Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
80 
ətraf mühitin və  təbii ehtiyatların vəziyyətinin perspektivləri 
щаггында tədqiqatlar.  
 
QLOBAL FƏALİYYƏTLƏR MƏRKƏZİ  (Centre for 
Global Action) – 1988-ci ilin dekabrında yaradılmışdır. müasir 
texnologiyalar bazasında gələcəyin super-layihələrinin hazırlan-
ması üzrə ixtisaslaşdırılır. Mərkəz Yaponiyanın “Şimidzu” şirkəti 
ilə birgə “Səhranın akva şəbəkəsi” (1988) super-layihəsini hazır-
lamışdır. 90-cı illərdə  Mərkəz “2020: Yaşıllaşan 
Бюйцк  сящра”, 
həmçinin Misirin Qatar çökəkliyinin inkişafı layihəsinin həyata 
keçirilməsinə başlamışdır.  
1989-cu ildə Afrika - Qlobal fəaliyyətlər mərkəzi yaradıl-
mışdır (Zambiya, Lusak şəhəri). 
Yerləşdiyi ərazi: Tokio, Yaponiya. 
 
QLOBAL  İNFRASTRUKTUR FONDU (QİF) (Global 
Infrastructure Fund GİF) – Fondun yaradılması ideyası 1977-ci 
ildə Yaponiyanın işgüzar dairələrində yaranmışdır. QİF-in 
konsepsiyası – beynəlxalq  əməkdaşlıq  şəraitində XXI əsrdə 
bütün bəşəriyyət  üçün həyat  şəraitinin qorunması  və  ətraf 
mühitin yaxşılaşdırılması üçün baza kimi, qlobal infrastruktur-
ların yaradılması  və irəliləyişi. 1991-ci ilin əvvəlində  QİF-nin 
Tədqiqat Fondu (bax) yaradılmışdır. QİF-un birinci bey-
nəlxalq konqresi 1991-ci il ABŞ, Atlantada baş tutmuşdur. 
Gündəliyin məsələləri arasında dünyanın Türk  дцнйа su 
ютцрцъцсцнцн, Aral dənizinin bərpası  və sağlamlaşdırılması 
layihəsi, Braxmaputr və Qanq çaylarının birləşdirilməsi və 
digər irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsində  mümkün 
razılaşmalar müzakirə olunmuşdur. İkinci beynəlxalq konqres 
1992-ci ilin mayında  İstanbulda,  üçüncü – 1993-cü ilin 
iyulunda Berlində baş tutmuşdur. QLOBAL İSTİLƏŞMƏ 
(Global Warming) – insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan və 
atmosferdə olan parnik qazlarının гатылыьının mövcud artımına 
aparan və bununla da “parnik effektin” (bax) artıraraq yerin 
daha da artıq istiləşməsinə gətirən atmosferə атылan tullantılar. 
1990-cı ildə 49 Nobel mükafatı laureatı ABŞ Prezidentinə 

---

 
81 
müraciətlərində qlobal istiləşməyə “XXI yüzilliyin  ən ciddi 
ekoloji təhlükəsi “ kimi tərif veriblər.  
QLOBAL MONİTORİNQ (Global Monitoring) – biosfer-
də baş verən planetar proseslər və hadisələrin, o cümlədən 
təbiətə olan antropogen təsirlərin nəticələrinin izlənməsi. Ətraf 
mühitin mühafizəsinin qlobal problemlərinin həlli, regional 
təbiət prosesləri və  bütövlükdə biosferin idarə edilməsi mexa-
nizmlərinə yiyələnmək məqsədi ilə  həyata keçirilir. Bura 
təbiətdə baş verən mümkün dəyişikliklərin müşahidəsi, vəziyyətin 
qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılması, Yerin enerji və istilik 
balansına, radiasiya və karbon qazının səviyyəsinə, Dünya okeanı-
nın vəziyyətinə, qazların sirkulyasiyasına, təbiətin iqlim hadisə-
lərinə nəzarət  daxildir.  
QLOBAL PROBLEMLƏR (Global problems) – 1. təbiət və 
cəmiyyət arasında münasibətlər və eyni zamanda elmi-texniki və 
sosial tərəqqi bazasında yaranan və inkişaf edən cəmiyyətin 
inkişafında ziddiyyətlərin ümumi 
шякилдя  əks olunması; 2. bütün 
dünyanı  və bütövlükdə  bəşəriyyəti  əhatə edən və öz həlli üçün 
qüvvələrin birləşməsini tələb edən böhranlı problemlər. QP-lərə: 
dünya nüvə müharibəsini qabağının alınması, yoxsulluq və aclığın 
ortadan qaldırılması, iqtisadi geriliyin aradan 
эютцрцлмяси,  ətraf 
mühitin mühafizəsi və başqaları aiddir.  
 
QUM FIRTINASI (Sand storm) – quml
у  səthlərdə toz 
fırtınası (bax). 
 
QUMЛУГLARDA MEŞƏLƏRİN BƏRPASI  (Sand 
aforestation) – 
qumлуqların ağac-kol bitkiləri ilə möhkəmləndiril-
məsi.   
 
QUMЛУQLARIN BƏRKİDİLMƏSİ (Sand fixation) – təbii 
bitkilərin boy atmasına yardım göstərməklə,  əkin 
вя  səpinlərin 
köməyi ilə  və  həmçinin səth
ин  механики  мцдафияси  цчцн 
bitkilərdən və digər materiallardan, həmçinin kimyəvi 
maddələrиn 
köməyi ilə, külək tərəfindən sovrulan 
qumлуqların hərəkətlərinin 
qarşısının alınması üzrə süni şəkildə aparılan tədbirlər. 

---

 
82 
 
QUMLУ    SƏHRALAR  (Sand desert) – сятщинин  гумла 
юртцлц  олмасы  иля  сяъиййялянян  сящра.  Гumлар  йерли  ана  сцхур-
ларын  даьылмасы  вя  онларын  чюкцнтцляринин  аллцвиал  формада 
соврулуб топланмасы иля йараныр.Гумлар тиря, бархан вя тяпяъик 
релйеф  формасында  бирляширляр.Су  тутуму  щяъминя  эюря  гумлу 
сящралар  башга  сящралара  нисбятян  су  иля  ящямиййятли  дяряъядя 
зянэиндирляр,  чох  сайлы  ширин  су  линзалары  вар;  битки  юртцйц  зяиф 
парчаланмышдыр.  Хырда  буйнузлу  мал-гара  вя  дявяляр  цчцн 
отлаг кими истифадя олунур.   
 
QUMLУ  SƏHRALAŞMA, QUM HÜCUMU  (Sand 
desertification, Sand encroachments) – Çində səhralaşma sözünün 
sinonimi.  əlavə olaraq, Çinin elmi təcrübəsində  səhralaşmanın 
makro tərifi ilə razılaşmırlar, ona “insanların intensiv fəaliyyətləri 
və  zəif ekosistemlərin tarazlığının pozulması  nəticəsində külək 
eroziyası, 
соврулан  гумларын  inkişafı,  соврулан qum təpələrinin 
yaranması və hücumu hesabına arid, yarımarid və bəzi subhumid 
zona
нын бюлэяляриндя  səhra şəraitinin genişlənməsinə aparan ətraf 
mühitin deqradasiyası” kimi tərif verilir.  
 
QUM TƏPƏLƏRİ  (Dune) – külək tərəfindən gətirilmiş 
quml
у  təpələr. Qum kütlələrinin  бяркидилməmiş bitkiləri ilə 
бяркидилməmiş  səthлярdə  əmələ  gəlir (səhralar, dəniz, göl, çay 
sahilləri). Qum təpələrinin küləkdöyən yamacları mailidir, külək 
tutmayan tərəfləri daha dikdir, hündürlüyü 10-30 m-ə qədər olur, 
bəzən 200 m-ə çatır. Bir neçə m/il sürəti ilə hakim küləklərin 
istiqamətində yerlərini dəyişə bilərlər. Xaricdə iqlim şəraitindən 
asılı olmayaraq, bütün qum yığınlarını qum təpələri adlandırırlar. 
 
QURAQ DÖVR (Rainless period) – quraqlığın müşahidə 
olunması dövrü. 
 
QURAQ EKOSİSTEMLƏR VƏ  SƏHRALAŞMAYA 
QARŞI MÜBARİZƏ ÜZRƏ PROQRAM FƏALİYYƏTLƏR 
MƏRKƏZİ DEDSK-PAK (Drylands Ecosystems and 

---