Z. E. Azimova adu, Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani, P. f d., dotsent

Tarbiya sotsiologiyasi- pedagogikaning asosiy mezoni-tarbiya. Tarbiya- ijtimoiy hayotning abadiy va umumiy mezoni. Pedagogika bolalar tarbiyasini shaxs axloqiy xislatlarini shakllantirshning maqsadga qaratilgan jarayoni sifatida ko’rib chiqadi.
Biroq, bu tarbiya jarayoni har doim ham yetarli darajada samarali bo’lmaydi. Agar qandaydir sababga ko’ra bolada ijtimoiy bilimlar shakllanmagan bo’lsa, demak munasabatlar shakillanmagan, yani unga zarur bo’lgan ijtimoiylashuvda qandaydir mos xislatlari ham shaqillanmagan. Shuning uchun ijtimoiy pedagogik faoliyat jarayonida boladagi shunday ijtimoiy ahamaiyatga ega bo’lgan xislatlar shakillangan bo’lish kerak-shuni o’zi ijtimoiy tarbiyani vazifasidir. Ya’ni ijtimoiy tarbiya deganda muvaffaqiyatli ijtimoiylashuv uchun zarur bo’lgan ijtimoiy ahamiyatli bola shaxsi xislatlarining shakillanishi maqsadga haratilgan jarayoni tushuniladi.
Mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   Bolaning sotsiumda rivojlanishi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Mahallaning ijtimoiylashuvdagi o‘rnini tushuntirib bering?
   
3. 
   Aholi o’rtasida ijtimoiy pedagogning tizimli faoliyati qanday bo’lishi kerak?
   
4. 
   Mahalla deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   O’z-o’zini boshharish deganimiz nima?
   
6. 
   Bola tarbiyasida mahallaning ro’li qanday?
   

Deviant xulq - ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida.

O'smir yoshda bolalarda o’zini anglashga bo'lgan harakati kuchayadi: «Men kimman?» savoliga javob topishda vaqti - vaqti qiynaladi. U o’ziga qiziqishi uyg'onadi, unda shaxsiy dunyoharash va muloxaza shakllanadi, har-xil hodisa va faktlarga shaxsiy baho bera boshlaydi, u o’z imkoniyati va xatti - harakatlariga baho berishga harakat qila boshlaydi, o’z tengqurlarining harakatlai bilan o’z harakatlarini taqqoslaydi.

Bu yoshda o'smirlarda oila va maktabdan vaqtincha psixologik ajralish ko’zatiladi. O'smir o’ziga qulay joy qidira boshlaydi, masalan, bular sport seksiyasi, texnika tugaragi, bo'lmasa, uylarning podvallarida bolalar yig'iladigan gaplashib, sigaret chekib, ichkilik va boshqa narsalar bo'lishi mumkin.
Odatda o'smirlik yoshda bolalarda kattalar bilan, ayniqsa, ota - onalar bilan muammolar kelib chiqadi. Ota - onalar bolalariga xali kichkina bolaga haraganday muomlada bo'lishi bolaga yoqmaydi, ular o’zini katta deb hisoblaydi. Shu bilan bir qatorda o’z tengdoshlari bilan ham munosabatlari o’zgaradi, o’zini namoyon qilish maqsadida munosabati talab ko'rinishlari paydo bo'ladi.
O'smirlarda kattalik xis-tuygusi shakllanadi, bu esa uning mustaqil va beg'araz bo'lishiga intilishida kurinadi. Bu yoshda ko'pincha bolalar o’zlariga odamlar orasidan ideal topishga harakat qiladi. O'smirlar uchun tashqi ko'rinishi katta ahamiyatga egadir. Masalan, g'ayri oddiy soch turmaklari, sirgalar ikkita, uchta bo'lishi ham mumkin. Lab bo'yoqlari va boshqada shu kabi narsalar o'smirlarni boshqalardan ajratib turishga haroit yaratadi.
Buning hammasi emotsional iroda doirasining o’zgarishi natijasida vujudga keladi.
O'smirlarda o’zini - o’zi nazorat qila olishi, o’zining fikrlari va harakatlarini boshhara olishi uquvi shakllanadi, qafiyatliligi, tirishqoqligi, vaznlik, chidamlilik, qanoatlilik va shu kabi irodaviy xususiyatlari shakllanadi.
O'smirlarning qiziqishlari kichik yoshdagilarga qaraganda birqancha o’zgaradi. Ular qiziqish va badiiy faoliyatga intilishlarida kichik yoshda tarqoqlik va qat’iyatsizligi bilan ajralib turadi. Shu tariqa o'smirlik yoshning harakterli xususiyatlarini ajratib ko'rsatadigan bo'lsak, ular irodaviy xulq - atvorini boshharishda o’zini nazorat qilishda maxoratini yetarlicha rivojlanmaganligi xohishiga harab ish tutmoq va o’zining talablarini qondirish imkoniyatlarining etishmasligi, yuqori darajadagi ishonuvchanlik, o’zining o'rnini topish va katta bo'lishga harkat qilish.
Xulq atvorida jamiyatda qabul qilingan norma va qoidalardan ortda qolish qiyin yoki tarbiya qilishi qiyin o'smir deb atashadi. Tarbiya qilish qiyin tushinchasi deganda pedagogik ta’sirga qarshilik ko'rsatish ya’ni ayrim ijtimoiy dasturlarni, bilimlarni, malakalarni, tarbiya va talimdagi talab va normalariga qarshilik ko'rsatuvchilar tushiniladi.
O'smirlarda tarbiyasi qiyinchilik, yashab turgan jamiyatdagi belgilangan norma va qoidalarga amal qilmaslik ilmda devlatsiya ko'rinishida ko'rib chiqiladi. Devlatsiya - so’zi og'ishi, bo'lishi ma’nosini anglatadi.
Insonga va yashab turgan atrof - muhitga xos bo'lgan o’zgarishning bir ko’rinishi deviatsiya (ortda qolishi, ogishi, chetga chiqish, burilish) hisoblanadi. O’zgaruvchanlik ijtimoiy sohada har doim faoliyat bilan bog'liq bo'lib, inson xulq - atvorida o’z aksini topadi va uning atro`l bilan o’zaro ta’sirini ko'rsatib beradi, u o'smirlarning ichki va tashqi faoliyatida ko'rinadi. Xulq - atvor normada va normadan ortda qolgan bo'lishi mumkin.

As the driving force behind the social development of the human person needs the influence of objective factors, the ordinary people, the biological and physical (material) needs, the higher (spiritual) needs opportunities to meet their needs, as well as a set of relations between the states.Needs or create reasons for this activity. People looking for means and resources to meet their own needs. There are options to meet the needs of people happy. Otherwise, he will be unhappy to learn that the driving force.If moral education, and social development. Moral education and faulty human social breakdown and social benefit (theft, extremism, lies, fraud, etc.) face. Moral education to meet the needs of people looking for ways to communicate with people and to improve the quality of social. These mutual influences aimed at the efficient use of power leading educational interaction to be successful in the.

Одам ижтимоий ривожланишини hаракатга келтирувчи куч деб, киши эhтиёжлари таъсирида юз берадиган объектив омилларни, одамларнинг оддий, биологик ва жисмоний (моддий) эhтиёжларидан бошлаб, олий (маънавий ва руhий) эhтиёжларига qадар бo’лган эhтиёжлар мажмуи hамда уларни qондириш имкониятлари орасидаги муносабатларга айтилади. Агар одамнинг ахлоqий тарбияси тo’g’ри бo’лса, у ижтимоий ривожланади. Ахлоqий тарбияси носоз одамнинг ижтимоий сифатлари нурай бошлайди ва ижтимоий иллат (o’g’рилик, нашавандлик, ёлg’он сo’з, фирибгарлик ва hоказо) ларга дучор бo’лади. Ахлоqий тарбияси яхши одам эhтиёжини qондиришнинг тo’g’ри йo’лларини излайди hамда одамлар билан мулоqотда бo’либ, яхши ижтимоий сифатлари такомиллашиб боради. Бундай o’заро таъсирлардан пайдо бo’лган кучдан самарали фойдаланиш учун йo’налтирилган тарбиявий таъсирнинг муваффаqиятли бo’лиши етакчи o’ринни эгаллайди.^16

Normadagi xulq - atvor deganda o'smirlarning rivojlanishi va ijtimoiylashuvida uning talab va imkoniyatlariga mos keluvchi mikro-sotsium bilan o’zaro munosabatlari tushiniladi. Agarda bolani qurshab turgan atro`l - muhit o'smirlarning u yoki bu xususiyatlarini hisobga olgan holda erkin o’z vaqtida mos ta’sir ko'rsatgandagina uning xulq - atvori ham o’sha normada bo'ladi.
O’zi yahayotgan jamiyatdagi belgilangan axloqiy va huquqiy normalarga harama - qarshi xulq - atvori unga bo'lgan noto'g'ri ya’ni, uning rivojlanishi va ijtimoiylashishida atrof - muhitdagi shaxsiy va yosh xususiyatlarini hisobga olmasdan kelib chiqadigan xulq - atvordagi bizilishi tushiniladi.