Geologiya kk
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
regionlarda ushirasadi. Jirag`a qarsi gu`res, osimlikler otirg`iziw, suw bo`getlerin jasaw, jira bag`itina qaray jer su`riw.
Taw ozeksheleri ha`m da`r`yashalardin` geologiyaliq jumisi. Bul protsess, orta ha`m biyik tawli oblastlarda, oypatliqlarda, taw eteklerinde, ushrasadi. Bul relef ulken qiya muyeshine ulken ag`isqa iye bolg`an geologiyaliq protsess. Bunda jemiriliw produktlari jawin suw ta`sirinde ha`reketke keledi. Taw ozeksheleri ha`m da`r`yashalar taw eteklerindegi tasli shollerde batpaqli siniqlar materiallarin kushli ag`is arqali taw aldi uchastkalarina jiynaw qa`siyeti menen ayiriladi. Bul qubilis na`tiyjesinde mina ha`reketler boladi. 1. Shig`ariw konuslari bul taw eteklerinnin jemiriliw produktlari payda boladi. Shig`ariw konusi materiallar jiynaliwi suw ag`iw kushine baylanisli bolip keledi. Bunday suw ag`imnan payda bolip qatlamdi prolyuviy dep ataladi. 2. Sel ag`imlarin payda etiw qa`siyeti-bul qisqa waqit ishinde a`0-q saat kop mug`dardag`i siniqli materiallardi birineshe min m kushli ag`is ja`rdeminde olar isiniw, qa`siyetin esapqa aliwinda payda bolatin buziwshi jumisinan kelip shiqqan ha`rekte sxemasi tas, tas, suw, ilayli ag`imlar. Sel payda bolatin tiykarg`i sxemasi bunda da`r`yashalar qaptalindag`i jag`a sazdan, merger, slanets taw jinislarina quraman uchastkalarda olar isiniw ha`reketi payda boladi. Qattiliq qa`siyeti jog`aliwinda tomenge qaray jel jiydi. Sel qa`siyeti tawli orta tawli oblaslarda ushrasadi. Bunda da`r`ya ozeksheleri tu`serligindegi taw jinislarinda ulken araliqqa koshiriw qa`siyeti bayqalip. Seller tu`rleri 1. Ilayli sel 2. Tasli ilayli sel 3. Balshiqli tasli sel 4. Suw tasli sel 5. Suw qushli sel. Seller payda boliw jag`dayinin` sipatlamasi. 1. Jawin qar suwinan 2. Ulken qiyaliqlardin` taw jinislarinin` baylanis kushi seller ag`imli, perlodli tu`rde ushrasadi. Ulken sel ha`reket etiwshi 2 gruppag`a bolemiz. 1. Zonalli 2. Azamalli Zonalli seller taw dizbeklerin sistemada uliwma uqsaslig`ina qarap ha`reket etedi. Geomorfologiya klimat Alip taw dizbekleri. Azinalli sel ha`reketleri bular ha`rket etiwshi geologiyaliq jariqlar rayonlarda ushrasadi. Bul ha`reket ulken siniqli massalardi tomenge ig`istiriw qa`siyettine iye boladi. Ha`zirgi waqitta sel ha`reketleri jas taw oblastlarda kop ushrasadi. Shvetsariya, kavkaz Altay ulken sel koshiw ha`reketi a`9g`a`-a`9u`qj. b/n
Sel protsessine qarsi gu`res Jasalma tu`rde metaldan bogetler islew ha`m jasalma jarilis na`tiyjesinde taw bogetlerin jasaw.
Da`r`yalardin` suw derekleri. 1. Jawin, qar jer asti suwlari Da`r`yalar ozi qurlisi ha`m strukturasina baylanisli suw jiynaw basseyinlernen turadi. Da`r`ya geologiyaliq jumisi 2. Suw mug`dari 0 ag`iw tezligi da`r`yanin` ultani qiyalig`ina baylanisli bolip keledi. Ol m/sek/da olshenedi. Da`r`ya ha`reket etiwshi kushi 0 ag`iw tezligine ha`m suw massasina baylanisli bolip keledi. A= Da`r`ya ha`reketi 0 geologiyaliq jumisin belgileydi. 1. Da`r`ya ultani menen jag`alari juwiliwi, eroziya protsessi bayqaladi. 2. Da`r`ya tasiwshi ha`m jiynawshi ha`reketi akulatsiya. Da`r`ya qozg`aliw ha`reketi q ke bolinedi. 1. Jog`ari bolim bunda eroziya protsessi rauajlanadi. Bul stat`yani dar`ya jas protsessi dep ataladi. 2. ortang`i bo`lim da`r`ya tasiwshi ha`m jiynawshi kushleri ortasha ha`reketi bolip bul bolimde qaptal eroziyasi ha`reket etedi. 3. Tomengi bolim- Da`r`ya quyar jeri, da`r`ya ha`reketi tezligi pa`seydi, tasiw, jiynaw, produktlari jiynaliw oblastinda aylanadi ha`m alyuviy qatlamin payda etedi. Da`r`ya eroziyasi eki printsipten ibarat 1. Ultan eroziyasi bunda suw bag`itli teren`ge kesiw qa`siyeti bayqaladi. 2. qaptal, eroziyasi da`r`yalar oypatliqlari keneyiwi ha`m siniqli materiallardin` tasiwi boladi.
Ultan eroziyasi jog`arg`i bo`limde ushrasadi, bunda suwdin` ag`is tezligi jog`ari boliwinan ulken taw jinislar tasiliwi ha`m sallardin` ja`rdeminde ultan terenlesiwi bayqaladi ha`m eroziyasi kobinese da`r`ya ag`iw uchastkalari ekinshi tu`rinde bayqalip ol oypatliqlardi qumli bosli jerlerde suw tezligine baylanisli jag`alar juwiliw qa`siyeti menen aniqlanadi. qaptal groziyasi mina rel`ef formalari payda boladi. Perassa, kanen. Da`r`ya geologiyaliq isi degende da`r`ya ag`isi ta`sirinde jer beti ozgerisin jer beti eroziya buziliwi da`r`ya suwi menen taw jinislari keliwi ha`m da`r`ya boylari jatqiziqlari akumlyatsiyasina aytamiz. Da`r`ya eroziyasi 2 turge bolinedi. 1. Domniy ultanin jeydi 2. qaptal (bakaboy) larin jeydi. Ultan eroziyasinda bular da`r`ya bul eroziyalar da`r`ya qay rel`ef formasinda ha`m da`r`ya qaysi rawajlaniw stat`yasina baylanisli rawajlanadi. Mis da`r`ya baslang`an stat`yasinda ultan eroziyasi kushli juredi. Ol bazis erozilsina propilin ten`lestiriwge urinadi. Eroziya bazisi degenimiz basseyin qa`ddi bazis ten`ew. Ortang`i stat`yasinda regressiv eroziyasi kushli ha`reket etedi. Da`r`yanin` ultanin teren`lestiriw menen birge eroziya ishinde
Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|