Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
m ənzum ahəngi veriyor. Bu ahəng etibarilə Qorqudun çox yarısı n əzm ilə nəsr arasındə xüsusi bir əəklə malikdir. Bu əəkl zama- nında daha çox musiqi ilə bərabər söylənildiyini, yaxud ahəngdar bir s əslə oxunulduəunu ifadə edər. əmumiyyətlə, “ naəılçılıq” ümumilik bütün psixolojisini havidir. T əkrar və səciləri bugünkü zövqü böyl ə oxəayacaq dərəcə tamlıdır. əfadəyə ədəbi qiymət verən təəbihlər də ayrıca diqqəti cəlb ed ər. Məsəla: Qoəa badam sıəmayan tar aəızlım Küz əlmasinə bənzər al yanaqlım – parçasında aəızın kiçikligini “ qoəa badam” sıəmayacaq ifadəsi ilə izahı, sevgili yanaəının son bahar almasınə bənzədilməsi çox ori- jinal bir t əəbihdir. “ əgitlərim, əzrailin gözüni öylə qorxutdım ki, gün qapuyi qodı tar bacadən qaçdı” kibi qüvvətli ifadələr də az deyildir. əsər dastanı – Epigue ∗ – bir mahiyyətdə olmaqla bərabər iç ind ə lirik parçalar də az degildir: “ Qarəı cida cida oynadanlar vardı gəldi Altun cida oynadan ə yarəb, noldı? Qaraqoç at ə binənlər vardı gəldi B ədoy atlı bir oəulə yarəb noldı? Nök ər gəldi, naib gəldi Yalnuz bir oəulə yarəb noldı? əafillücə gözəl baəın kəsdürəsən Aə bürcəkli (birçəkli) anam oəul deyərkən Baəım bəxti Qazan div aəıldəsən Qayıdübən baba gerü döngil Altun ban evin ə sürüb varəıl Qarıcıq olmiə anamə umud oləıl Q ərə gözlü qız qərtaəumı aəlatmaəıl Q əricıq olmıə anamı sızlatmaəıl ∗ epik 115 Anam m ənim içün gög geyüb qərə sarınsun Qalın Oəuz elində yasım tutsin M ənim baəım sənin yalınə qurban olsun. Lirik parçalar yanında həsdən uzaq qismlər də çoxdur: Qan Turalı adında bir gənc də evlənmək istərkən qızda aradıəı məziy- y ətlər cümləsindən “ Mən qanlu kafər ilinə varmədin ol varmıə, mana baə gətirmiə ola” – diyor. Selcan Xatun adında bir qadın bir erk ək cəngavər kibi hərb ediyor, qılınc vuruyor. Kitabda olan qadın tipi ilə islami qadın tipi çox fərqlidir. Qeyri-islami ünsürl ərdən birisi də qurdun müqəddəs tanın- ma sıdır. Məlum olduəu üzrə qurd əski türk ənənələrinə görə bir totem d ərəcəsindədir. Kitabda da bu tələqqi “ qurda qurban olmaq d ərəcəsində görülüyor ki, islamiyyətə ziddir: “ Sudan keçdi. Bu g əz bir qurdə tuə aldı. Qurdun yüzü mübarəkdir. Qurdlən bir x əbərləəin didi” (səhifə 26). “ Ordumın xəbərin bilürmisin degil mana Q ərə baəım qurban olsun qurdun sana” (səhifə 67). Kitabda iç kiç ilik t əbii bir ənənə əəklindədir. əülənlərdən, qonaqlıqlardə bol-bol əərab qollanılıyor: “ Toquz qarə gəzzin, örm ə saçlı, əlləri biləkdən qınalı, parmakları nigarlı boəazlari bir ər quə kafər qızlari al əərabı altun ayaələ Qalın Oəuz bəglərinə g əzdirərlərdi (səhifə 21 və 40,68,113,143). Birisi öldügü zaman at quyruəu kəsmək, mavi (gök) əlbisə geymək, yüz yırtmaq, adətləri d ə oəuzların müsəlman olmadan əvvəlki ənənələrinin təmadisidir. Bununl ə bərabər islamiyyətin törətmiə olduəu “ mollalıq” psixolojisi d ə kitabdə az degildir. 116 N Ə T İ CƏ Az ərbaycan türklərinin əəirət dövründə, müsəlmanlıəın intiəa- r ından əvvəlki zamanlarda malik olduqları ədəbiyyat qədim Orta Asi ya oəuz ədəbiyyatının davamı deməkdir. Ehtiva etdigi xarakteri- sinin t ələqqilər, lisani mahiyyət və bədii qiymətləri tamamilə step- ç öl köç əbələrinə aid olan ümumi ədəbi görüə məhsullarının eynidir. əəiri ədəbiyyatımız ictimai sinifçilik nöqteyi-nəzərindən iki ay- rı xətt təqib etmiədir; bu da o zamankı siyasi və ictimai həyatla əla- q ədar olaraq doəmuədur ki, birisi kəndliləri və bütün müstəqil ya- əayanları içinə alan aəaəı xalq təbəqəsinə aid ədəbi xətt: ikincisi də əəirət aristokrasisinin zövq və həyatını tərənnüm və nəər edən xəttdir. əki zidd sinfin malı olan bu ədəbiyyatlar dil etibarilə birdir. Bugün bunların xalq ədəbiyyatı adı altında yad edilməsi sırf bu cəhətdəndir. əəirət ədəbiyyatı əəkil etibarilə nəsr halında bulunuyor. Fəqət bir taqım səbəblər və fel kəlmələrinin təkrarlanması ilə bir xüsusiyy ət qazanan bu nəsr az-çox havi olduəu ahəng sayəsində n əzmə yaxlaəmıə bir mahiyyətdədir. Bu kibi məhsullar musiqinin əlavəsilə daha ahəngdar bir əəkil alırdı. əlk mənzum əsərləri vəznli atalar sözü t əəkil edir. Gərək bunlardakı və gərəksə yavaə-yavaə meydana çıxan milli vəzn, bu gün “ heca vəzni” dedigimiz vəzn idi. əmumiyyətlə, əəiri ədəbiyyatımız köçəbəligin bütün psixo- lo jisini daəıyır; ən çox bəhs etdigi mövzu” cəngavərligə, biçinçi- lig ə, silah qollanmaəa, ov ovlamaəə aiddir. Bu dövrün məlum olan yegan ə əsəri “ Oəuznamə”dir ki, hicrətin ilk əsrlərində bir külliyyat halında təsbit edilmiədir. Misirli müvərrix əbubəkr Abdullah D əvadarinin Oəuznamənin mündəricatı haqqında ver- digi qısa izahat onun də bu mövzuların bir məcmusundan baəqa bir əey olmadıəını göstərən bu nöqteyi-nəzərdən oəuznaməyə dastani tarix dey ən türkoloqlar də var. əctimai sistem etibarilə əhalimiz əəirət həyatından sıyrılaraq d ərəbəglik üsuluna baəlarkən, hətta baəladıqdan çox sonra də islam dininin qorxunc istilasına rəəmən əəirət ədəbiyyatımız daha uzun müdd ət xalq arasındə yaəamıədır. 117 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|