Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §1. “Dirs ə xan oğlı Buğac boyı”
- §3. “Bay Bur ə bəg oğlı Bamsı Beyrək boyu”
ucl ərı qırılməsun, çaparkən aəboz atın büdrəməsün, çalıəəndə qərə polat üz qılıcın gödəlməsin, dürtüəərkən ala kəndərin ufanməsün, aə birçəklü anan yeri behiət olsun, aə səqqallu baban yeri uçmaə olsun, h əq yandıran çıraəın yana tursun, qadir tənri səni namərdə möhtac eyl əməsün” (səhifə 20-21). Kitabda ara- sıra görülən “ Sultan” kəlməsi ilə də yenə eyni hökmdar ə xitab ediliyor: “ Məgər sultanım genə yazın buəayı saraydən çıxardılər, üç kiəi saə yanındən, üç kiəi sol yanındən dəmür zəncirlər bəəli tut mıələrdi”. “ Məgər sultanım, Dirsə xanın oəlancıəı üç dəxi ordı uəaəı aəuq oynərlərdi”. Bu t əhlilləri təqib edərkən Qorqud hekayələrinin Drezden- d əki nüsxəsinin bir hökmdarın xüsusi arzusu ilə toplanmıə olduəu da xatir ə gələ bilir. Qorqud kitabının daha çox izahatı ehtiva edən ayrı bir nüsxəsi bulunduəu təqdirdə əübhəli cəhətlərin bir çoxu aydınlaəmıə olacaqdır. Qorqud Kitab ının mündəricati D ədə Qorqud kitabı doərudan-doəruya mənqəbələrlə baəla- maz; baəqa dörd səhifəlik bir müqəddəməyi havidir. Bu müqəd- dim ə göstərdigi xüsusiyyət etibarilə – üç ayrı mövzudan mürək- k əbdir. Doqquz sətirdən ibarət olan birinci parçada Qorqudun Ba- yat q əbiləsindən olduəu, onun oəuz qəbilələri içindəki mövqeyi, D ədənin izahına görə hakimiyyətin Qayı – Osmanlı nəslinə keç m əsi izah olunuyor. Kitabın təbini idarə edən Kilisli müəllim Rif ət bu qismin Osmanlılar zamanında bir “ mühərriri-məchul” t ərəfindən əlavə edildigini qeyd ediyor (Kiatbın fehrist qismi). əkinci qism Dədə Qorqudun dilindən yazılmıə dörd küçük moiz ədir. Tamamilə nəsihətamiz fikirlərdən ibarət olan bu moizə- l ərdə islamiyyətin təsiri qüvvətlidir. Kitabın ithaf edildigi hökm- dara bol- bol “ dua”lar vardır. əçüncü parça bir ozanın dilindən qadınlar haqqında söylən- miə nəsr halında bir əeirdir. Ozan burada qadın tiplərini – əxlaq etibaril ə dörd yerə ayırıyor. əski cəmiyyət dövrlərində qadın haq- 106 qında olan ümumi tələqqilərə eyi bir nümunədir 1 . Müq əddəmədən sonra mənqəbələr baəlıyor. Buradə mənqəbələrin mövzularını xülasətən gözdən keçirəcəyiz: §1. “Dirs ə xan oğlı Buğac boyı”: Bayandır xan ənənə üzrə toy qonaqlıq yaparaq oəuz bəglərini qonaq çaəırmıədı və gələcək qonaqlar üçün üç növ otaq hazırlatdırmıədır: oəlu-qızı olmayanlar iç in – qara otaq; oəlu olanlar için – aə otaq; qızı olanlar için – qızıl otaq. Qonaq gələn Dirsə xanı – cocuəu olmadıəından qara otaqd ə, qara keçə üzərində oturtdular və ona qara qoyun yəxnisi t əqdim etdilər. Bundan mütəəsir olan Dirsə xan zövcəsini çaəı- raraq m əruz qaldıəı həqarətin səbəbi o olduəunu söyliyor və hidd ətləniyor. Qadın ona bir qonaqlıq verməsini təklif ediyor. O d ə qəbul ediyor. Bundan sonra bir oglu oluyor. Oglan büyüdük- d ən sonra qüvvətli bir dəliqanlı oluyor. Dirsə xan bir gün buəa ilə buərasını (erkək dəvə) boəuədururkən buəa oəlana saldırıyor. Oəlan da üç yumruqla buəanı yerə sərib baəını kəsir. Göstərdiyi q əhrəmanlıqdan olaj - bu vaxta qədər adsız yaəayan gəncə Qor- qudun iətirakı ilə Buəac adı verilir. Bundan sonra Buəacı qırx arkadaəı çəkəliyorlar, gəlib də Dirsə xana yalandan oəlunun kən- disin ə sui-qəsd hazırladıəını söylüyorlar. Dirsə xan ov bəhanəsilə ovda bulunan oəlu arxasınca çıxar və ovda oəlunu vurur; öldi diy ə evə dönər, məsələyi qarısınə anlatır. Qadın haman oəlunu aramaəə çıqar; yaralı bir haldə bulub evə gətirər; eyi edər. Fəqət qırx adam yapdıqları rəzalətin anlaəacaəı qorxusilə Dirsə xanı baəlayaraq kafər ilinə tutsaq götürərlər. Annəsinin əxbarı üzərinə Buəac silahlanıb gedər və atasını qurtarar. §2. “ Salur Qazanın evi yəğmalandığı boyu”: Salur Qazan oəlu Uruzı üc yüz əskərlə evi və xəzinəsi üzərində bəkçi bura- xaraq Oəuz bəgləri ilə bərabər ova çıxar, bunu xəbər alan “ sası dinli kaf ər” böyük bir ordu ilə gəlib Qazanın oəlunu və bəkci əskərləri əsir edərlər; zövcəsi və qızları ilə bərabər xəzinə və sürül ərini yəəma edib götürərlər. Bundan baəqa Qazanın Qapılar D ərbəndindəki on bin qoyununu da almaq üçün əksər göndəriyor. 1 Bu parça kitabımızın sonundakı mətnlər qismində kopiyə edilmiədir. 107 F əqət bunların bəkcisi olan Qaraca çobanın qardaəları ilə bərabər göst ərdigi müqavimət sayəsində sürülər qurtuluyor. Qazan ovu burakıb evə döndügü zaman heç bir əey bulamaz. Qaraca əobana qoəar. əoban vəqəyi ona anladır. Qazan əobanla b ərabər kafərə gedir. Onun arxasından Dəmir Qapu Dərbəndində D əmir Qapıyı alan Qıyan Səlcuq oəlı Dəli Dondar ilə Qalın Oəuz b əgləri gəlirlər. Düəmənlə müharibəyə baəlarlar. Məəlub edib əsirlərlə bərabər yəəma edilən bütün malları istirdad edərlər. §3. “Bay Bur ə bəg oğlı Bamsı Beyrək boyu”: Bay Burə b əgin oəlu bir gün əglənirkən yanına bazərganlar gəlir və Dər- b ənddən Oəuz bəglərinə gətirdikləri malların Unən qalası (Gür- cüstanda) kaf ərləri tərəfindən yəəma edildigini söylər. Bay Burə dön ər. Bazərganlar Bay Burə bəgin yanına gəlirlər və oəlunun yapdıəı qəhrəmanlıəı anladırlar. Bunun üzərinə atası qonaqlıq yaparaq oəluna Dədə Qorqud vasitəsilə Bamsı Beyrək adı qo- yuyorlar. əünki, ənənə mocibincə “ ol zamandə bir oəlan baə k əsməsə, qan tökməsə ad qoyməzlərdi”. Bundan sonra Bamsı Beyrək maral ovuna çıxar. Yolu bir otaəa düəər. Bu otaəın öz “ beəik kərtmə” adaxlısı Banı əiçəgin ol- duəunu anlar və qızı görmək istər. O hər kəsə görünməz derlər. əzünü qızın dayısı deyə təqdim edən bir qadın oəlana at qoəusı, ox atmaq v ə güləə təklif edər. Həpsində Bamsı Beyrək qazanır; o vaxt qadın özünü Banı əiçək olduəunu açar. Beyrək də barmaəındakı yüzügi çıxarub qızın barmaəına keçirər; dönüb atasınə məsələyi anladır. Atası qızın qardaəı Dəlü Qarcarın bacısını istəyəni öldür- m əkdə olduəunu izah edər. Bunun üzərinə Qalın Oəuz bəglərini toplayub m əsləhət edərlər və qızı istəmək üçün Dədə Qorqudu gönd ərirlər. O isə Qorqudu öldürməgə qalxıəır. Qorqud “ əeyxligi” say əsində önünə keçər. Dəlü Qarcar müqabil olaraq bin at, bin qoç, bin d əvə, bir quyruqsuz köpək istər. Bay Burə bəg hazırlar gönd ərər. Qızdan oəlana bir qırmızı qaftan gəlir. Fəqət arqadaəları bunu qısqanırlar. Ona kötülük yapmaq fikrinə düəərlər. Bamsı Beyr ək dügün odasında yoldaəları ilə bərabər əəirət yayarkən Bay- burd hasar kaf ərlərinə xəbər veriliyor. Onlar da gecələyin basqın yaparaq bir əki otuz doqquz arqadaəı ilə bərabər əsir alırlar. 108 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|