Tabiat bilan tanishtirish fanidan o'quv-uslubiy majmuа

Nazorat savollari:
1.Tabiat bilan tanishtirishda ish shakllarining qaysilaridan foydalaniladi?
2.Mashgulotlarning kanday turlari mavjud?
Z.Turli guruhlarda mash!ulot utkazish tartibi va mazmanini izohlab bering?
4.Noan`anaviy mashgulotlarga reja taqvim tuzing?
Маvzuga oid mustaqil ish topshiriqlari:
1.Maktabgacha ta’limda bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi mashg’ulotlarida qo’llaniladigan o’qitish vositalari haqida ma’lumot tayyorlang.
2.Maktabgacha ta’limda bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi dasturini tahlilqilib , ekran vositalarining ro’yhatini tuzing.
3.Tabiat xonasi va tirik tabiat burchagini rasmiylashtirish (bezatish) ning estetik tarbiyada tutgan o’rnini izohlang.


Foydalanilgan adabiyotlar
O.Hasanboyeva, X Jabborova ,Z Nodirova tabiat bilan tanishtirish metodikasi

1. 
   Internet ma’lumotlari
   

10-Mavzu: Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiat
burchagini tashkil qilish
Reja:
1. Bolalar bog'chasida tabiat burchagi
2. Turli guruhlarda tabiat burchagini tashkil etish


Maqsadi: Talabalarga bolalar bog'chasida tabiat burchagi,turli
guruhlarda tabiat burchagini tashkil etish, tabiat burchagida o'simlik va hayvonlarni
saqlash,terrariumda yashovchilarni boqish to’grisida ma’lumot berish.
Kalit so`z:burchak, terrarium,osimliklar, guruh,hayvonlar
1. Bolalar bog'chasida tabiat burchagi
Bolalar bog'chasida bolalarni tabiat bilan tanishtirish u bilan doimo bevosita munosabatda
bo'lishni talab qiladi. Buni ta'minlovchi shartlardan biri bolalar bog'chasida jonii tabiat burchagiga
ega bo'lishdir. Bolalarni tabiat bilan uzviy, davomli va sistemali tarzda tanishtirish ularda jonii tabiat burchagida yashovchilar haqida chuqur va puxta bilimlarni, mehnat, malakahamda
ko'nikmalarni hosil qilish, kuzatuvchanlikni o'stirish uchun sharoit yaratadi. Ana shu malaka va
ko'nikmalar asosida tabiatga ehtiyotkorona munosabat ham, unga qiziqish ham tarbiyalanadi.
Tabiat burchagi bolalarning diqqatini burchakda yashovchi bir necha hayvonlarga,
uiarning o'ziga xos belgilariga qaratish va shu bilan bolalarning chuqur, mustahkam bilimga ega
bo'lishlariga imkon yaratadi. Tabiatda bolalar uchratadigan hayvon va o'simliklarning xilmaxilligi
ular hayotidagi umumiy, ahamiyatli hamda qonuniy tomonlarni ajratib ko'rsatishni
qiyinlashtiradi. Cheklangan miqdordagi maxsus tanlangan obyektlar bilan tabiat burchagida
tanishtirish bu murakkab hamda muhim vazifani hal etish imkoniyatini beradi. Tabiat burchagida
yashovchilarning fazoviy yaqinligi ham ahamiyatlidir. Bolalar, masalan, akvariumdagi baliqlarni yaxshilab ko'rish, ularni uzoq muddat davomida kuzatish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
Jonii tabiat burchagi uchun o'simlik va hayvonlarni tanlashda bir qator talablarni nazarda
tutish lozim. Ular quyidagilardir:
1) o'simlik yoki hayvon u yoki bu ekologik guruhga xos bo' lishi lozim. Bunda bolalarni
o'simlik va hayvonlarning katta guruhi uchun xarakterli bo'lgan, asosiy, o'ziga xos
belgilari, yashash sharoitlari bilan tanishtirish imkoni yaratiladi;
tabiat burchagida yashovchilarni parvarish qilish, qilinadigan mehnatning sifati, xarakteri,
unga sarflanadigan kuch va vaqtiga ko'ra maktabgacha yoshdagi bolalarning yoshiga
mos(tarbiyachining ishtiroki va rahbarligi ostida) bo' lishi lozim. Shuning uchun «beor» o' simliklarva ovqatni tanlamaydigan hayvonlar tanlanadi;
3) tabiat burchagidagi hayvon va o'simliklar tashqi ko'rinishidan yorqin, jozibador,
maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarning hali unchalik barqaror bo'lmagan diqqatini o'ziga jalb qila oladigan bo'lishi kerak;
4) tabiat burchagida bu turdagi o'simlik va hayvonlarning bir necha xili mavjud bo'lishi lozim. Chunki bolalar kuzatish obyektida faqat umumiy belgilarnigina emas, balki o'ziga xos
xususiyatli belgilarni ham ko'ra olishlari kerak. Bu bolalarning tirik organizmlarning xilmaxilligi
hamda takrorlanmasligini bilib olishlariga yordam beradi;
5) tabiat burchagida o'simlik va hayvonlar tamoman xavfsiz bo'lishi, bolalarning
sog'liqlariga hech qanday zarar yetkazmasligi lozim;
6) o'simlik va hayvonlarning bolalar muassasasi binosidagi hayot faoliyati, o'sishi va
rivojlanishida binoning doimiy haroratini, karbonat angidrit gazining konsentratsiyasini,
quruqligini, shovqinsuronning mavjudligini hisobga olish lozim.
Hayvon va o'simliklarni tabiat burchagiga joylashtirishda, birinchi navbatda, ularning
biologik xususiyatlari hamda ehtiyojlariga e'tibor berish lozim. Masalan, ba'zi xona o'simliklari
(chiroqgul, kaktus va boshqalar) quyosh nurini ko'proq bo'lishini talab qiladi, shuning uchun
ularni eng yorug' joyga qo'yish lozim, ba'zilari esa (masalan, uzambarg gunafshasi) tik tushib turuvchi quyosh nuriga bardosh bera olmaydi. Shu bilan birga jonli tabiat burchagi ko'zni quvontirishi, bezashi lozim. Bunda, obyektlarni shunday joylashtirish kerakki, bolalar ularning yoniga bemalol kela olishlari, kuzata olishlari va unda mehnat qila olishlari mumkin bo'lsin.
Tabiat burchagida yashovchilarni doimiy va vaqtincha yashovchilarga ajratish mumkin.
Doimiy yashovchilarga xona gullari, qafasdagi qushlar, akvariumdagi baliqlar, katta guruhlarda esa hayvonlar kiradi. Vaqtincha yashovchilarga qisqa muddatga olib kiriladigan mahalliy o'lka o'simligi, hayvonlar, dastlabki bahorgi gullar, kuzda qiyg'os gullaydigan gulxonadagi dekorativ o'simliklar, xonadagi manzarali o'simliklar, hasharotlar va shu kabilar kiradi.
2. Turli guruhlarda tabiat burchagini tashkil etish
2.1.Kichik yosh guruhining tabiat burchagi. Kichik guruh tabiat burchagi uchun o'simlik va
hayvonlarni tanlashda eng avvalo bolalarning narsalarni idrok etish xususiyatlari shuningdek,
ta'limiy masalalar nazarda tutiladi. Kichkintoylar 2—3 xil o'simlikni bilib olishlari va ularning
asosiy qismlarini (bargi, poyasi, guli) farqlay olib, nomlarini aytishlari lozim.
Ikkinchi kichik guruhdagi bolalar o'simliklarni parvarish qilishga jalb qilinadilar: ular
o'simlikJarga suv quyadilar (suvni kattalar tayyorlab beradi, qancha quyish lozimligini ham ular
ko'rsatishadi), nam latta bilan o'simliklarning barglarini artadilar. Hayvonlarni kuzatar ekanlar, bolalar hayvonlarni tashqi aniq belgilariga: gavda qismlari, harakatlanish xarakteri, chiqaradigan ovozlari va hokazolarga ko'ra tanib olishni, tanasining asosiy qismlarini farqlashni o'rganib oladilar. Tarbiyachi bolalarni kuzatishga, savolni anglashga, diqqatni kuzatilayotgan narsaga qaratib, uncha murakkab bo'lmagan harakatlaridan foydalanishga, kuzatish jarayonida berilgan savollarga javob qaytarishga o'rgatadi.
Kiehik yosh guruhning tabiat burchagiga asosiy qismlari (poyasi, bargi) aniq ifodalangan
va yorqin, qiyg'os hamda uzoq gullaydigan o'simliklar joylashtiriladi. Masalan: xina, azaliya,
fuksiya, xitoy atirguli va hokazolar. Aytib o'tilgan turlardan yil davomida kuzatish uchun 3—4 o'simlik tanlanadi. Ularning ba'zilari 2 nusxada bo'lishi lozim. Bular ichidan bolalar bir xil o'simliklarni topib, ajratib ko'rsatishni o'rganadilar.
Ilk yoshdagilarning ikkinchi guruh tabiat burchagiga akvarium joylashtiriladi. Akvariumga kichkintoylarning idrok etish xususiyatlaridan kelib chiqib, chiroyli rangdagi, yilning ko'p qismida faol yashaydigan, ozuqani shoshibpishib yeydigan baliqlarni tanlash lozim (masalan, oddiy tilla baliq, tilla yoki kumush rangdagi tovon baliqlar). Kichik yosh guruhlarning tabiat burchagida qushlarni ham saqlash mumkin. Qushning patlari chiroyli, o'zi xushchaqchaq bo'lishi, ovqat tanlamasligi, qafasda ham sayrashi maqsadga muvofiqdir. Kanareyka xuddi shunday qushlardandir. Biroq imkon bo'lsa, sa'va, snegirni saqlash lozim. Kichik yosh guruh tabiat burchagida sut emizuvchilarni doimo saqlash mumkin emas.
2.2.O'rta yosh guruh tabiat burchagi. O'rta yosh guruhdagi bolalarda narsalarning
xususiyat va sifatlarini (shaklining xilmaxilligi, rangi, kattaligi, sathining xarakteri va shu kabilar)
ko'ra olish malakasi hosil qilinadi. Bolalar solishtirib ko'rishning murakkabroq usullarini
egallaydilar, narsalarning farqi va o'xshashligini aniqlashni, ularni u yoki bu belgilariga ko'ra umumlashtirishni o'rganadilar. O'simlik va hayvonlar haqidagi bilimlar murakkablashadi. Bolalar o'simliklarning xususiyatlarini aniq farqlashni boshlaydilar, ularning hayotlari uchun zarur bo'lgan sharoitlari bilan tanishadilar. Shu bilan bolalar ko'rganda taniydigan hamda nomlarini biladigan o'simliklar soni ortib boradi.
Besh yoshga qadam qo'ygan bola hayvonlar bilan tanishar ekan, ularning tashqi ko'rinishi,
tuzilishi, harakat qilishi, ovqatlanishining o'ziga xosligini va dastlabki bog'liqlik — harakat qilish
xarakteri oyoqlarining tuzilishiga bog'liq ekanligini bilib oladi.
Jonli tabiat burchagida yashovchilarni parvarish qilish jarayonida bolalar unchalik murakkab
bo'lmagan ko'nikmalarni egallaydilar: bular — o'simlikni toza saqlash, uni to'g'ri sug'orish, suvdon va oxur (donxo'rak)larni yuvish, ozuqa berish kabi. Bu yoshdagi bolalar o'simlik va hayvonlarni kuzatar ekanlar, ularning o'sishi va rivojlanishidagi o'zgarishlarni qayd qiladilar, o'z kuzatishlarini to'g'ri gapirib berishni o'rganadilar. O'rta yosh guruhdagi bolalarning jonli tabiat haqidagi dunyoqarashlarini kengaytirish maqsadida tabiat burchagining aholisini to'ldirib, boyitib turish talab qilinadi. Xona o'simliklari turli shakl va hajmdagi barglarga ega bo'lishi lozim, chunki bolalar o'simliklarni ozoda saqlashning o'zlari uchun yangi bo'lgan usullarini egallaydilar, egilgan barglarni mo'yqalam bilan artadilar, gullarga suv purkaydilar. Bunda bolalar parvarish qilish usulini barglarning xarakteriga:
kattaligi, miqdori, sathining xarakteri, pishiqligiga ko'ra aniqlashni o'rganadilar. O'rta yosh guruh
jonli tabiat burchagida doimiy yashovchilar sifatida sut emizuvchilarni ham saqlash mumkin. Bu yoshdagi bolalar ularni parvarish qilishning oddiy malakalarini bemalol egallay oladilar.
Xattiharakatiga ko'ra qiziqarli bo'lgan dengiz cho'chqasi va siriya og'maxonlarini joylashtirish
maqsadga muvofiqdir. Ularni parvarish qilish qiyin emas, ular vaqt va muhitga oson shakllanadigan jonivorlardir.
2.3.Katta yosh guruh tabiat burchagi. Katta yosh guruhda narsalarni kuzatish,
solishtirib ko'rish, ularni turli belgilariga ko'ra umumlashtirish ko'nikmalarini shakllantirish
davom ettiriladi. Kuzatishlarning asosiy mazmuni o'simlik va hayvonlarni o'sishi hamda
rivojlanishini, ularning mavsumlarda o'zgarishlarini aniqlashdan iborat bo'ladi. Bolalar o'simlik o'sishi uchun yorug'lik, nam, issiqlik, tuproqdan oziqlanishini, turli o'simlik turli miqdordagi yorug'lik va namlik talab qilishini bilishlari kerak.
Bolalarni o'simliklar, ularning tashqi tuzilishining xususiyatlari, faqat barglarigina emas,
balki poya va gullarining ham xilmaxilligi bilan tanishtirish davom ettiriladi. O'simliklarni
parvarish qilish usuli asosida barg va poyalarni xarakteriga ko'ra aniqlash, o'simlikni ozoda saqlash ko'nikmasi mustahkamlanadi. O'simliklarni o'rganishda ularni ko'paytirishning ba'zi usullari, jumladan, poyasini «qalamcha» qilib ko'paytirish haqidagi bilimlar ham kiritiladi.
Bulamingbarchasi jonli tabiat burchagini yangi o'simliklar — xilmaxil poyali, chirmashadigan, yoyilib o'sadigan yoki tik poyali, piyozli, kartoshka piyozli va shu kabilar bilan to'ldirib borishni talab qiladi. Tradeskansiyaning 2—3 xil turi, xona uzumi, plyush, chirmashuvchi fakus, aloe, zigokaktus, epifdlyum, siklamen, primula, amarilis, kiavniya kabilar shular qatoriga kiradi. Bu o'simliklarning shakli va barglari, poyasi, gullari xarakteriga ko'ra xilmaxil bo'lib, quyosh nuri va suvga ehtiyojlari ham turlichadir.
Katta guruh bolalarining jonli tabiat burchagi uchun hayvonlarni tanlashda asosiy vazifa
hayvonlarning yashash muhit sharoitlariga moslashish xususiyatlari haqidagi boshlang'ich
bilimlarni shakllantirishni ta'minlashdir.
Akvariumda issiqsevar, tirik tutiladigan va ikra tashlaydigan baliqlar guruhi — mechenosets, skalyariy, guppi va shu kabilarni saqlash maqsadga muvofiqdir.
Katta guruh tabiat burchagida toshbaqaning istalgan turini saqlagan yaxshi. Odatda bu
jonivor qishda qisqa muddatli uyquga ketadi. Agar toshbaqa tabiat burchagida bir necha yildan beri yashayotgan boisa u uxlamasligi mumkin, biroq u bu davrda lanj bo'lib qoladi, ozuqani
istaristamas yeydi. Bunday holatning sababini hamda uning yashashi uchun mos sharoitni faqat
maktabgacha ta'lim yoshidagi katta bolalar tushunishlari va yaratishlari mumkin.
Sutemizuvchilarni tanlash ham juda xilmaxildir. Bu guruh burchagida «dengiz cho'chqasi»dan tashqari tipratikan, olmaxon ham bo'lishi kerak. Olmaxon tabiat burcha gida yashovchi boshqa sutemizuvchilarga nisbatan mavsumlarda o'z hayot tarzini ko'proq o'zgartiradi. Bu o'zgarishlar hayvonlarning tabiatdagi hayot sharoitlariga bog'liqligini maktabgacha ta'lim yoshidagi katta bolalar bilishlari kerak.
2.4.Maktabgacha tayyorlov guruhining tabiat burchagi. Tayyorlov guruhida bolalarni
tabiat bilan tanishtirishning asosiy vazifasi ularda tabiat olamidagi muhim bog'liqliklar —
o'simliklarning kompleks sharoitlarga (namlik, issiqlik, yorugiik va shu kabilar), hayvonlarning
tashqi tuzilishi va hayot tarzi, yashash muhitiga bog'liqligi haqida elementar bilimlarni
shakllantirishdir. Bolalar turli mavsumlarda o'simlik va hayvonlar hayotida sodir bo'layotgan
doimiy takrorlanuvchi o'zgarishlar, ularning o'sish va rivojlanishining asosiy davrlari bilan
tanishadilar.
O'simliklar dunyosi haqidagi bilimlar mazmuniga ularni ko'paytirishning ba'zi usullari
haqidagi bilimlar kiritiladi. Bolalar narsalarning muhim, umumiy belgilarini ularning
o'zgaruvchanligiga ko'ra bilishlari kerak. Shunga ko'ra o'simlik va hayvonlarni tanlashda faqatgina
tuzilishlarining xilmaxilligiga emas, balki muhitning ma'lum sharoitlarga moslashganligiga ham
e'tibor beriladi. Bolalar o'simliklarni sug'orish (suvning miqdori va sug'orishning takrorlanishi) o'simlikning tabiatdagi yashash muhitiga (tropik botqoqliklar va soy, changalzorlar, quruq cho'l va dashtlar), shuningdek, yil fasllariga bog'liqligini anglab olishlari uchun jonli tabiat burchagiga, yilning 10 oyi davomida juda nam tuproqda o'sadigan papirusni, suvni kam talab qiladigan va ondasonda sug'oriladigan kaktusni (1—2 turini), namga ehtiyoji katta bo'lgan pirimula, tradiskantsiyani hamda o'rtacha sug'orishni talab qiladigan uzambarg gunafshasini qo'yish zarur.
Qishda ko'pgina subtropik o'simliklar sug'orishni uncha ko'p talab qilmaydi.
Tabiat burchagidagi o'simliklarning o'sishi va rivojlanishini tabiiy sharoitdagi o'sish
sharoitlari bilan aloqasi haqida boshqa o'simliklar ham, ayniqsa liliya va amarillis oilasiga taalluqli
bo'lgan — amarillis, kliviya, krinum, dratsena, gemantus va shu kabilar dalolat beradi. Mazkur
o'simliklar uchun qishning birinchi davri — tinchlik davri bo'lib, bu vaqtda sug'orish deyarli
to'xtatiladi.
Xona o'simliklarini ko'paytirish usullari xilmaxildir: yorongul, begoniyareks, sansevyera
va boshqalar novdalaridan, aspidistra, asparagus va shu kabilar butoqchalaridan ko'paytiriladi.
«Tirik tug'iluvchi» o'simliklardan — toshyorar, xlorofitum, briofillyum bolalarda katta
qiziqish uyg'otadi.
Akvariumdagi baliqlar ham (ularning 23 turi bo'lishi kerak) mahalliy suv havzalaridagi
issiqsevar baliqlardir. Bu guruhlarning har biri, garchi unchalik murakkab bo'lmasada, boqishda alohida sharoit talab qiladi.
Maktabgacha tayyorlov guruhining tabiat burchagida tutqunlikda bola ochadigan
qushlarni, yozda esa maydonchada tovuq, o'rdaklarni (mahalliy sharoitga ko'ra) boqish maqsadga
muvofiqdir. Sutemizuvchilardan tabiat burchagida istalgan jonivor, ayniqsa hayot tarzi mavsumga
muvofiq o'zgaradiganlarini (tipratikan, olmaxon), bog'cha hovlilarida esa katta bolalar
quyonlarni parvarishlab boqishlari mumkin.