80
ətraf mühitin və təbii ehtiyatların vəziyyətinin perspektivləri
щаггында tədqiqatlar.
QLOBAL FƏALİYYƏTLƏR MƏRKƏZİ (Centre for
Global Action) – 1988-ci ilin dekabrında yaradılmışdır. müasir
texnologiyalar bazasında gələcəyin super-layihələrinin hazırlan-
ması üzrə ixtisaslaşdırılır. Mərkəz Yaponiyanın “Şimidzu” şirkəti
ilə birgə “Səhranın akva şəbəkəsi” (1988) super-layihəsini hazır-
lamışdır. 90-cı illərdə Mərkəz “2020: Yaşıllaşan
Бюйцк сящра”,
həmçinin Misirin Qatar çökəkliyinin inkişafı layihəsinin həyata
keçirilməsinə başlamışdır.
1989-cu ildə Afrika - Qlobal fəaliyyətlər mərkəzi yaradıl-
mışdır (Zambiya, Lusak şəhəri).
Yerləşdiyi ərazi: Tokio, Yaponiya.
QLOBAL İNFRASTRUKTUR FONDU (QİF) (Global
Infrastructure Fund GİF) – Fondun yaradılması ideyası 1977-ci
ildə Yaponiyanın işgüzar dairələrində yaranmışdır. QİF-in
konsepsiyası – beynəlxalq əməkdaşlıq şəraitində XXI əsrdə
bütün bəşəriyyət üçün həyat şəraitinin qorunması və ətraf
mühitin yaxşılaşdırılması üçün baza kimi, qlobal infrastruktur-
ların yaradılması və irəliləyişi. 1991-ci ilin əvvəlində QİF-nin
Tədqiqat Fondu (bax) yaradılmışdır. QİF-un birinci bey-
nəlxalq konqresi 1991-ci il ABŞ, Atlantada baş tutmuşdur.
Gündəliyin məsələləri arasında dünyanın Türk дцнйа su
ютцрцъцсцнцн, Aral dənizinin bərpası və sağlamlaşdırılması
layihəsi, Braxmaputr və Qanq çaylarının birləşdirilməsi və
digər irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsində mümkün
razılaşmalar müzakirə olunmuşdur. İkinci beynəlxalq konqres
1992-ci ilin mayında İstanbulda, üçüncü – 1993-cü ilin
iyulunda Berlində baş tutmuşdur. QLOBAL İSTİLƏŞMƏ
(Global Warming) – insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan və
atmosferdə olan parnik qazlarının гатылыьının mövcud artımına
aparan və bununla da “parnik effektin” (bax) artıraraq yerin
daha da artıq istiləşməsinə gətirən atmosferə атылan tullantılar.
1990-cı ildə 49 Nobel mükafatı laureatı ABŞ Prezidentinə
81
müraciətlərində qlobal istiləşməyə “XXI yüzilliyin ən ciddi
ekoloji təhlükəsi “ kimi tərif veriblər.
QLOBAL MONİTORİNQ (Global Monitoring) – biosfer-
də baş verən planetar proseslər və hadisələrin, o cümlədən
təbiətə olan antropogen təsirlərin nəticələrinin izlənməsi. Ətraf
mühitin mühafizəsinin qlobal problemlərinin həlli, regional
təbiət prosesləri və bütövlükdə biosferin idarə edilməsi mexa-
nizmlərinə yiyələnmək məqsədi ilə həyata keçirilir. Bura
təbiətdə baş verən mümkün dəyişikliklərin müşahidəsi, vəziyyətin
qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılması, Yerin enerji və istilik
balansına, radiasiya və karbon qazının səviyyəsinə, Dünya okeanı-
nın vəziyyətinə, qazların sirkulyasiyasına, təbiətin iqlim hadisə-
lərinə nəzarət daxildir.
QLOBAL PROBLEMLƏR (Global problems) – 1. təbiət və
cəmiyyət arasında münasibətlər və eyni zamanda elmi-texniki və
sosial tərəqqi bazasında yaranan və inkişaf edən cəmiyyətin
inkişafında ziddiyyətlərin ümumi
шякилдя əks olunması; 2. bütün
dünyanı və bütövlükdə bəşəriyyəti əhatə edən və öz həlli üçün
qüvvələrin birləşməsini tələb edən böhranlı problemlər. QP-lərə:
dünya nüvə müharibəsini qabağının alınması, yoxsulluq və aclığın
ortadan qaldırılması, iqtisadi geriliyin aradan
эютцрцлмяси, ətraf
mühitin mühafizəsi və başqaları aiddir.
QUM FIRTINASI (Sand storm) – quml
у səthlərdə toz
fırtınası (bax).
QUMЛУГLARDA MEŞƏLƏRİN BƏRPASI (Sand
aforestation) –
qumлуqların ağac-kol bitkiləri ilə möhkəmləndiril-
məsi.
QUMЛУQLARIN BƏRKİDİLMƏSİ (Sand fixation) – təbii
bitkilərin boy atmasına yardım göstərməklə, əkin
вя səpinlərin
köməyi ilə və həmçinin səth
ин механики мцдафияси цчцн
bitkilərdən və digər materiallardan, həmçinin kimyəvi
maddələrиn
köməyi ilə, külək tərəfindən sovrulan
qumлуqların hərəkətlərinin
qarşısının alınması üzrə süni şəkildə aparılan tədbirlər.
82
QUMLУ SƏHRALAR (Sand desert) – сятщинин гумла
юртцлц олмасы иля сяъиййялянян сящра. Гumлар йерли ана сцхур-
ларын даьылмасы вя онларын чюкцнтцляринин аллцвиал формада
соврулуб топланмасы иля йараныр.Гумлар тиря, бархан вя тяпяъик
релйеф формасында бирляширляр.Су тутуму щяъминя эюря гумлу
сящралар башга сящралара нисбятян су иля ящямиййятли дяряъядя
зянэиндирляр, чох сайлы ширин су линзалары вар; битки юртцйц зяиф
парчаланмышдыр. Хырда буйнузлу мал-гара вя дявяляр цчцн
отлаг кими истифадя олунур.
QUMLУ SƏHRALAŞMA, QUM HÜCUMU (Sand
desertification, Sand encroachments) – Çində səhralaşma sözünün
sinonimi. əlavə olaraq, Çinin elmi təcrübəsində səhralaşmanın
makro tərifi ilə razılaşmırlar, ona “insanların intensiv fəaliyyətləri
və zəif ekosistemlərin tarazlığının pozulması nəticəsində külək
eroziyası,
соврулан гумларын inkişafı, соврулан qum təpələrinin
yaranması və hücumu hesabına arid, yarımarid və bəzi subhumid
zona
нын бюлэяляриндя səhra şəraitinin genişlənməsinə aparan ətraf
mühitin deqradasiyası” kimi tərif verilir.
QUM TƏPƏLƏRİ (Dune) – külək tərəfindən gətirilmiş
quml
у təpələr. Qum kütlələrinin бяркидилməmiş bitkiləri ilə
бяркидилməmiş səthлярdə əmələ gəlir (səhralar, dəniz, göl, çay
sahilləri). Qum təpələrinin küləkdöyən yamacları mailidir, külək
tutmayan tərəfləri daha dikdir, hündürlüyü 10-30 m-ə qədər olur,
bəzən 200 m-ə çatır. Bir neçə m/il sürəti ilə hakim küləklərin
istiqamətində yerlərini dəyişə bilərlər. Xaricdə iqlim şəraitindən
asılı olmayaraq, bütün qum yığınlarını qum təpələri adlandırırlar.
QURAQ DÖVR (Rainless period) – quraqlığın müşahidə
olunması dövrü.
QURAQ EKOSİSTEMLƏR VƏ SƏHRALAŞMAYA
QARŞI MÜBARİZƏ ÜZRƏ PROQRAM FƏALİYYƏTLƏR
MƏRKƏZİ DEDSK-PAK (Drylands Ecosystems and
Dostları ilə paylaş: |