Toshkent «yangiyo‘l poligraf servis»
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
| VATANIMIZ O‘TMISHIDAN
KITOBGA IXLOS Mirkarim Osim I Muntazam qo‘shindan ajrab, zaiflashib qolgan Buxoro son-sanoqsiz ko‘chmanchilar tomonidan bosib olindi. Qorabug‘roxon shaharni ishg‘ol qilib, saroydagi boy - liklarni qo‘lga kiritdi, o‘z askarlariga bozorni talatdi; ko‘p imoratlarga o‘t tushib ketdi, achchiq tutun sha - harni o‘rab oldi. O‘z mol-dunyosini saqlab qolmoqchi bo‘lganda qilich yeb yiqilgan kishilarning faryodi, asir qilib olib ketilayotgan ayollarning oh-u nolasi, quturgan dushman askarlarining suroni quloqlarni qomatga kelti - radi. Uch oy ahvol shu zaylda davom etdi. Ibn Sino esa alamini kitobdan olar, yarim tungacha o‘tirib mutolaa qilar, yozar edi. Bir kuni kechasi uyqu - si kelib, ko‘ziga qum tiqila boshlaganda, uyqu qochi - radigan dorisini ichib, hovliga tushdi. Odati bo‘yicha osmonga qarab, Hulkar yulduzi qayerga kelganini bil - moqchi bo‘ldi. Shu payt Registon tomon qizarib, os - monga uchqunlar sachrab turganini sezdi. O‘qtin-o‘qtin olovning qip-qizil tillari qorong‘i osmonni yalar, uzoqdan qiy-chuv ovozlar eshitilardi. Yosh hakimning yuragi bir falokatni sezgandek dukullab urib ketdi. Darrov kavush- mahsisini, choponini kiyib, onasini uyg‘otdi. – Onajon, Registon maydoni yaqinida bir uyga o‘t ketganga o‘xshaydur, borib bilib kelay, qo‘limdan kel - gancha o‘t o‘chirishga yordam beray. 91 – E, qo‘ysang-chi, o‘g‘lim. Sensiz ham o‘t o‘chi- ruvchilar topilib qolar. – Yo‘q, onajon, bormasam bo‘lmaydur. – Yosh yi- git ko‘ngliga kelgan shubhani onasiga aytishdan ham qo‘rqardi. «Bordi-yu, agar... yo‘q, yo‘q, bu mumkin emas. Necha yuz yillab to‘plangan ilm-fan xazinasining kuli ko‘kka sovurilishi mumkin emas». Sitorabonu uning aftiga qarab ijozat bermaslikning ilo ji yo‘qligini angladi. – Mayli, borsang boraqol, ammo kechikma... Ibn Sino halloslab Registon maydoniga kelganda, ko‘nglini ezayotgan shubha haqiqat bo‘lib chiqqanini ang ladi. Yuzlab kishilar qo‘lma-qo‘l chelak uza tib, may - don o‘rtasidagi hovuzdan suv bilan kitobxo naga tush - gan o‘tni o‘chirishga urinar edilar. Madrasa talabala- rining, tevarak-atrofdagi ma halla ahlining jonbozligiga qaramay, yong‘in borgan sari kuchayar, qim - matli kitoblarni ajdarhodek yuta- yotgan alanga quturib, hujra eshi- gidan tutun aralash chiqib turar edi. Chelaklab sepilgan suv unga kor qilmas, aksincha, moydek ta’sir qilayotgandek edi. Ibn Sino boshida chelaklab suv tashib o‘t o‘chirayotganlarga qara- shib turdi. Keyin ko‘pchilikning hafsalasi pir bo‘lganini ko‘rib, g‘azabiga chidolmay, olov chiqib turgan bir hujraga o‘zini urdi. Bunda tibga doir kitoblar saqlanardi. 92 Odamlar uni tutib qololmadilar. Bir necha daqiqadan keyin etagining yonayotganiga ham parvo qilmay, bir necha kitobni quchoqlab chiqdi... – Bu qanday falokat, qanday mudhish falokat! – dedi ibn Sino yig‘lamoqdan beri bo‘lib. Chol xo‘rsinib qo‘ydi: – Ha, baxtsizlik, ammo bilib qo‘yingki, dunyoviy ilm dushmanlari ma’rifat chirog‘ini o‘chirolmaydilar. Shuncha urinib yong‘inni so‘ndira olmagan odamlar birin-ketin uy-uylariga tarqalishdi. Ibn Sino xuddi yaqin bir kishisini ko‘mib, qabris - tondan qaytgan kishidek boshini quyi solib, yarim-yor - ti kuygan bir necha kitobni qo‘ltiqlagan holda uyiga jo‘nadi... Matn mazmunini qisqartirib hikoya qiling. II Oradan ikki oycha vaqt o‘tdi. Shu vaqtgacha o‘zini qo‘yarga joy topolmay yurgan ibn Sino bir kuni uyiga xursand bo‘lib keldi. – Suyunchi bering, onajon. Qorabug‘roxon qo‘shini Buxoroni tashlab chiqib ketmoqda. Qo‘liga yarog‘ ol - gan Buxoro xalqi turkmanlar bilan birgalikda ularni haydab chiqarmoqda. Talab olingan mollarni qaytarib olmoqda. Karmana tomon chekinayotgan istilochilarning orqa - da qolgan qismi bilan buxoroliklar o‘rtasida bo‘layotgan jangning suroni uzoqdan sal-pal eshitilib turardi. Sitora - bonuning rangi o‘chib: – Oxiri baxayr bo‘lsin, – deb qo‘ydi. 93 Buxoro ko‘chmanchilar qo‘liga o‘tgandan keyin ilm- fan ahllari quvg‘in ostiga tushdi. Ibn Sino qora quzg‘unlar uyasiga aylangan shaharni tark etib, o‘ziga ma’rifatparvar bir hokim, homiy izlash to‘g‘risida o‘ylay boshladi. Lekin uning otasi vafot etib, onasi beva qol - gan, uni tashlab ketishga ko‘zi qiymas edi. Sochlari - ga oq oralab, ko‘zlari atrofini ajin bosgan Sitora - bonu o‘g‘lining qanday ahvolga tushib qolganini, nima uchun peshanasini tirishtirib yurganini yaxshi bilar edi. Bir kun kechki ovqatdan keyin sharbat ichib dam olib o‘tirganlarida, rangi biroz siniqqan Husaynga qarab: – O‘g‘lim, nima to‘g‘risida bosh qotirayotganing - ni bilib turibman, – dedi xo‘rsinib. – O‘z shahring o‘zingga torlik qilib qoldi. Xorazmlik qo‘shnimiz Abu Bakr bobo xotiniga: «Husayn zudlik bilan Buxorodan chiqib ketsin, chiqib ayt», – debdur. Shu gapni eshit - dim-u, kechasi bilan uxlay olmay chiqdim. Abu Bakr Barakiy o‘qimishli odam, bir narsani bilmay gapirmaydur. Jon bolam, boshim omon bo‘lsin desang, shahardan chiqib ket, o‘zingga tinchgina bir joy top. Menga xat yozib tursang, shuning o‘zi kifoya, eson-omon yurga- ningni bilib tinchgina umr kechiraman. Onasining gapi qay tomonga og‘ishini bilmay turgan tarozining bir pallasiga qo‘yilgan toshdek ta’sir ko‘rsatdi. Husayn qat’iy qarorga kelib, qaddini ko‘tardi-da: – Mayli, sizning aytganingiz bo‘lsin. Bu yerda qol - sam, bir kun meni chaqirib oyog‘imga bolta uradurlar. Men erkin o‘ylab, erkin yashashga o‘rganib qolganman. Menga oq fotiha bering, safar otini egarlab yo‘lga chiqay. Siz ham tinch bo‘ling, men ham. 94 – Qayerga borsang ham, Olloh seni o‘z panohida asrasin, ishlaringga rivoj berib, falokatlardan asrasin... Ibn Sino orqasiga qarashdan qo‘rqib darvozadan chiqdi-da, Gurganj tomon yo‘l oldi. 1. Ibn Sino nima uchun Buxoroni tashlab ketishga maj- bur bo‘ldi? 2. Sitorabonu xayrlashuv chog‘ida o‘g‘liga nimalarni tayin - ladi? Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|