununla  yanaşı, 
ixrac n
əzarəti haqqında qanunvericilikdən irəli gələn məsələlərin 
h
əlli və ikili təyinatlı malların gömrük nəzarəti və təkmilləşdiril-
m
əsi  üçün  lazımi  tədbirlər  görülmüşdür.  Gömrük sərhədindən 
keçiril
ən mallar və nəqliyyat vasitələri üzərində gömrük nəzarə-
tinin s
əmərəliliyinin  artırılmasında  mühüm  rol  oynayan  müasir 
texniki n
əzarət vasitələrinin tətbiqi daha da genişləndirilmişdir. 
“Az
ərbaycan  Respublikasında  antiinflyasiya  tədbirlərinin 
gücl
əndirilməsi  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası  prezidenti-
nin F
ərmanına uyğun olaraq daxili bazarın qorunması, yerli isteh-
sal sah
ələrinin genişləndirilməsi və ixraca əlverişli şərait yaradıl-
ması  məqsədilə  lüzumsuz tarif güzəştlərinin ləğvi  yönümündə 
mühüm t
ədbirlər həyata keçirilmişdir. 

---

146
 
 
Gömrük vergi v
ə  rüsumları,  habelə  gömrük  qaydalarının 
pozul
masına  görə  tətbiq olunan cərimələr və  yığımlar  üzrə 
öd
əmələrin ödəniş  kartları  vasitəsilə  həyata keçirilməsi üçün 
göm
rük  orqanlarında  ödəniş  poçt-terminalları  quraşdırılır.  Kon-
siqnasiya 
əməliyyatları üzrə vaxtı çatmış və gecikdirilmiş vəsait-
l
ərin ixracatçıların  bank  hesablarına  daxil  olması,  habelə  barter 
yolu il
ə  aparılan  ixrac  əməliyyatları  üzrə  göndərilən malların 
ekvivalent d
əyərində  əvəzinin ölkəmizə  gətirilməsi təmin edilir. 
Eyni zamanda, ölk
ə  gömrük  statistikasının  təkmilləşdirilməsi, 
korporativ  şəbəkənin  genişləndirilməsi, müxtəlif gömrük prose-
durlarının  avtomatlaşdırılması,  zəruri olan məlumat bazalarının 
yaradılması məqsədilə operativ məlumatların yerli gömrük orqan-
larından  qəbulu,  yoxlanılması  və  emalı  həyata  keçirilmiş,  yeni 
proqram t
əminatı yaradılmışdır. 
Malın mənşə yerinin dəqiq müəyyən edilməsi ölkənin göm-
rük siyas
ətinin əməli olaraq həyata keçirilməsində vacib rolu yeri-
n
ə  yetirir, idxal və ixracın rəqabət əməliyyatlarında sahibkarlara 
xüsusi xidm
ət göstərir. Bu və  ya digər ölkədə  azad və  gömrük 
ittifaqlarında  iştirak  daha  aşağı  preferensial  gömrük  vergilərilə 
ticar
ət  üçün  şərait  yaradır.  Məhz bu, əmtəənin mənşə  yerinin 
d
əqiq müəyyən edilməsi zərurətini şərtləndirir. 
Malın  gömrük  dəyərinin müəyyən edilməsi  metodikasının 
t
əkmilləşdirilməsi ölkədə  aparılan  gömrük  siyasətinin düzgün 
istiqam
ətə  yönəldilməsində  xüsusi  əhəmiyyət kəsb edir. Bunun 
üçün is
ə  gömrük dəyərinin müəyyən edilməsinin (gömrük qiy-
m
ətləndirilməsinin) beynəlxalq təcrübəsinin tədqiqi və onun Milli 
t
əcrübədə  tətbiqi  variantlarının  araşdırılması  xüsusi  əhəmiyyət 
malikdir. Hazırda ümumdünya ticarət dövriyyəsində əhəmiyyətli 
rol oynayan ölk
ələr tərəfindən istifadə olunan gömrük dəyərinin 
mü
əyyən edilməsi sistemi tarixən uzun bir müddət ərzində forma-
laşmışdır.Onu  da  qeyd  edək ki, gömrük sərhəddindən keçirilən 
malların gömrük məqsədləri üçün qiymətləndirilməsi beynəlxalq 
gömrük t
əcrübəsində ən mürəkkəb prosedurlardan biri sayılır və 

---