Geog 1 (38-янги). p65

93
san, o‘t o‘simliklaridan chalov,  betaga,  yovvoyi tariq va bosh-
qalar uchraydi. Sernam subtropik iqlim sharoitida hosildor  qi-
zil ferralit tuproqlar hosil bo‘lgan. Pampalarda lamalar,  tuya-
qushlar,  pampa bug‘usi,  pampa  mushugi va boshqa hayvonlar
yashaydi.
Cho‘l va chalacho‘llar zonasi. Janubiy Amerikada tropik
cho‘llar yo‘q. Faqat Tinch okean sohillarida sovuq Peru oqimi
ta’sirida Atakama cho‘li tarkib topgan. Bu cho‘lda yiliga 25 —
100 mm yog‘in yog‘adi, ba’zan yog‘in yog‘maydi. Cho‘l o‘sim-
liklari namlikni tuman va shudringdan oladi. Mo‘tadil iqlim
mintaqasida chalacho‘llar zonasi tarkib topgan. Tabiiy sharoiti
qattiq, yog‘in kam yog‘adigan bu o‘lka Patagoniya deb ataladi.
Bu zonada kam hosilli bo‘z tuproqlar keng tarqalgan. O‘simlik
qoplami juda siyrak, ular chimli g‘allagullilardan va tikanli
butalardan iborat. Kemiruvchilar, nutriya,  mayda  zirhlilar  kabi
hayvonlar  ko‘p uchraydi.
Balandlik mintaqalari. And tog‘lari bir necha iqlim min-
taqalarini kesib o‘tadi. Balandlik mintaqalarining ko‘p yoki
kam bo‘lishi, asosan, ikki sababga: tog‘ tizmalarining baland-
-
d
n
a
l
a
B
m
,
k
i
l
t
a
i
b
a
T
i
r
a
l
a
q
a
t
n
i
m
i
r
a
l
k
i
l
m
i
s
‘
O
,
n
i
‘
g
o
Y
m
m
,
t
a
r
o
r
a
H
C
°
6
0
0
0
5
0
0
0
r
a
l
k
i
l
z
u
m
a
v
r
o
Q
,
r
a
l
a
y
o
q
z
i
s
k
i
l
m
i
s
‘
O
,
r
a
l
r
e
y
q
o
l
h
s
o
t
r
a
l
x
o
m
n
a
d
0
0
5
m
a
k
0
n
a
d
t
s
a
p
4
0
0
0
‘
g
o
t
d
n
a
l
a
B
i
r
a
l
q
o
l
t
‘
o
)
s
o
m
a
r
a
p
(
,
r
a
l
k
i
l
q
o
q
t
o
b
i
l
x
o
M
,
r
a
l
k
i
l
m
i
s
‘
o
i
l
q
o
h
s
o
b
r
a
l
i
l
l
u
g
b
a
k
k
a
r
u
m
0
0
5
4 — 8
3
0
0
0
d
n
a
l
a
B
i
r
a
l
n
o
m
r
‘
o
‘
g
o
t
i
r
g
u
b
-
i
r
g
e
a
v
k
a
t
s
a
P
r
a
l
a
t
u
b
,
r
a
l
t
x
a
r
a
d
1
0
0
2
1
0
0
8
0
1 — 2
1
2
0
0
0
‘
g
o
T
i
r
a
l
n
o
m
r
‘
o
,
a
n
a
i
l
,
i
t
x
a
r
a
d
n
i
X
,
k
i
n
t
o
r
o
p
a
p
n
o
m
i
s
t
x
a
r
a
d
k
u
b
m
a
b
2
0
0
0
3
0
0
0
5
1 — 0
2
1
0
0
0
m
a
N
l
a
i
r
o
t
a
v
k
e
r
a
l
n
o
m
r
‘
o
,
r
a
l
t
x
a
r
a
d
i
l
k
u
h
c
u
a
K
r
a
l
q
i
v
o
m
r
i
h
c
,
r
a
l
a
m
l
a
p
3
n
a
d
0
0
0
q
i
t
r
o
4
2 — 6
2

---

94
ligiga va ularning ekvatorga yaqin yoki undan uzoqda joylash-
ganligiga bog‘liq. Masalan, ekvatorga yaqin joylarda And
tog‘larining balandligi 5 000 — 6 000 metrni tashkil etadi. Bu
yerda quyidagi balandlik mintaqalari uchraydi.
Subtropik mintaqaning And tog‘i etaklarida chalacho‘llar
joylashgan. Yuqoriga ko‘tarilgan sari bu mintaqa qattiq bargli
doimiy yashil o‘rmonlar va butazorlar mintaqasi bilan alma-
shinadi. Undan balandda bargini to‘kuvchi buk o‘rmonlari
mintaqasi, undan ham yuqorida alp o‘tloqlari joylashgan.
And tog‘larining hayvonot dunyosi juda xilma-xil. Bu yerda
ko‘zoynakli  ayiq,  mo‘ynali shinshilla,  yovvoyi lamalar uch-
raydi. Tog‘larning tik yonbag‘irlarida yirik yirtqich qushlardan
kondorlar yashaydi.
Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Selva, Amazoniya, qovun daraxti, zirhlilar, pampa, pa-
ramos, liana, kauchukli daraxt.
Nazorat uchun savollar
1. Janubiy Amerikada qanday tabiat zonalari bor?
2. Janubiy Amerikaga xos qanday hayvon turlarini bilasiz?
3. And tog‘larining qaysi qismida balandlik mintaqalari-
ning soni ko‘p?
Amaliy topshiriqlar
1. Materikdagi tabiat zonalarini yozuvsiz xaritaga tushiring.
2. 93- betdagi jadvalni daftaringizga chizing va izohlab be-
ring.
41- §. Tabiiy geografik o‘lkalari
Janubiy Amerika relyefidagi tafovutlariga ko‘ra ikkita yirik
tabiiy geografik o‘lkaga ajratilgan — Tog‘li G‘arb va Tekislikli
Sharq.  O‘lkalar tabiiy xususiyatlariga qarab bir necha kichikroq

---