Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

Ğ 
əayət – 1) son, nəticə; 2) son məqsəd; 3) son dərəcə 
əərabət – qaranlıq 
əərib – göydəndüəmə, uyəun gəlməyən 
əeyrət – qeyrət etmək, çalıəmaq 
 
D 
dizil
ən – yazılan, tərtib edilən 
dügün 
– toy 
 
Ə 
əvam türkcəsi – saf xalq dili, dialekt 
ədd etmək – sona çatdırmaq 
ədd olunamaz – iddia olunmaz 
ədəmi – böyük 
ənfəs – subyektiv 
əski – qədim 
əcəmcə – farsca 
əəirət – ibtidai 
 
Z 
zaviy
ə – 1) guəə, bucaq; 2) təkyə, hücrə 
z
əhab – getmə, yola düəmə 
z
əfi – zəiflik, gücsüzlük, acizlik 
zira
ətçilik – əkinçiliklə məəəul olma 
 
İ 
iqam
ətnamin – yaəayıə yeri 
iqdam 
– məqsədə çatmaəa çalıəmaq, istədiyini əldə etməyə 
s
əy etmək 
izaf
ətən – artırma, əlavə etmə 
iktifa 
– kifayət etmə, təmin olunma 
imar
ə – bir tərəfə əyilmə, meyl etmə 
imhasind
ə – məhvində, yox edilməsində 
intiqal 
– nəql olunma, yerini dəyiəmə, keçmə 
139 
 

---

intiəar – yayma 
iskan 
– yerləəmək, məskunlaəmaq 
istinsax 
– surətini çıxarma, yeni nüsxə yaratma 
istasyon 
– stansiya 
istimal
ə – təsəlli vermə 
istirdad 
– geri istəmə, geri alma 
istixrac 
– ehtimal 
istiəraq – elm, tədqiqat 
icab 
– 1) lüzum, ehtiyac; 2) labüdlük, zərurilik 
iətiqaq – sözün mənəəyi ilə məəəul olanlar 
 
Y 
yabançı – yad, xarici 
yaxlaəırkən – yaxınlaəarkən 
yanmaq 
– etmək, iə görmək 
 
K 
k
əbirən-saəirən – böyüklü-kiçikli, hamı 
k
əndilərini – özlərini 
kibi 
– kimi 
köy 
– kənd 
kötülük 
– pislik 
köç
əbə – köçərilik 
 
G 
göml
ək – köynək 
k
– göy, mavi 
 
L 
l
əbbini – məzmununu, əsasını 
lesrandl
ərdə – əfsanələrdə 
lisan 
– dil 
 
M 
mav
ərayi – bir əeyin arxasında, o tərəfdə olan 
masal-
naqın mazi – keçmiə, tarixi 
140 
 

---

m
əfvi – köçəri olmayan, oturaq 
m
ədxəl – giriə, müqəddimə 
m
əəzub – qəzəbə gəlmiə, gözdən düəmüə 
m
ənqəbə – boy, hekayə 
m
əcburiyyət – baəlılıq 
m
ərkəb – minik heyvanı, at, eəəək 
m
əruf – məəhur, əöhrətli, tanınmıə 
m
əxləc – 1) yekun, xülasə; 2) təxəllüs 
m
əcəllə – kitab, məcmuə 
m
əcusi – zərdüət dinindən olan, atəəpərəst 
m
əhfuzfur – qorunmuə, saxlanmıə 
munt
əzu – müntəzəm 
mutlu 
– xoəbəxt 
müst
əqər – oturaq 
müst
əmriq – əərqəünas, tədqiqatçı alim 
mur
əkkən – məskunlaəma 
müsaid 
– 1) imkan yaradan; 2) kömək edən 
müv
ərrix – araədırıcı, tarixçi 
münt
əəir – nəər olunmuə 
müd
əqqiq – tədqiq edən 
mün
əqəddir – qadir olan 
müt
əkənlim – danıəan, natiq 
mütt
əhidən – əlbir olaraq 
müt
əhəssis – həssas 
müt
əməkkin – təmkinli 
müt
əqaib – təqib edən, arxasından gələn 
müt
əhəd – əhd baəlanmıə 
mut
ə – birləəmiə 
müt
əsəvvif – sufilik 
müxb
əm – mübhəm, gizli 
müh
əssilə – hasil edən, əmələ gətirən, tələbə 
müəairə – əeirləəmə, deyiəmə 
 
N 
namlı – adlı 
141 
 

---

nasıl – necə 
n
əəi etmək – göstərmək, təsvir etmək 
nems
ə – alman 
ner
ə – hara 
nestori 
– xristian təriqəti 
 
P 
propaqanda 
– təbliəat 
 
S 
saqınmaq – çəkinmək 
step 
– çöl 
soəuq – soyuq 
son bahar 
– payız 
sınır – sərhəd 
 
T 
taqım – qrup, hissə 
t
əbariz – nəsil, nəsəb 
t
əbir – söz, üsul, tərz 
t
əb edilən – çap olunan 
t
əqsim – düzüm, bölmə, hissələrə ayırma 
t
əyid – göstərən, təsdiq edən 
t
əmadi – uzanma, sürmə 
t
ələqqi – qiymətləndirmə, hesab etmə 
t
ətəbbönamə – nəər, yayma 
t
əcavir – təcavüz 
t
əhfiyyat – redaktə, rəsmi yazılar 
tutuq 
– müqayisə, tutuədurma 
tutunalayıb – qərar tutmayıb 
 
U 
ufaq 
– kiçicik, zəif 
ucra 
– ucqar 
 
142 
 

---

F 
fehrist 
– kitabın içindəkilər 
f
ərsəx – məsafə, ölçü 
 
X 
xürafi 
– uydurma, həqiqət olmayan 
 
H 
havi 
– əhatə edən 
h
əvali – ətraf, yan 
h
ənuz – hələ, hələlik 
h
əp – bütün 
hüviyy
əti – əsl, mahiyyət 
 
Ç 
ç uraq 
– çətin 
ç öhr
ə – rəng, sima, üz 
 
C 
cami
ə – məscid 
c
əhr – 1) yaralama; 2) biabır etmə 
cins 
– qism, növ 
 
Ş 
əimdi – indi 
əani – obyektiv 
143 
 

---

M Ə Q A L Ə L Ə R 
 
 
HECA VƏZNİNİN TARİXİ 
(Ədəbiyyat teoriyası haqqında) 
 
V
əzn dilin məhsuludur, hər ictimai zümrənin, öz ilk əeirinə 
verdiyi ah
əng,  dilinin ümumi ahəngindən  ayrılan  «ənsar ele-
mentələr məcmusudur. Türklərin  əeir  musiqisini  axtarmaq  üçün 
n
ə ərəbistanın qızəın çöllərinə, nə də əranın tozlu ovalarına get-
m
ək lazım deyildir. Sözlərin dilimizə çevrilməsi bunun fəlsəfəsini 
anlamaq üç ün yeti
əər. 
M
əlum olduəu üzrə türk qövmlərinin hənuz ibtidai cəmiyyət 
h
əyatı yaəarkən, bədii zövqünü doyurmaq məqsədilə yaratdıəı əeir, 
ancaq müharib
ələrdə yararlıq göstərən qəhrəmanların sərgüzəətləri, 
əəirətli sürü kimi idarə edən rəislərin mədhləri kimi mövzuları nəər 
eyl
əyən masallardan dastanlardan ibarətdir. Bunlar saz cinsindən 
telli çaləılar çalınaraq, yüksək səslə söylənirdi. Dastanların sözlə-
rin
ə çaləının havası (melodiyası) verilir və bu surətlə oxunan söz-
l
ər, bir vəzn qazanmıə olurdu. Dastanların özləri də az-çox ahəng-
dar bir əəkildə idi: cümlələrin sonlarına bir takım zəif səcilər ko-
nulması,  cümlə və siəələrin təkrar edilməsi və yaxud bəzi nida 
ədatının cümlə baəına və ya sonuna dəfələrlə əlavəsi, adəta ibtidai 
bir v
əzn və qafiyə deməkdir. Zaman keçdikcə türkcənin təkamülü, 
bu ah
əng hərəkətlərindən öz vəznini  yaratdı.  Bu  gün  heca  vəzni 
dediyimiz v
əzn meydana çıxdı. 
əeirimiz tarixinin baəlanəıcı olan bu vəznli nəsr dövründən 
biz
ə qədər gəlmiə vəsiqə çox azdır. XIX əsrin baəlarında Alma-
niyada Drezden 
kitabxanasının  əlyazmaları  içində «Kitabi-Də-
d
əm Qorqud ala lisan-i tayife-i  Oəuzanə
14
 
adında  bir  kitab  bu-
14
 
ərəbcə olan bu sərlövhə «Oəuz qövmi dilində Qorqudun kitabı” deməkdir. 
Oəuzlar (bilxassə miladi altıncı əsrdən zamanımıza qədər türk millətinin, Orta 
v
ə Qərbi Asiya  xalqlannın mədəniyyəti tarixində mühüm  rol  oynamıə böyük 
bir qoludur. Türkolojinin bugünkü v
əziyətinə görə əimali  əran  ilə Qafqazda 
yaəayan bizim türklərin doəru adı Oəuzdur). 
144 
 
                                                 

---