Yer tuzishning ilmiy asoslari

6 - j a d v a !
0 ‘zbekistonda qishloq xo‘jalik korxonalari yer egaliklari 
va yerdan
Y er egalari va 
yerdan foydala- 
nuvchilar
U m um iy
m aydoni
Shu jumladan qishloq xo'jalik yerlari
H aydalm a
yerlar
B o ‘z
yerlar
P ichan­
zorlar
Y aylov­
lar
Q ishloq xo'jaligi 
yerlarining ham m asi
5160
25789,8
4037.9
79,71
110,0
15938,3
20505,3
Qishloq xo'jalik korxonalarining yer egaliklari va yerdan foyda­
lanishlari unum dor yerlarning asosiy qismini qam rab oladi. Ularning 
tarkibida barcha qishioq xo'jalik yerlarining, y a’ni oziq-ovqat m ah­
sulotlarini olish u chun doim o foydalaniladigan yerlarning 96,3% 
bor. Qishloq xo'jalik yerlarining eng qim m atbaho turi haydalma yerlar 
hisoblanadi. Uning belgilari doim iy ishlanishi va don, texnika, ozuqa 
va boshqa ekinlarni ekish ham da b o 'sh shudgor uchun foydala- 
nilishidir. Qishloq xo'jaligi korxonalari yerlarida barcha haydalma yerlar 
m aydonining 99,6% jam langan.
Q ishloq xo'jalik korxonalari yerlarining O 'zbekistonda 352,9 
m ing gektarini daraxtzorlar egallab turibdi, bu ularning um um iy 
m aydoniga nisbatan 1,3% tashkil etadi. Bu yer turiga bog'lar, 
uzum zorlar, rezavorzorlar, ko'chatxonalar, tut plantatsiyalari va 
boshqalar kiradi. U lar meva, rezavor, texnika, ozuqa va dorivor 
m ahsulotlar yetishtirish ham da xushm anzaralik yaratish maqsadlari 
uch u n m o'ljallangandirlar.
Qishloq xo'jalik korxonalari va xo'jaliklari yerlari tarkibida 0,42% 
p ich an zo rlar va 61,8% yaylovlar y a’ni doim iy ravishda chorva 
m ollarini boqish va pichan o'rish uchun m o'ljallangan yerlar bor. 
Bu yerlarning unum dorligini oshirish chorvachilik ozuqa bazasining 
asosiy rezervidir.
Jam oa xo'jaliklari yerlarining um um iy m aydonlari oxirgi yillarda 
asta-sekin ferm er va dehqon xo'jaliklariga yer ajratish natijasida 
kam ayib borm oqda. Lekin ular tarkibida haydalm a yerlar nisbati 
o 'sib borm oqda. Bu yerdan foydalanishni intensivlash (sug'orish,
48

---

zax qochirish), foydalanilm ayotgan yerlarni noqishloq xo'jalik 
maqsadlari uchun ajratish natijasida ro ‘y berm oqda.
Jam oa xo‘jaliklarining ajratilgan yerlar maydoni bo'yicha o i -
chamlari m intaqalar bo'yicha har xil; bu tabiiy va iqtisodiy om il- 
lardan kelib chiqadi. Qishloq xo'jalik yerlarining konturlari yirik 
bo'lgan cho'l hududlaridagi xo'jaliklarda ularning m aydonlari katta 
(7-jadval).
Agrar islohot jam oa xo'jaliklarining yerda ishlash usullariga va 
shakllariga tub o'zgarishlar kiritdi. Bu korxonalar 1998— yil 30— 
aprelda qabul qilingan va 2003—yil avgust oyida tuzatishlar kiritilgan 
«Qishloq xo'jaligi kooperativi (shirkat xo'jaligi) to'g'risida», «Fermer 
xo'jaligi to 'g ‘risida»gi, «D ehqon xo'jaligi to 'g ‘risida»gi Qonunlarga 
asosan qayta tashkil etilishlari kerak. Jam oa xo'jaliklari qishloq xo'jalik 
kooperativlariga aylantirilm oqda, ferm er va dehqon xo'jaliklari 
tuzilm oqda, yerdan foydalanishning va ishlab chiqarishni tashkil 
etishning ijara va oila pudrati turlariga o'tilm oqda. Yerdan foydala­
nuvchilar mulkdorlarga aylanib, o 'z huquqlarini kengaytirmoqda.
7 - j a d v a l