2.3. Safhasal dil sınıflandırma açısından bir bakış
Safhasal sınıflandırma yöntemi her dilin gelişim esnasında farklı safhada
bulunabileceğini kabul etmektedir. Bu yaklaşım Biçimbilimsel ve İçerikli dil
sınıflandırmaların aynı anda kullanılması için olasılık vermektedir. Böylece safhasal
yaklaşım başlangıç noktası olarak nötr safhayı belirlemektedir. Nötr safha yalınlayan
ve gövde yalınlayan gruplarla temsil edilmektedir. Daha sonra eklemelilik geliştiğinde
dilin yapısında bir sonraki safhanın karakteristikleri boy göstermeye başlamaktadır:
aktif, ergatif, ergatif nominatif, nominatif grupların özellikleri. İlerleyen gelişim aktif
safhayı ergatif veya nominatif duruma aktarabilir, ergatif durum ergatif nominatif
safhaya , daha sonra sadece nominatif safhaya dönüşebilir. Nominatif safha dil
gelişimin varış noktası olarak kabul edilmektedir. Fakat nominatif diller aynı anda
eklemeli, bükümlü veya ergatif olabilmektedirler. Safhasal sınıflandırma hem ileriye
doğru gelişimi ( progressive ) , hem de geriye doğru gelişimi (regressive) kabul
etmektedir. Geriye doğru gelişim daha sonra detaylı olarak incelenecektir.
29
29
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
21
3. BÖLÜM
BİÇİMBİLİMSEL DİL SINIFLANDIRILMASI
Biçimbilimsel sınıflandırmanın ana kriteri olan sözcük biçimbirimlerinin veya
morfemlerin farklılıkları 18 y.y. dan beri incelenmektedir. Bu yöntem dil
sınıflandırması alanında dünyanın tüm dilbilimcileri tarafından kabul edilmiştir.
Herkes tarafından tanınmasında bir kaç neden vardır: Birincisi – biçimbilimsel
yöntemin eş süresel dil sınıflandırmasında diğer sınıflandırma yöntemlerine göre daha
uygun olması, ikincisi – yılların verdiği bu yöndeki materyal birikimidir, üçüncüsü ise
– daha gelişmiş olan yöntemdir.
3.1. Yalınlayan diller (Ayrımlı diller)
Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir. Kelimelerin çekimli şekilleri
yoktur, yani daima kök durumundadır. Cümle çekimsiz kelimelerin bir araya
gelmesiyle oluşturulur. Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından
anlaşılır. Konuşmada ise birbirine çok benzeyen kelimeleri ayırt etmek üzere çok
zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur. Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer. Bu diller,
aynı zamanda, tek seslemli diller ( tek heceli diller ) arasında yer almaktadır.
Türkçe’ den örnek:
dolap
22
Bu sözcük bir biçimbiriminden oluşmaktadır. Sözcük ile biçimbirimin arasındaki oran
1:1
Başka bir örnek:
Dolaplarımızı
Bu sözcük beş biçimbirimlerinden oluşmaktadır ( dolap-lar-ım-ız-ı). Böylece sözcük –
biçimbirim orantısı 1:5 tir.
Eğer bir dilde sözcük – biçimbirim orantısı 1:1 ise o dil yalınlayan dil olarak
kabul edilmektedir. Bu dillerdeki biçimbilimsel yetersizliği de bu orantıdan
kaynaklanmaktadır. Yapım eklerinin görevini başka sözcükler üstlenmektedir.
Sözcük – biçimbirim orantısı daimi kabul edilir, ve bu orantı yükseldikçe bir
dilin yalınlayan dil olarak kabul edilebilme olasılığı azalmaktadır. Aynı anda bu orantı
1:0 dan fazla ise bu dil sintetik
30
olarak değerlendirilmektedir.
Yalınlayan dillere Güney-Doğu Asya’ da sıkça rastlanmaktadır, örneğin
Vietnam Dili, Çin Klasik Dili. Bu bölgedeki çoğu diller yalınlayandır, Malezya dili
dışında. Yalınlayan dillere Avustralya ve Afrika kıtalarında da rastlanabilir.
Yapım ekleri bulunmadığından cümlenin anlamı genellikle kelimelerin
sıralanışından anlaşılır. Örneğin Çincede özne – nesne ilişkileri kelime sırası
yardımıyla aktarılır. Çin dili tüm analitik diller arasında en çok araştırılmış bir dil
30
http://en.wikipedia.org/wiki/Isolating_language
23
olduğundan cümledeki sözcük diziminin örneğini de bu dilden incelemekte fayda
vardır.
Klasik Çin Dili:
31
明天 我 的 朋友 會 爲 我 做 一 個 生日 蛋糕
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
İngilizce:
Tomorrow me ...... Friend will for me make one ......... birthday cake
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Rusça:
Завтра я......друг будет для я делать один ........день рождения пирог
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
*
3 - iyelik sözcüğü
*
10 – sayı sözcüğü
Türkçe:
31
http://en.wikipedia.org/wiki/Isolating_language
24
Yarın ben .......arkadaş.....yapmak için ben bir ...... doğum günü pasta
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
*
3 - iyelik sözcüğü
*
5 – gelecek zaman sözcüğü
*
10 – sayı sözcüğü
Verilen cümlenin anlamı tercüme edildiği zaman ortaya şöyle bir tümce çıkmaktadır:
‘Yarın arkadaşlarım Doğum Günüm için pasta yapacaklar’
Yukarıdaki örnekten yalınlayan dillerin mekanizmasını net olarak
gözlemleyebilmekteyiz.
3.1.1Gövde yalınlayan diller
Yalınlayan dillere nazaran gövde yalınlayan diller daha gelişmiş fiil sistemine
sahiplerdir. Ad sınıfta biçimlendirmenin ilk adımlarını görebilmekteyiz. Birleşik ad
yükleminde ad artık yalın kök halinde nadir kullanılmaktadır. Böylece gövde
yalınlayan dil grubunun eklemeli dil grubuna doğru olan gelişimini gözlemlemekteyiz.
Gövde yalınlayan dillere Büyük Okyanus bölgesinde sıkça rastlanabilinir
(Endonezya dil grubu ). Tibet, Hiri, Motu dilleri de bu sınıfa dahil edilebilmektedir.
Aşağıda Motu dilinden bir örnek inceleyebiliriz:
25
Dostları ilə paylaş: |