0 ‘Z B E K IS T 0 N R E SPU B L IK A SI O L IY VA 0 ‘RTA
M A X SU S TA’L IM V A Z IR L IG I
Q ‘RTA M A X SU S, KA SB-HUNAR TA ’L IM I
MARKAZI
I.I. MORGUNOVA
GIMNASTIKA VA UNI
0 ‘QITISH METODIKASI
K a sb -h u n a r kollejlari uchun o (q u v qo ‘llanm a
To‘idirilgan va qayta ishlangan 2-nashri
Toshkent — «ILM ZIYO» — 2 0 1 1
jarayonini ochib beradi. Gimnastika vosita va uslubiyatlami takomil-
lashtirish bilan aloqador masalalarni yoritadi. U ndan ta ’lim berish
uslubi boMimida esa ta ’lim va tarbiyaning um um iy asoslari (uning
alo h id a tu r la r i h am d a m ashq gu ruh lariga q o ila s h m u m k in )
tayyorgarligi tu rli tabaqali shug‘ullanuvchilar bilan m ashg'ulot
tashkillashtirish uslublari qarab chiqiladi. Amaliy m ashg‘ulotlar
har to m o n lam a jism oniy rivojlanish va maxsus jism oniy sifatlarni
tak o m illash tirish g a, m ashqlar texnikasini o ‘rganishga,
kasbiy-
pedagogik k o ‘nikm a va malakalarni orttirishga qaratilgan.
Jism oniy m adaniyat tizimi insonning jism oniy va m a ’naviy
qobiliyatini garm onik rivojlantirishdan iborat oiiyjanob m aqsad-
larga xizm at qiladi. Ilmiy-texnika rivojlanishi davrida moddiy ishlab
chiqarishga ketgan vaqt kamaya borgan sari, inson bo‘sh vaqtini
ijtimoiy faoliyatga,
madaniy hordiq chiqarishga, aqliy va jism oniy
o ‘sishga, ilm iy-texnika va badiiy ijodiyotga ko‘proq bag‘ishlaydigan
bo‘ladi. Jism oniy madaniyat va sport insonning kundalik turmushiga
m ustahkam singib ketmoqda.
S hak -shu bh a yo‘qki, vaqt o ‘tishi bilan jism oniy m adaniyat va
sport y anada kengroq taraqqiy etib, jam iyat hayotining ajralmas
qism i b o ‘lib q o lad i. Inso nn in g bun d ay
jism on iy yangilanish
jarayonida kam ol topishida sportning bu turi bundan keyin ham
oldingi o ‘rin lard an birida bo‘ladi.
2-bob.
T A R IX IY T A H L IL
2.1. Gimnastikaning vujudga kelishi
Jism oniy tarbiya fanining vositasi sifatida gimnastika uzoq vaqt
m obaynida rivojlanib kelgan. U ning qaror topishi ijtimoiy tuzum
o ‘z g arish i
b ila n , in so n h a q id ag i fan n in g riv o jlan ishi b ilan ,
shuningdek, urush olib borish usullarining o ‘zgarishi bilan bog‘liq
b o ‘lgan. B u la r gim nastikaning m azm unan o ‘zgarishiga, uning
o‘qitish uslubiyati va hatto, mashqlami bajarish texnikasining tubdan
o ‘zgarishiga h a m bevosita ta ’sir k o ‘rsatgan.
X V III—X IX asrdagi gimnastika tizimiga kirgan ayrim mashqlar
Qadimgi R im da ham da bir qancha G 'arbiy Yevropa mamlakatlarida
esa o ‘rta asrlar davridayoq harbiy-jismoniy tayyorgarlik ko'rishda
qo‘llanilgan edi. Yog‘och otda, narvon va raqib qal’alariga hujum
qilishni o ‘rgatishda q o ‘llanadigan boshqa jihozlardagi m ashqlar
shular ju m lasig a kiradi. A krobatik
m ashqlar va arqon ustidagi
m ashqlarni sayyor yurgan dorbozlar nam oyish qilishgan.
Uyg‘onish davri gumanistlari yoshlarni har tom onlam a tarbiya-
lashga katta ahamiyat bera boshlashdi. G im nastika m ashg‘ulotlarini
ular inson sog‘lig‘ini m ustahkam lash va jism oniy kuchini rivoj-
lantirishda eng yaxshi vositasi, deb bilishardi. XVI asrda jismoniy
tarbiyaga oid bir qancha asarlar paydo b o 'lad i. Bulardan eng
mashhuri I. Merkurialisning gimnastika san’ati haqidagi asari.
Muallif
gimnastikani: harbiy gim nastika, davolash gim nastikasi va atletik
gimnastikadan iborat uch turga ajratdi. Sog‘lom Jashtirish gimnas-
tikasini, ya’ni raqibdan ustun chiqish hissi bilan b o g ‘liq bo‘lmagan
gimnastikani, u asosiy jism oniy tarbiya vositasi, deb hisoblagan.
Ayni vaqtda gim nastikada boshqa yo‘nalish h am rivojlangan
boMib, uning asosini shug‘ullanuvchilarning
chaqqonligi tashkil
etgan. Fransuz gumanist-yozuvchisi Fransua R ablening (1494—
1553-yillar atrofida) «G argantyua va Pantagryuel» asarida tarbiya-
lanuvchilar turli m ashqlar bilan, shu ju m lad an , yakkacho‘pda,
yog‘och otda mashq qilishgani, arqonga tirm ashib chiqqanligi,
akrobatik mashqlar bajarishgani haqida m a’lu m o t berilgan. Shu
sab ab li, XV asrdayoq z o d a g o n y o sh lar
m a k ta b la rd a ayrim
gimnastika jihozlari va mashqlaridan foydalanilgan. U lar keyinchalik
sport gimnastikasiga asos b o ‘lgan, deb hisoblash o ‘rinli.