T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari

2.3. Safhasal dil sınıflandırma açısından bir bakış  

          Safhasal  sınıflandırma yöntemi her dilin gelişim esnasında farklı safhada 

bulunabileceğini kabul etmektedir. Bu yaklaşım Biçimbilimsel ve İçerikli dil 

sınıflandırmaların aynı anda kullanılması için olasılık vermektedir. Böylece safhasal 

yaklaşım başlangıç noktası olarak nötr safhayı belirlemektedir. Nötr safha yalınlayan 

ve gövde yalınlayan gruplarla temsil edilmektedir. Daha sonra eklemelilik geliştiğinde 

dilin yapısında bir sonraki safhanın karakteristikleri boy göstermeye başlamaktadır: 

aktif, ergatif, ergatif nominatif, nominatif grupların özellikleri. İlerleyen gelişim aktif 

safhayı ergatif veya nominatif duruma aktarabilir, ergatif durum ergatif nominatif 

safhaya , daha sonra sadece nominatif safhaya dönüşebilir. Nominatif safha dil 

gelişimin varış noktası olarak kabul edilmektedir. Fakat nominatif diller aynı anda 

eklemeli, bükümlü veya ergatif olabilmektedirler. Safhasal sınıflandırma hem ileriye 

doğru gelişimi ( progressive ) , hem de geriye doğru gelişimi (regressive) kabul 

etmektedir. Geriye doğru gelişim daha sonra detaylı olarak incelenecektir. 

29

 

 

 

 

 

 

                                                            

29

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

 

21 

 

---

3. BÖLÜM 

BİÇİMBİLİMSEL DİL SINIFLANDIRILMASI 

Biçimbilimsel sınıflandırmanın ana kriteri olan sözcük  biçimbirimlerinin veya 

morfemlerin farklılıkları 18 y.y. dan beri incelenmektedir. Bu yöntem dil 

sınıflandırması alanında dünyanın tüm dilbilimcileri tarafından kabul edilmiştir. 

Herkes tarafından tanınmasında bir kaç neden vardır: Birincisi – biçimbilimsel 

yöntemin eş süresel dil sınıflandırmasında diğer sınıflandırma yöntemlerine göre daha 

uygun olması, ikincisi  – yılların verdiği bu yöndeki materyal birikimidir, üçüncüsü ise 

– daha gelişmiş olan yöntemdir.  

 

 

3.1. Yalınlayan diller (Ayrımlı diller) 

Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir. Kelimelerin çekimli şekilleri 

yoktur, yani daima kök durumundadır. Cümle çekimsiz kelimelerin bir araya 

gelmesiyle oluşturulur. Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından 

anlaşılır. Konuşmada ise birbirine çok benzeyen kelimeleri ayırt etmek üzere çok 

zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur. Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer. Bu diller, 

aynı zamanda, tek seslemli diller ( tek heceli diller ) arasında yer almaktadır. 

Türkçe’ den örnek: 

 

dolap 

22 

 

---

Bu sözcük bir biçimbiriminden oluşmaktadır. Sözcük ile biçimbirimin arasındaki oran 

1:1 

Başka bir örnek: 

Dolaplarımızı 

Bu sözcük beş biçimbirimlerinden oluşmaktadır ( dolap-lar-ım-ız-ı). Böylece sözcük – 

biçimbirim orantısı 1:5 tir. 

  

Eğer bir dilde sözcük – biçimbirim orantısı 1:1 ise o dil yalınlayan dil olarak 

kabul edilmektedir. Bu dillerdeki biçimbilimsel yetersizliği de bu orantıdan 

kaynaklanmaktadır. Yapım eklerinin görevini başka  sözcükler üstlenmektedir. 

              Sözcük – biçimbirim orantısı daimi kabul edilir, ve bu orantı yükseldikçe bir 

dilin yalınlayan dil olarak kabul edilebilme olasılığı azalmaktadır. Aynı anda bu orantı 

1:0 dan fazla ise bu dil sintetik

30

 olarak değerlendirilmektedir. 

            Yalınlayan dillere Güney-Doğu Asya’ da sıkça rastlanmaktadır, örneğin 

Vietnam Dili, Çin Klasik Dili. Bu bölgedeki çoğu diller yalınlayandır, Malezya dili 

dışında. Yalınlayan dillere Avustralya ve Afrika kıtalarında da rastlanabilir. 

Yapım ekleri bulunmadığından  cümlenin anlamı genellikle kelimelerin 

sıralanışından anlaşılır. Örneğin Çincede özne – nesne ilişkileri kelime sırası 

yardımıyla aktarılır. Çin dili tüm analitik diller arasında  en çok araştırılmış bir dil 

                                                            

30

 http://en.wikipedia.org/wiki/Isolating_language 

23 

 

---

olduğundan cümledeki sözcük diziminin örneğini de bu dilden incelemekte fayda 

vardır. 

Klasik Çin Dili:

31

 

明天  我  的  朋友  會  爲    我   做  一  個   生日  蛋糕  

1     2    3    4    5   6    7    8   9    10    11   12 

İngilizce: 

Tomorrow me ...... Friend  will   for   me  make  one ......... birthday  cake                                     

      

1         2       3        4        5        6       7       8      9      10        11        12 

Rusça: 

Завтра  я......друг  будет для я делать один ........день рождения пирог  

    

1       2    3    4          5      6    7      8          9        10          11                12  

 

*

 3 - iyelik sözcüğü 

 *

 10 – sayı sözcüğü 

 Türkçe: 

 

                                                            

31

 http://en.wikipedia.org/wiki/Isolating_language 

 

24 

 

---

Yarın   ben .......arkadaş.....yapmak  için  ben  bir ...... doğum  günü  pasta 

    

1       2      3       4          5       6         7       8       9     10          11            12 

 

*

 3 - iyelik sözcüğü 

 * 

5 – gelecek zaman sözcüğü

 

 *

 10 – sayı sözcüğü 

Verilen cümlenin anlamı tercüme edildiği zaman  ortaya şöyle bir tümce çıkmaktadır: 

‘Yarın arkadaşlarım Doğum Günüm için pasta yapacaklar’ 

Yukarıdaki örnekten yalınlayan dillerin mekanizmasını net olarak 

gözlemleyebilmekteyiz.  

 

3.1.1Gövde yalınlayan diller  

             Yalınlayan dillere nazaran gövde yalınlayan diller daha gelişmiş fiil sistemine 

sahiplerdir. Ad sınıfta biçimlendirmenin ilk adımlarını görebilmekteyiz. Birleşik ad 

yükleminde ad artık yalın kök halinde nadir kullanılmaktadır. Böylece gövde 

yalınlayan dil grubunun eklemeli dil grubuna doğru olan gelişimini gözlemlemekteyiz. 

               Gövde  yalınlayan dillere Büyük Okyanus bölgesinde sıkça rastlanabilinir 

(Endonezya dil grubu ). Tibet, Hiri, Motu dilleri de bu sınıfa dahil edilebilmektedir. 

Aşağıda Motu dilinden bir örnek inceleyebiliriz: 

25 

 

---