Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

Ert
əsi sabah bu xəbər hər tərəfə yayılır.  Fəqət Beyrəgin 
n
ərədə olduəu  bilinməz.  On  altı  yıl  keçər. Bir gün  Yalançı  oəlı 
Yalancıq vaxtilə Beyrəgin kəndisinə hədiyyə etdigi kömləgi qana 
bulaədırıb  gətirir; onun Qara Dərbənddə öldürüldüyünü söylər, 
köml
əgi tanırlar. Matəm elan edilir. Yalançı oəlı özü qızı almaəa 
t
əəəbbüs edər. 
Bamsı  Burə  bəg sərhədlərə  adamlar  göndərər. Bir qism 
baz
ərganlar də Bayburd  hasarına  gəlirlər. O əsnadə kafərlər ye-
yib-iç ib Beyr
əgə qapuz çaldırırlarmıə. Beyrək də çaləı ilə bərabər 
sevgilisi  Banı  əiçəgin və ata-anasının  eəqini  tərənnüm ediyor-
muə. Sözlərdən onu tanıyırlar. 
O biri t
ərəfdən kafər bəginin  qızı  də Beyrəgə aəiq  olmuə. 
Onu  almaq  əərtilə Beyrəgi  hasardan  qaçırır.  Bunu  xəbər alan 
kaf
ərlər arxasından qırx atlı çıqarırlarsa bulamadan dönərlər Bey-
r
ək yolda bir ozana təsadüf edər;  ozan  Yalancı  oəlı  ilə Banı 
əiçəgin dügününə gedəcəgin söylər. Beyrək də ondan kopuzu 
alıb  dügünə gəlir. Orada qopuzu çalaraq nüktəli  əeirlər söylər. 
Qazan b
əgin diqqətini cəlb edər. Onun Beyrək olduəu anlaəır və 
Bay Bur
ə Bəgə “ muətuluq” gedər. 
Bamsı  Beyrək  Yalançı  oəlunu  öldürmək istər,  Yalancı  oəlu 
g
əlüb onun qılıncı altından keçər; Beyrək də onu əfv edər. Qazan 
b
əg Beyrəgin dügününü yapmaəa təəəbbüs edər. Fəqət Beyrək Bay-
burd  hasarında  əsir  arqadaəlarını  qurtarmayınca  dügünü  qəbul 
etm
əyəcəgini önə sürür. Oəuzlardan bir qaç atlı götürüb hasara hü-
cum ed
ər və dustaq yoldaəlarını qurtarar; geri dönüncə dügünü olur. 
§ 4. “Qazan oğlu Uruzun əsir olması” boyu: Qazan oəlu 
Uruzun  baə kəsib qan dökmədigi üçün tac-taxtından  məhrum 
olacaəı  ehtimalı  ilə mütəəssir  olur.  Uruz  da  ona  atam  olduəun 
halda s
ənin bir cəngini görmədim ki, bən də ögrənmiə olam deyir. 
Atası  haman  üç  yüz  atlı  ilə bərabər  alıb  oəlunu  ova  götürər. 
Bunlar ç
əmənlər üzərində çadır  qurub  iərət edərlər, sərxoə olub 
yatarlar. O 
əsnada Tatyan qələsindən “ qara tonlu” kafərlər onlara 
hücum ed
ər və Uruzu əsir edib götürürlər. Bundan sonralar xəbər-
dar olan Qazan, oəlunu qurtarmaq üçün Dərbəndə gəlir. Yapdıəı 
müharib
ədə  yaralanaraq çətinligə  uərarken  arxasından  əskərlə 
109 
 

---

b
ərabər  Oəuz  bəgləri gəlir və Qazanın  zövcəsinin  iətirakı  ilə 
h
ərbə giriəərək onları qurtarırlar. 
§5. “Dux
ə  Qocə  oğlu  Dəli Domrul” boyu: Dəli Dumrul 
adındə bir qəhrəmanın  qüvvətinə güvənərək  əzrayıl  ilə müca-
dil
əsinə aiddir. Nəticədə əzrayıl  qalib  gəlir.  əslam  xürafatı  ilə 
dolu bir m
ənqəbədir. 
§  6.  “Qanlı  Qoca  oğlu  Qan  Turalı”  boyu:  Qan Turalı əç 
Oəuzda  Taə Oəuzdə istədigi binici və hərb  edici  qızı  bulmaz. 
N
əhayət, Trabzon Təkfurunun  qızını  bəgənir.  Halbuki,  bu  qızı 
almaq üç ün T
əkfurun bəslədigi  üç  canavarı  (arslan,  buəa  və 
buərayı) yenmək lazım gəlirdi. Qan Turalı bunu qəbul edərək ca-
navarlar
ın üçünü də yenər və qızı alar. Dügün yapar. Fəqət təkfur 
peəiman olur. Arxasından ordu göndərər. Ordunu Qan Turalı ilə 
zövc
əsi Selcan Xatun birlikdə daəıdıb məəlub edərlər. 
§7. 
“Qazılıq Qocə oğlı Yegnək” boyu: Qazılıq Qoca Bayın-
dır xandan alaraq Qara dəniz sahilindəki Düzmürd qələsi təkfurunə 
saldırır; fəqət məəlub və əsir olur. On altı sənə əsarətdə qalır. Oəlu 
Yekn
ək on beə yaəınə girincəyə qədər atasının əsir olduəunu ondan 
saxlarlar. Böyüyünc
ə bunu ögrənir və Bayındır xanın müsaidəsilə 
ordu toplayaraq Düzmürd
ə gəlir və atasını qurtarır. 
§8. “Basat T
əpəgözü öldürdügü boyu”: Təpəgöz degilən 
bir  adam  oəuzlara  düəmən kəsilir.  Bu  adam  xurafi  əəkildə qüv-
v
ətə malikmiə.  ənsan  yeyirmiə.  Oəuzlar  bundan  qurtulmaq  üçün 
D
ədə Qorqud vasitəsilə gündə iki adam, beə yüz qoyun vermək 
əərtilə müqavilə yaparlar. Bir gün hərbdən dönən Basatın yanına 
bir qarı gəlir; bir danəcik olan oəlunun Təpəgözdən qurtarmasını 
rica ed
ər. Basat da silahlanıb gedər. Xürafi mahiyyətdə olan bir 
ç ox xariqülad
əliklərdən sonra, Təpəgözin tək gözünü dələr, nəha-
y
ət baəını kəsər. Bu surətlə oəuzları təhlükəli bir düəmandan qur-
tarır. Bu mənqəbədə islamiyyətin xürafi təsiri var. 
§ 9. “B
əkil  oğlu  İmranın  boyu”:  Bəkil adındə bir qəhrə-
man ovda ik
ən bacaəı qırılır. Bunu hiss edən düəman təkfur üzə-
rin
ə hücum edər.  Oəlu  əmran  üç  yüz  yigidlə qarəı  çıxar.  Fəqət 
düəman qüvvəti qarəısındə zəif olur. Cəbrail ona yardım edər və 
qalib çıxar. Bunda da ərəb dininin xürafi tərbiyəsi mövcuddur. 
110 
 

---

§10.  “Uşun  Qoca  oğlu  Səkrək boyu”:  ənənə mocibincə 
Uəun  Qocanın  böyük  oəlu  əkrək  Qazandan  axın  diləyor. Kökcə 
d
ənizə doəru gəlir. Qara tonlu kafərlərlə hərb edər; əkrəgi əlincə 
q
ələsinə əsir edərlər. Bunu küçük qardaəı Səkrəkdən saxlarlar; nə-
hay
ət böyüdükdən sonra xəbər alır; Qardaəını qurtarmaəa getmək 
ist
ər. Annəsi,  atası  buraxmaz.  Onu  evləndirərlər. O də qızla  öz 
arasına qılıncını qoyar və görüəməz; doəru qardaəının əsir olduəu 
yer
ə gəlir. Qələdən  çıxarılan  əsgərlərin həpsini öldürər. Nəhayət, 
əsir  olan  əgrəkə derlər ki, bu gələn  adamı  sən öldürürsən, səni 
azad ed
əriz. əgrək də qəbul edər və Səkrəkə qarəı çıxar. Buradə iki 
qardaə bir-birlərini tanır. əkisi birləəir, kafərləri məəlub edərlər. 
§11. “Salur Qazanın dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı bo-
yu”: Ov 
əsnasında yorulub uyuyan Qazan Tumaten qələsi təkfuri 
t
ərəfindən  basılaraq  əsir  edilir.  (....).  Zaman  sonra  oəlu  Uruz 
böyüyür v
ə ordu ilə bərabər atasını qurtarmaəa gedər. Təkfur, əsir 
Qazanı  da  onlara  qarəı  çıxarır.  Qazan  da  kəndisini  tanıtmadan 
Oəuz  pəhləvanları  ilə mücadiləyə giriəir.  Bir  çoxlarını  silahdan 
t
əcrid edər. Nəhayət meydana oglu Uruz gəlir. Onunla da mü-
cadil
ə edər. Uruz Qazanı umuzundən yaralar. Bunun üzərinə kən-
disini tanır. Bundan sonra həpsi birləəərək kafərləri əzərlər. 
§12. “İç Oğuz Taş Oğuz asi olub Beyrək öldügü boyu”: 
Qazan xan 
ənənə mocibincə əç  Oəuz  bəgləri ilə Taə Oəuz  bəg-
l
ərinə qonaqlıq  verərdi. Fəqət bir dəfə yalnız  əç  Oəuz  bəglərini 
çaəırdı.  Bundan  Taə Oəuz  bəgləri  darıldılar  və Qazanın  yanınə 
g
əlməzlər. Dəvət üzərinə də Taə Oəuz bəglərinin rəisi Uruz get-
m
əz. Beyrəki də öz tərəflərinə çəkmək istərlər, qəbul etməz. Uruz 
onun  bacaəını  qoparır;  Beyrək ölür. Bunu gəlib Qazana xəbər 
verirl
ər.  Qazan  da  ordu  toplayıb  gedər. Nəticədə Uruzun  baəını 
uçururlar. Taə Oəuzlar də Qazana təkrar ittihaq edərlər. 
 
“Qorqud” kitabının dilcə mahiyyəti 
əsər səciyyə etibarilə bu  gün  əərqi  Oəuz  ləhcəsi deyilən 
Az
ərbaycan türkcəsinin ümumi xətlərinə havidir. Kitabdakı bəzi 
k
əlmələr və fel əəkilləri bu günkü ləhcəmizdən düəmüəsə də əhə-
miyy
ət etibarilə bu kəlmələrə ədəbiyyatımızın  müxtəlif dövrlərə 
111 
 

---