Vaqif nəSİR
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SƏHRA GÖZƏLİ QARDAYA
225 Əlcəzairdə gəzməli və görməli yerlər çoxdur. Son illər ölkənin rəhbərliyi də bu iĢə xüsusi diqqət yetirir. Əlcəzairə gələn turistlər müxtəlif marĢrutlar üzrə səyahətə çıxa
bilərlər. Səyyahları ən çox
maraqlandıran ölkənin bütün ərazisi boyu “səpilən” qədim Roma xarabalıqlarıdır. Əlcəzairdə olarkən bir neçə dəfə müxtəlif marĢrutlar üzrə səfərlərə çıxmıĢam. Xatirimdə ən dərin iz buraxanı Böyük Səhra vadisi boyu səyahətdir. MarĢrutun uzunluğu 2100 km-dir. Səyahət zamanı rast gəldiyimiz Ģəhərlər bir-birindən orijinal, adamlar isə bir-birindən maraqlı idilər. Səyahət zamanı bəzən adama elə gəlir ki, yuxudasan. Çünki, yalnız yuxuda tarixi keçmiĢə qayıtmaq mümkündür. Məhz bu növ səfərdə səyyah, sanki keçmiĢə baĢ vurur və hərdən o keçmiĢlə bu günün təzadlı sərhəddində durub müĢahidəçi rolunu oynayır. Belə ki, səyyah bu aləmə (bu barədə ətraflı bəhs edəcəyəm) müdaxilə edə bilmir.
QurumuĢ
Mzab çayı
vadisində ərəblərin yerləĢdirilməsi qeyri-adi tarixə malikdir. Ərəb mənbələrinin yazdığına görə bu VII əsrin ortalarında Osmanın ölümündən, Əlinin – “Ġslam Ģiri”nin hakimiyyətə gəlməsindən sonra baĢ vermiĢdir. Peyğəmbərin düĢmənləri onun kürəkəni hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra ona qarĢı mübarizə aparmıĢ,
226 xaincəsinə onu öldürmüĢlər. Beləliklə yeni lider – Abdulla-ibn Ġbad meydana çıxmıĢ və onun tərəfdarları ibadilər adlandırılmıĢlar. Omeidlər imperiyasının iflası zamanı ibadilər həm Omanda, həm Yəməndə və Ġranda, xüsusilə Məqrib ölkələrində (Liviya, Tunis, Əlcəzair, MərakeĢ) özlərinə yaxĢı tərəfdarlar tapmıĢlar. Ġbn Rüstəm Tunisdə kifayət qədər güclü dövlət yaratmıĢ, bu dövlət dini düĢmənlərin təsiri nəticəsində məhv olmamıĢ və o, Tunisdən qərbə, Tlemsen rayonuna yerini dəyiĢmiĢdir. Bu dövlət 130 il (paytaxtı Tahert) mövcud olmuĢ, ərazisi MərakeĢdən Liviyaya qədər uzanmıĢdır. Ġbadilərin düĢmənləri nəhayət Tahertə gəlib çıxıb, onları Səhraya sıxıĢdırmıĢlar. Ġbadilər Mzaba vadisində yurd salmıĢ, burada quyular qazmıĢ, xurma ağacları əkmiĢ, su anbarları tikmiĢlər. XIII əsrin ortalarında ibadilər yenidən hücuma məruz qaldıqda, Mzaba vadisinin dərinliyində gizlənmiĢlər və bu günə kimi onları narahat edən olmamıĢdır. XI əsrin birinci yarısında Mzaba vadisində beĢ Ģəhər yaradılmıĢdır. Bunlar Əl-Atif, Malika (ġahanə), Bunura (Parlayan), Beni-Ġzgen (mühitin adamları) və Qardaya (Dayya mağarası) Ģəhərləridir. Əfsanəyə görə gözəl qadın olan Dayya susuzluqdan ölümcül vəziyyətə düĢən ibadilərə su yerini göstərir. Bu qadın guya köçəri qəbilə tərəfindən mağarada doğum üçün qoyulmuĢdur. Dayya ibadilərin Ģeyxi Sidi Bu Qdemaya və onun nökərinə qonaqpərvərlik göstərmiĢ və Ģeyx də ona evlənmək
227 təklif etmiĢdir. ġeyx mağaranın yanında ev tikdirmiĢ və beləliklə Qardaya Ģəhərinin əsasını qoymuĢdur. Dayya mağarası bu gün də durur və qadınlar oraya ziyarətə gedirlər. Vadi məhbusluğunda qalan ibadilər demək olar ki, min illərlə özlərinin adət və ənənələrini qoruyub saxlaya bilmiĢlər. Bura xəlifənin seçilməsi prinsipi, təkkəbinlilik, dinin təmizliyi və adətlərə ciddi surətdə riayət etmək, dini doqmaların və ənənələrin hər Ģeydən üstün tutulması daxildir ki, bu da ibadilərin həyatını anadan olandan ölənə kimi nizamlayır. Qadınların Ģəhəri tərk etməyə əsla ixtiyarları yoxdur. Onlar Ģəhərin daxilində də tək yox “müĢayiətçi” ilə gəzə bilərlər. Bu qadınlar çadraya elə bürünürlər ki, yalnız bir gözləri ilə ətrafa baxırlar. Yad adamla üz-üzə gələndə ya yaxındakı tində gizlənir, ya da üzlərini divara tuturlar ki, tək gözləri belə görünməsin. Əvvəllər qızları az qala beĢikdə ərə verirlərmiĢ. Son zamanlar isə müasirlik ibadilərin də ailələrinə nüfuz edə bilmiĢdir. Lakin qadın ailədə yenə də hüquqsuzdur. KiĢi evdən çıxanda qapını açarlayıb gedir... Ġbadilərin ağsaqqalları çoxdan məcbur olublar ki, kiĢilərin Ģimala pul qazanmağa getmələrinə razılıq versinlər. Onların ailələri isə həmin kiĢiləri evlərində gözləyirlər. Bu ailələrə himayədarlığı yaxın qohumlar edirlər. Ailə baĢçısı evdə olmadıqda belə, onun ailə üzvlərinin sayı arta bilər (Bizimlə səfərdə olan rus
228 qadınları deyirdilər “nə yaxĢı adətdir”). Ġbadilərin xurafatında deyilir ki, uĢaqlar ana bətnində illərlə yata bilərlər və beləliklə ailə baĢçısı evdə olmadıqda belə, dünyaya gələn uĢaqlara ata olmaq hüququnu saxlayır. Bizi müĢayiət edən bələdçinin dediyinə görə belə hallar tez-tez olur. Bir neçə əsr bundan əvvəl pirat Əlcəzairində hamam, dükan, çörək biĢirilən yerlərin və s. əksəriyyəti ibadilərə mənsub olmuĢdur. Burada çoxlu pul qazanan ibadilər öz vətənlərinə qayıtmıĢ (hətta Əlcəzairdə ölənləri dəfn etmək üçün Mzab vadisinə gətirirlərmiĢ) və öz iĢlərini qohumlarına tapĢırırlarmıĢ. Kifayət qədər pulu olanlar yüksək hasar arxasında, xurma və meyvə ağacları kölgəsində, “yerdə cənnət”, yəni yay evi tikirdilər. Adətlərin qeyri-adiliyi, vadidəki nadir coğrafi Ģərait, Mzaba Ģəhərlərində “arxitektura möcüzəsi” yaratmağı tələb edirdi. Burada hər bir ev kub formasında olub, orada yaĢayanları həm istidən, həm soyuqdan və həm də ki, özgələrin qərəzli marağından qoruyur. Evlərin bir qayda olaraq pəncərəsi yoxdur. Bu evlər 2-3 mərtəbəli olub, iĢıq yalnız dairə Ģəkilli evin mərkəzinə-həyətə düĢür. Bütün Ģəhər kublar ehramından təĢkil olunmuĢ və vadinin yamacında tikilmiĢdir. Bunda əsas məqsəd xurma ağaclarını əkmək üçün çox qiymətli olan vadidəki torpağı tutmamaqdır. ġəhərin yuxarı hissəsində kvadrat Ģəkilli, konus minarəli məscid ucaldılmıĢdır. AĢağıda, bir qədər Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|