2.Marksning Qiymat nazariyasi.
3.K.Marks: Renta nazariyasi.
4.K.Marksning Ijtimoiy formatsiyalar nazariyasi
.
1.
K.Marks iqtisodiy ta’limotining umumiy tavsifi
Karl Marks klassik siyosiy iqtisodni yakunlovchilardan
biri sifatida
iqtisodiy ta’limotlar tarixida yorqin iz qoldirdi. U 1818 yil 5 mayda Germaniyaning
Trir shahrida tug’ilgan.
Uning otasi advokat, yahudiy bo’lib, 1824 yilda
protestantlikni qabul qilgan. Oilasi davlatmand, madaniy oila bo’lgan. K.Marks Trir
shahrida gimnaziyani tamomlagandan so’ng,
dastlab Bonndagi, so’ngra Berlindagi
universitetga kirdi, yuridik fanlarni, tarix va falsafani o’rgandi. 1841 yilda Epikur
falsafasi to’g’risida universitet dissertatsiyasini topshirib, kursni bitirdi.
1842 yili K.Marks Bonnga ko’chib keldi va shu yilning oktyabrida «Reyn
gazetasi»ning bosh muxarriri bo’ldi va Bonndan Kyolnga ko’chib o’tdi. 1843 yili
birdaniga bir qancha voqea sodir bo’ldi: u muharrirlik qilgan gazeta yopildi, nemis
baronining qizi Jenni Fon Vestfalenga uylandi, Parijga ko’chib o’tdi.
Keyingi ikki yil (1844–1845) K.Marks uchun iqtisodiy nazariyani, falsafani
chuqur o’rganishning boshlanish davri bo’ldi. U G.Geyne, P.Prudon, M.Bakuninlar
bilan tanishdi, F.Engels bilan do’stlashdi.
K.Marks 1845–1848 yillari Bryusselda bo’ldi. O’sha yillari F.Engels
bilan
hamkorlikni davom ettirgan holda, «Nemis idealogiyasi» va «Kommunistik partiya
Manifesti»ni yozdi. U 1848 yili Germaniyaga Kyoln shahriga keldi va «Yangi Reyn
gazetasi»ga rahbarlik qildi. U o’zining gazetasida 1849 yili «Yollanma mehnat va
kapital» asarini chop etdi. Shundan so’ng Germaniyadan surgun qilindi va boshqa
bu yerga qaytib kelmadi. K.Marks avval Parijga keldi, u yerda bir oz vaqt turgandan
keyin Londonga borib, umrining oxirigacha (1850-1883) shu yerda yashadi. Aynan
Londonda yashagan davrlarda K.Marks o’zining ko’p sonli asarlarini,
jumladan,
hayotining mazmunini tashkil etgan “Kapital”ni yozdi. K.Marksning iqtisodiy
konsepsiyalari asosan uning ushbu mashhur asarida berilgan. Uning bu asari to’rt
tomdan iborat bo’lib, birinchi tom 1867 yili nashr etildi, ikkinchi va uchinchi tomlar
K.Marks o’limidan keyin F.Engels tomonidan (ikkinchi tom 1885 yil, uchinchi tom
1894 yil) chop etildi. To’rtinchi tom tugallanmasdan qolib ketdi. Unda K.Marks
siyosiy iqtisod tarixini ko’rib chiqmoqchi bo’lgan. Kapital ishlab chiqarish jarayoni
«Kapital»ning birinchi tomining mazmunini tashkil etadi.
Ikkinchi tomda
kapitalning muomala jarayoni tadqiqot etiladi. Uchinchi tomda yaxlit olingan
kapitalistik ishlab chiqarish jarayoniga tavsif beriladi. To’rtinchi tom («Qo’shimcha
qiymat nazariyasi») iqtisodiy ta’limotlar tarixiga bag’ishlangan.
K.Marks «Kapital»ga yozgan so’zboshida: «Asarimning tub maqsadi hozirgi
zamon
jamiyati, ya’ni kapitalistik jamiyati harakatining iqtisodiy qonunini ochib
berishdir», – deydi. Ushbu tarixiy jihatdan muayyan jamiyatning ishlab chiqarish
munosabatlarini va bu munosabatlarning paydo bo’lishini,
taraqqiy qilishini va
tanazzulga yuz tutishini ko’rsatib berish K.Marks iqtisodiy ta’limotining
mazmunidir. Kapitalistik jamiyatda tovar ishlab chiqarish umumiy tus olgan, shu
sababli K.Marksning tadqiqoti ham tovarni tahlil qilishdan boshlanadi.
Dostları ilə paylaş: