Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
138 l əri özü də müəyyən məqsədyönlü taktiki və strateji məqsədlərə, mü əyyən maliyyə proqramlarına uyğun gəlməlidir. Bundan başqa maliyy ə siyasətinin mühüm tərkib hissələri olan büdcə, qiymət, vergi, kredit siyas əti bir-birinin tamamlamalıdır və bütövlükdə ümumi iqtisadi siyas ət uyğun gəlməlidir. Qeyd etm ək lazımdır ki, dövlət gəlirləri və xərclərinin tən- ziml ənməsi və onların makroiqtisadi problemlərlə əlaqələndiril- m əsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İlk növbədə, nəzərə almaq lazımdır ki, müasir iqtisadiyyat mürəkkəb iqtisadi sistem kimi f əaliyyət göstərir və onun strukturu getdikcə dəyişir və həmin struktura daxil olan h ər bir subyektin iqtisadi, o cümlədən maliy- y ə mənafeyi də özünəməxsus qaydada yeni formalar alır. Lakin islahatlar ın gedişi təcrübəsi göstərir ki, bu sahədəki, fəaliyyət və f əaliyyətin özünün obyekti müəyyən iqtisadi və siyasi risklərlə bağlı olur, bir çox hallarda bunun nəticəsində belə fəaliyyət son d ərəcə neqativ nəticələrə gətirib çıxarır və mili dövlətçilik məna- feyi d ə ziddiyyət təşkil edir. Beləliklə, onların istər fəaliyyəti və ist ərsə də fəaliyyət mövqeyi və statusu dəyişən xarakter daşıyır. Bel ə bir şəraitdə dövlətin tənzimləyici rolu son dərəcədə zəruri olur. Dig ər tərəfdən, xalq təsərrüfatında iqtisadi və texniki- texnoloji, maliyy ə-kredit, xarici əlaqələr və digər sahələrdəki kəs- kin probleml ər çoxaldıqca və onların həlli çətinləşdikcə iqtisadi m əqsəd və iqtisadi siyasətin tarazlaşdırılması zəruriyyəti meydana çıxır, bu isə dövlətin iqtisadi və təşkilati fəallığını tələb edir. Üçüncüsü, yuxarıda göstərilən və digər amillərlə əlaqədar oalraq (xüsusi olaraq vaxt amili) n əinki ayrı-ayrı təsərrüfat subyektləri, bütövlükd ə dövlətin özü tez-tez dəyişən iqtisadi situasiyanı aydın görm əyi bacarmalıdır. Təcrübə göstərir ki, islahatların gedişində bu sah ədəki ciddi nöqsanlar iqtisadi qərarların gecikmiş və qeyri- ardıcıl halda qəbul olunmasına gətirib çıxarmışdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, indi iqtisadi sistemdə baş verən dəyişikliklər qeyri-adi olur v ə tez-tez təkrarlanır. Ona görə də gəlirlər siyasətinin özü çevik olmalı və bu siyasətin özünə zəruriyyətdən irəli gələn düzə- 139 lişlər edilməlidir, buna müvafiq olaraq iqtisadi siyasət metod- larının qarşılıqlı kombinasiyası optimal şəkildə aparılmalıdır. Yaxın gələcəkdə Azərbaycanın maliyyə imkanlarının xeyli d ərəcədə artması gözlənilir. Buna səbəb ölkənin Xəzərin Azər- baycan sektorunda neft v ə qaz yataqlarının xarici şirkətlərlə birgə işlənməsi nəticəsində hasilatın 2006-cı ildən başlayaraq ilbəil artma sı və dünya neft bazarında əlverişli konyunkturun yaranma- sıdır. Bu gün Cənubi Qafqaz iqtisadiyyatının 80% -ə yaxını Azər- baycanın payına düşür. Dünyada etibarlı tərəfdaş kimi tanınan və beyn əlxalq müqavilələrdən irəli gələn öhdəliklərin tam şəkildə və v axtında yerinə yetirən Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu trans- milli layih ələr Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilmə- sind ə muhum rol oynayır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Cənubi Qafqaz qaz k əməri vasitəsilə Xəzər dənizinin enerji resursları , region ölk ələrinə və Avropa nəql edilir. Transanadolu və Tranc- adriatik qaz k əmərləri isə enerji əməkdaşlığmızı genişləndirilərək Az ərbaycanı Avropanın böyük təbii qaz təchizatçılarından birinə çevir əcəkdir. Müt əxəssislərin apardığı qiymətləndirməyə görə Azər- baycan yaxın 20 ildə neft və qazın satışı nəticəsində 150-160 mlrd dollar əldə edə bilər. Neft Fondunun missiyasına uyğun olaraq gözl ənilən daxilolmaların bir hissəsi daxili maliyyə dövriyyə- sind ən sterilizasiya ediləcək və fondun əsas fəaliyyətinə uyğun olaraq beyn əlxalq qiymətli kağızlar bazarında idarə olunacaqdır. Bununla yanaşı, daxilolmaların əsas hissəsi həp Neft fondunun bilavasit ə xərcləmələri, həm də büdcəyə edilicək transfertlərin h əcminini artımı nəticəsində ilbəil dövlət vəsaitinin böyük artımı il ə müşayiət ediləcəkdir. Onu da qeyd edək ki, dövlət büdcəsinin özünün d ə neft şirkətlərindən yığılacaq vergilər hesabına artımı gözl ənilir. ARDNŞ-in maliyyə imkanının artması isə bu şirkət vasit əsilə inkişaf proqramlarının artmasına və mövcud təcrübəyə uyğun olaraq geniş çeşidi sosial obyektlərin inşasının da artması gözl ənilir. 140 Büdc ə gəlirlərinin idarə edilməsində koordinasiya və vahid m ərkəzdən idarəetmə zəifdir. Lakin bununla biz heç də ifrat mər- k əzləşməyə məruz qalan dövlət vəsaitinin idarəetmə sisteminin vahid m ərkəzdən idarə olunmasını və koordinasiya edilməsini n əzərdə tutmuruq. Ona görə ki, ifrat mərkəzləşdirilmiş büdcə sis- temi yerli maliyy ə imkanlarının açılmasına və onların konkret iqtisadi n əticəyə çevrilməsi yönümündə çox ciddi maneə kimi çıxış edir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, koordinasiya prob- leml ərinin də göz qabağında olmasını etiraf etmək lazımdır. Belə ki, buna misal olaraq h ər bir növbəti ilin büdcə proqnozlarının forma laşması təcrübəsini göstərmək olar. Normal qaydada ifadə ets ək, aydın olar ki, büdcənin ilkin göstəricilərinin ortalığa çıxa- rılması makroiqtisadi proqnozlara əsaslanır. Onu da qeyd edək ki, m əhz makroiqtisadi proqnozlar və yaxın perspektiv üçün müəy- y ənləşdirilən sosial-iqtisadi prioritetlər Maliyyə Nazirliyinə büdcə parametrl ərinin aydınlaşdırılması üçün əsas verir. Lakin hesab edirik ki, Az ərbaycanda proqnozlaşdırma işi xeyli zəif olub real- lığı əks etdirmir. İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinin səla- hiyy ətləri daxilində həll edilməli olan bu iş son illər həmin nazir- liyin investisiya prioritetl ərinin açıq-aşkar üstünlük təşkil etdiyi bir zamanda daha az əhəmiyyət əsb edir. Məsələ burasındadır ki, büdc ə göstəricilərinin ilkin variantı daha çox ənənəvi olaraq «keç ənilki nəticəyə artım əlavəsi» xarakterinə malikdir. Bununla yanaşı, büdcə zərfində əksini tapmış 3 illik proqnoz göstəri- cil ərinin necə ildən-ilə kəskin fərqlənməsi bunu bir daha sübut edir. Elmi c əhətdən əsaslandırılmış makroiqtisadi proqnoza söy- k ənməyən dövlət maliyyə axını sistemi, aydındır ki, özündə real ehtiyacları əks etdirmir. Digər tərəfdən, rəsmi statistikanın ortalığa çıxardığı makroiqtisadi göstəricilər, xüsusilə gəlirlər sta- tis tikası real vəziyyəti tam əks etdirmir. Bu isə o deməkdir ki, ölk ə iqtisadiyyatında hesabatlılıq qlobal bir problemə çevril- mişdir. Bundan əlavə qeyd etmək lazımdır ki. çoxsaylı büdcə investisiya layih ələri həm də Nazirlər Kabinetində nəzərdən keçirilir v ə qəbul olunur. Subyektiv amillərin təsiri altında qəbul Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|