Türk folkloru dünya alimlərinin gözü ilə

154 
 
Götürdügin gögə yetürən görklü Tenqri.  
(Götürdüyünü göyə götürərsən, gözəl Tanrım)
1
.  
Göyə çıxma şamanizmin əsas faktlarından biridir: ilk zaman-
larda hər kəs göyə çıxa bilirdi, lakin Tanrının lütfü ilə bu yüksəlişi 
şahzadələr və xüsusi gücləri olanlar, yəni şamanlar edə bilmişdir. 
Ümumiyyətlə, insanın səyi və ya savadı ilə həyata keçirdiyi qəbul 
edilən  bu  göyə  yüksəlmə,  eyni  zamanda  Tanrının  iradəsi  ilə  də 
reallaşa bilirdi: Monqolustandakı qədim türk kitabələrində bunları 
oxuyuruq: Tanrı atam Xaqan El Terisi və anam El Bilgə Xatunu 
başlarından  tutub  göyə  apardı
2
.  Tanrının  bu  müdaxiləsi  ilə 
«Kitabi-Dədə Qorqud»da yenidən qarşılaşacağımızı düşünürük.  
İslam  və  ya  islamdan  əvvəlki  sirlərin  bu  fıkirə  sahib  olma-
sında  təəccüblü  heç  nə  yoxdur.  Tanrının  və  insanın  səmimiliyi 
«Kitabi-Dədə  Qorqud»da  tez-tez  istifadə  olunan  və  «Allahım»
3
 
deyə adlanan «Tenqrim»
4
 ifadələri ilə müşahidə edilir. Bu «Tenq-
rim» («Tanrım») ifadəsi islamiyyətdən çox əvvəl də vardı, çünki 
bunu uyğurlar dövründə Hoytu Tamirdəki (Qaraqurumun qərbi)
5
 
bir  kitabədə  də  görürük:  bu  kitabə  digər  bütün  böyük  dinlərdə 
olduğu kimi, o dövrdə islamiyyətin də təsir edə bilmədiyi qədər 
Uzaq Şərqin bir küncündə rəsm texnikası ilə yazılmışdır. 
 
Ədəbiyyat 
 
1.
 
A.İnan. Dede Korkut Kitabındaki Bazı Motiflere ve Kelime-
lere Dair. Ülkü, IX, 1937-1938 
2.
 
Bang  ve  Rahmeti.  Die  Legende  von  Oghuz  QAGHAN, 
Berlin, 1932  
3.
 
Blochet.  Introduction  a  I'histoire  des  Mongols.  Leide-
Londres, 1910 
                                                
1
 Ergin, s. 205; Rossi, s.163 
2
 H.N.Orkun. Eski Türk, Cilt 1, s.34 
3
 Ergin, s. 224 
4
 Ergin, s. 213, 218 
5
 H.N.Orkun. Eski Türk. Cilt 2, s. 113 

---

155 
 
4.
 
C.S.Mundy.  Polyphemus  and  Tepegöz.  1350  AS,1956, 
XVIII-2 
5.
 
Cf.Bücher, E.l 'de s.v. Tengri 
6.
 
Dehri  Delçin.  Yusuf  ve  Zeliha  (Destan-ı  Yusuf),  İstanbul, 
1946 
7.
 
E.Rossi. İl Kitab-ı Dede Korkut, Citta del Vatikano, 1952  
8.
 
H.N.Orkun. Eski TürkYazıtları. 4. cilt, İstanbul, 1936-1941 
9.
 
İbid, cilt 1, cilt II 
10.
 
J.P.Roux.  Les  Traditions  des  nomades  de  la  Turquie  meri-
dionale. CXLIX, RHR, CLIV, Paris, 1970 
11.
 
J.P.Roux.  Recherches  des  survivances  preislamiques  dans 
les textes turcs musulmans. Y.A., 1976 
12.
 
Kur'an, II, 33-37, XV, 35, VII, 10-12; 18-24;  XXXVII, 97, 
11, XXI, 68; II, 260, XXI,69; E.I's.v. Nemrud 
13.
 
Kutadgu Bilig, TDK yayını, R.R.Arat, İstanbu1, 1947 
14.
 
M.Ergin. Dede Korkut. Ankara, 1958  
15.
 
M.Mokri. Le Chasseur de Dieu et  la mythe du Roi – Aigle. 
Wiesbaden, 1969 
16.
 
Mahmut  al-Kaşgarî,  Divanü-Lugati’t  Türk,  4.  Cilt,  Besim 
Atalay çeviri ve yayını, Ankara, 1939-1943  
17.
 
P.N.Boratav. Notes Sur Azrail dans le folklore turc. Oriens, 
1951 
18.
 
Pavet de Courteille. Memoires de Babur. 2 cilt. Paris, 1971, 
cilt 2 
19.
 
R.Giraud. L'inscription de Bain Tsokto. Paris, 1961 
20.
 
R.Nour. Oughouz name. Türk Destanı. İskenderiye, 1928 

---

156 
 
SLAVOLYUB CINCIÇ (1935-2000)  
 
Slavolyub Cinciç (Slavoljub Djındjić) 1935-ci ildə Yuqoslaviyada 
anadan olub. Türk dilinə hədsiz marağı olan alim orada türkologiya-
nın inkişafına əvəzsiz töhfələr vermişdir. 1960-cı ildə onun və dostları 
ərəbşünas  Azra  Mehmetbaşiç-Yevtic  (Azra  Mehmedbašić-Jevtic),  os-
manlışünas  Lyubinka  Raykoviçin  (Ljubinka  Rajkovic)  səyləri  nəticə-
sində Belqrad Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin və Şərqşü-
naslıq İnstitutunun həyatında dönüş nöqtəsi oldu. Elə o illərdə də Sla-
volyub Cinciç «Kitabi-Dədə Qorqud»u serb dilinə tərcümə edib yayın-
latmışdır.  
Slavolyub  Cinciçin  təqdim  etdiyimiz  bu  məqaləsi  «Књига  Деде 
Коркут.  Xеројски  еп  Огузски  Турака»  (Београд:  Народна  књига, 
1981, ss.5-25, Giriş) adı ilə dərc olunmuş və Fikrət Türkmənin yayın-
lanmaqda olan «Dədə Qorqud kitabı» araşdırmaları» (serpcədən çe-
virəni Ana Kılıç) kitabından ixtisarla götürülmüşdür. 
 
OĞUZLARIN EPİK TARİXİ VƏ MƏDƏNİYYƏT 
XƏZİNƏSİ «DƏDƏ QORQUD KİTABI» 
 
Türk xalqlarının ən əhəmiyyətli boylarından biri olan Oğuz-
ların qəhrəmanlıq dastanı  «Dədəm Qorqud kitabı» (Kitab-i Də-
dəm Qorqud alâ Lisan-i Taife-i Oğuzan) bugünkü türk xalqların-
dan üçünün – türkmənlər, azərbaycanlılar  və türklərin (Türkiyə 
türkləri nəzərdə tutulur – Q.Şəhriyar) ortaq mədəni mirasıdır. 
Səlcuqilər  və  Osmanlılar  kimi,  bu  günkü  Türkiyə  Cümhuriy-
yətində  yaşayan  və  bir  çox  türk  xalqların  da  ataları  olan  Oğuzlar 
yeni  yurda keçməzdən əvvəl  Orta Asiyanın  müxtəlif  bölgələrində 
yaşayan digər türk boyları  ilə bəzən döyüşərək, bəzən də sülh şə-
raitində qonşuluq etmişlər. Oğuzların qonşularından bəziləri – qır-
ğızlar, qazaxlar və qaraqalpaqlar bu gün də eyni bölgədə yaşayırlar. 
Qədim mənbələrə görə (VI-VIII əsr), çox boylu oğuzlar Cə-
nubi  Altay  və  bu  günkü  Şimal-qərbi  Monqolustanda  qurulmuş 
güclü Türk xaqanlığının (552-ci ildə qurulan Göytürk imperator-

---