Geologiya kk
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
jergilikli eroziya kiredi. Bular tiykarinan da`r`ya suwi jumsaq taw parodalarin suw betine shig`ip qatadi. Misali: Neagras sarqiramasi 50 metr biyiklikten tu`sip 1875 jil menen salistirg`anda a`g` km keyin qaray shegingen. Sonin` jilliq tezligi 1-1,2 l jil. 1. Da`r`ya en` ulkeytu protsessi qaptal erasi. 2. Da`r`ya oypatlig`in payda etetug`in protsess. Uliwma da`r`ya geologiyaliq jumisin q etapqa bo`lemiz. 3. Da`r`yanin` tasiwshi jumisi. 2. Da`r`ya akumulatsiyasi 3. Da`r`ya eroziyasi, da`r`ya basilma uchastkalari Da`r`ya eroziyasina ta`n xarakteristika. 1. Jiralar payda bolip 2. Parok bosag`a 3. Sarqirama. Bul etapta da`r`ya tiykarg`i jumisi ultandi teren`lestiriwge bag`darlang`an. Bul etap: 1. Ag`iw tezligi 2. Iri siniqli taw jinislarin tasiw jumisi 3. Turbonentli ha`reket Da`r`ya bul etapta jolinda qattilig`i birdey emes taw jinislar ushrasadi, parak, perekat ha`m sarqiramalar payda etedi. Sarqiramalar suw ulken biyiklikten tu`siwi ha`m ondag`i payda bolg`an kushler ta`sirinde shinalardi payda etedi. 1. Everzionli tekshe 2. Everzionli qazan. Ag`is tomengi jag`inda da`r`ya ultani qiyalig`i ken`eyedi. ha`m ol gorizontal` halg`an keledi.
Usi etaptan baslap qaptal eroziyasi degen ha`reket baslanadi. Da`r`ya qaptal eroziyasi ta`sirtnen 0 eni uliwma oypatliq kolemi ken`eydi. Bul protsess ba`ha`rde, suw tasqinlari arqasinda payda boladi. Tasqin suwlari ulken tezlikte qozg`alip ag`is iyreklerin payda etedi. Dar`ya ag`is iyrekleri mina sebeplerge baylanisli. 1. Ag`is tezligi 2. Jag`a taw jinislari qurami 3. Ag`is bag`itinda qatti taw jinislari ha`m to`beshikleri boliwi. Da`r`ya ag`isi na`tijesinde olardin` jag`asi g` ge bo`linedi: 1. Batiqqi jag`a 2. Do`n`ki jag`a Batiqqa jag`i birtik jar teren`lik, iyrimli ha`reket. Do`n`ki jag`i sayizliq, arna sheti sayizlig`i alyuvalliq qatlamlar payda boladi. Da`r`ya iyremli ha`reketi na`tijesinde ag`iw boliminde turaqli alyuviy qatlamlari payda boladi. Bul qatlam ultan ha`m jag`a geologiyaliq juwiliwda iyrimler aylaniwinda payda boladi. Qaptal eroziyasi da`r`ya oypatlig`i ken`eylewin payda etip, onin` propili (yashik) ta`rizli formag`a keledi. Da`r`ya suw ag`isi iyrimligi na`tijesinde da`r`ya ortasinda an`g`ar qasi sayiqliqlari payda boladi.
Qaptal eroziya ha`reketinde miandor iyrimler ko`p boliwi ha`m staroviche eski arnalardi payda etedi. Eki arnalar payda boliw jag`dayi da`r`ya do`n`ki uchastkalarinda amoviy qatlamlari ko`p boliwi ha`m staroviche degen rel`ef formalarin payda etedi. Da`r`ya bul etabinda iri minerallardan mayda tuyirshikli mineralli elementler qatnasadi. Ko`binese supez bezshayrik taw jinislari ushrasadi. Da`r`ya iyrimleri payda etip ha`m rawajlanuina ja`ne bir faktor planetanin` o`z ko`sherinde aylaniw qa`siyetin payda etedi. Uliwma planeta boyinsha arqa yarim sharda da`r`yalar on` jag`asi jeliniw qa`siyeti ha`m shet jag`asi do`n`ki bolip keliwi ushrasadi. Da`r`ya ag`isi ozgeriwi ja`nede klimatliq tektonikaliq ha`m geomorfologiyaliq protsesslerge baylanisli. Da`r`yanin` tasiwshi ha`m jiynawshi ha`reketi Bul etapta da`r`ya tiykarg`i jumisi taw jinislarin jinaw qatlamdi payda etedi. Oypatliq qa`liplesiw fazasi bolip esaplanadi. Da`r`ya bul fazasinda payda bolg`an geologiyaliq qatlamdi tiykarg`i alyuviy qatlami dep ataladi. Da`r`ya oypatlig`i payda etip alyuviy qatlam 3 ke bo`linedi 1. Ruslavaya 2. Da`r`ya shet alyuviyesi (suwatpaz emasa suwal) 3. Eki arnalardi organikaliq birikpelnr ta`sirinde payda boladi alyuviy qatlamlar, bug`an fawma ha`m flora. Usi qatlamlarda naft`, gaz ha`m ko`mir ushrasadi. Tiykarg`i alyuviy qaplamlari taw jinisi qurami. 1. ha`r qiyli ren`degi supez 2. Suglenov ayirim jag`daylarda saz. An`g`ar alyuviyleri tawli uchastkalarda iri siniqli mateirallardan quralg`an qatlam. Bug`an 1. valuma galechnik 2. gravi ha`m ha`r qiyli metamorfli jag`daydag`i taw jinisi. Da`r`ya geologiyaliq jumisi astinda payda bolg`an qazilma bayliqlar. ha`r qiyli tu`rdegi elementler mayda tu`rdegi jiynaliw formasi altin, kvarts, neft`, pechaylik formalarda planita ha`m valfral`, almaz ushrasadi. Morfologiyasi da`r`ya oypatlig`i rawajlaniw stat`yasi 1. Da`r`ya jas stat`yasi bunda da`r`ya oypatlig`i kishi razmerde ha`m ultan eroziyasi ha`reketi bayqaladi (tezlik sarqirama, bosag`a ha`m iri an`g`ar taw jinislari. 2. Da`r`ya eroziyasi pisiw waqti bul stat`yada ten`lik profili oypatliq ultani ken`eyiwi ha`m qaptal eroziyasi payda bolg`an jag`alar tegisleniwi erazion ha`reketler shekleniwi ha`m tegislikler payda `olg`ani bayqaladi. 3. Morfologiyaliq pisiw stat`yasi rel`f formalari tu`ri o`zgeriwi ha`m da`r`ya oypatlig`i ozi son`g`i stat`yasina kiredi. Bul etapta ag`is tezligi pa`siyedi ha`m ulken del`talar payda bola baslanadi. Da`r`yanin` rawajlaniw ha`m rel`f formalari payda bolg`an waqtinan baslap toqtaw waqtina deyingi araliqti toliq erozion ha`m geografiyaliq tsikl dep ataladi. Da`r`ya tegisleniw ha`reketinde erozion, denugatsiyaliq ha`rektler payda boladi. Olar eski ha`m jas bolip rayon geografiyaliq rawna olar relef Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|