Gimnastika va uni

2.3. Milliy gimnastika tizimining yaratilishi
Milliy gimnastika tizimining yaratilishi XIX asr boshlariga to ‘g‘ri 
keladi. Bu ijtimoiy talabiar oqibati edi. Urush qilish usullari bir 
vaqtda harakat qilishni, b u y ruqlarning aniq b ajarilishini, jang 
m aydonida saflanishlarni talab qilardi. 0 ‘sha davr pedagoglari va 
shifokoriariga gimnastika yoshlarni jism onan tarbiyalashning birdan 
bir to ‘g‘ri uslubi bo‘lib ko‘rinardi.
XIX asrning birinchi yarm iga kelib, gimnastika taraqqiyotida 
uch yo‘nalish ko‘zga tashiana boshladi:
• 
gigiyenik yo'nalish
(g im n astik a o dam ning salo m atlig in i 
m ustahkam lash va jisrnoniy kuchini rivojJantirish vositasi hisob- 
lanardi);
• 
atletikyo'nalish
(gim nastika murakkab m ashqlarni, shu jum - 
ladan, gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlarni q o ‘llash yo‘li 
bilan insonning harakat sifatini rivojlantirish vositasi, deb hisobla- 
nardi);
• 
am aliy y o ‘nalish
(g im n astik a urushda u ch ray d ig an turli 
to ’siqlardan oshib o‘tishni askarlarga o ‘rgatish vositasi hisoblanardi).
Nemisgimnastika tizimi.
N apoleon qo'shinlari Prussiyani egallab 
turgan davrda tarkib topa boshladi. Bu tizimning asoschisi F. Yan 
(1778— 1852) edi. F.Yan g im n astik ad an m a m lak a tn i bo sq in - 
chilardan ozod qilish maqsadida yoshlarga harbiy tayyorgarlik berish 
uchun foydalanishga intildi. G im nastika jihozlaridagi m ashqiar va 
harbiy o ‘yinlar bu tizim ning asosini tashkil qilar, chunki ular, 
Yanning fikricha, odamning jisrnoniy kuchini rivojlantirib, iroda- 
sini m ustahkam lar edi. U o ‘zining gim nastikasini «turnkunst» 
(epchillik san’ati), shogirdlarini esa «turnerlar» deb atadi. Keyinchalik 
nemis gimnastikasi «turnen» nom ini oldi.
Yan Frizen Eyzelen bilan birgalikda gim nastika m ashqlari 
texnikasini ishlab chiqdi. «N em is gimnastikasi» darsligi nashr etilib, 
unda o ‘sha vaqtda ma'lum bo'lgan jihozlarda bajariladigan ham m a 
m ashqlam ing tavsifi berilgan edi. M ashqlarni bajaray o tgan d a 
shug‘ullanuvchilardan boshni to ‘g ‘ri tutish, oyoq uchlari ch o ‘zilgan 
bo‘lishi, gavdani harbiycha to ‘g ‘ri tutish, to ‘g“ri chiziq b o ‘ylab 
harakat qilish talab qilinardi. M ashg‘ulotlarda m usobaqa usulidan 
foydalanilardi, bu esa shug‘ullanuvchilarning qiziqishini ju d a ham
oshirarva ular bir xildagi m ashqni behisob takrorlashga intilishardi. 
U davrda turli harakatlar kom binatsiyalari q o lla n ilm a s edi.
A. Shpiss{\% \0—
1858) nem islar turnenini m aktabda o ‘qitishga 
moslashtirib, mashg‘ulotlar jadvalini tuzib chiqdi. U 1840-yilda
2
-
4 5 3
1 7
A J -

---

« T urn erlik san ’ati haqida t a ’lim ot» nomli asarini e ’ion qiladi. 
Shpissning gimnastika m ashg'ulotida tartibli m ashqlar (saf va qayta 
saflanishlar) bo‘lib, u n d an keyin gimnastika jihozlaj-ida m ashq 
bajarishga tayyorlovchi erkin m ashqlar (Pestolotssi b o ‘g ‘in gimnas- 
tikasidan va Fit gim nastikasidan olingan harakatlar) bajarilar edi. 
S hpiss u zu n yakkacho‘p, u z u n q o ‘shpoyalar, q ato r narvonlar, 
q a to r langarcho‘p!ar singari guruhiy mashq jihozlarini joriy qildi. 
D arsning yakuniy qismida harakatli o ‘yinlar o‘tkazilar va guruhlarda 
bajariladigan mashqlar q o ‘llanilar edi.
Shpiss nemischa turnen tamoyillarini saqlab qolgan holda nemis 
buijua milliy gimnastika tizim ini yaratib tugalladi. Shpiss gimnastikasi 
bu y ruq larn i yaxshi bajaradigan va harbiy xizm at uch u n yetarli 
jis m o n iy tayyorgarligi b o ‘lgan intizom li y o sh larn i tarbiyaîab 
yetishtirishga yordam beradi. Biroq bu uslub bolalar tashabbusini 
b o ‘g ‘ib q o ‘yar, ularning o ‘ziga xos shaxsiy qobiliyatlarining o ‘sishiga 
xalaqit berar, eng m uhim i, o ‘sha davrdagi tabiiy va pedagogik 
fanlardagi k o ‘pgina ilg‘o r fikrlarga to ‘g‘ri kelmas edi. А ла shu 
kam chiliklar juda ko‘p e ’tirozlarga sabab bo‘lgan. Bular orasida 
eng asosli e ’tirozlardan biri P. F. Lesgaftning e ’tirozlaridir.