Gistologiya, stitologiya va

Golji kompleksi
1898-yilda Kamillo Golji kumush tuzi bilan b o ‘ yash usulini 
ishlatib, hujayra sitoplazmasida to ‘ rsimon tuzilmani aniqladi, 
keyinchalik bu tuzilma “ Golji kompleksi” deb ataldi. Golji 
kompleksida uch xil membranali tuzilmalar mavjud :
65

---

1. Yassi sisternalar sistemasi - silliq m em branalar bilan 
chegaralangan. Yassi sisternalar k o ‘pincha 5 - 1 0 ta b o ‘lib, bir- 
biriga yaqin yotadi. Sistem a m em branalari m arkazda bir-biriga 
yaqin, periferik qism ida esa am pulasim on kengaygan boMadi. 
Yaqin sisternalar orasidagi m asofa 1 4 0 -15 0 A.
2. M ayda m ikropufakchalar - sisternalar oxirida joylashadi. 
M ikropufakchalam ing diametri 3 0 0 - 5 0 0 A bo'lib- zich granulalar 
shaklidadir.
3. Yirik vakuolalar ham sisternalar va m ikropufakchalar 
singari m em branalar bilan o 'ralg a n . V akuolalar kattaligi 0,2-0,3 
m km va k o ‘pincha ular yassi sistem a b og 'lam larining o ‘rta 
qismida, sisternalar orasida va tashqarisida yotadi (rasm 2.8).
v-
(Xlfuklb
I
9
Sckrttof null* uloi 
W.
m
\
:o ii*K. 
ttwcna fcoSfcltg I
. 
(Hinb 
ь-nr.vhi МЫ
pufofcclo
fiw.vo:!
yKjftkvH»
Rasm 2.8. Golji komleksining transmission
elektron mikroskopda (ТЕМ) va sxematik ко 'rinislu
TSYU - sis yuzasi, TYU - trans yuzasi, SV - sekrctor vakuola. 
TV - transport pufakcha (vezikula).
Golji kompleksining asosiy elementi b o i i b diktiosomalar 
hisoblanadi. 
Diktiosomalar bir-biriga parallel 
yotgan 
yassi 
plastinka yoki sisternalardan iborat. Ular o'zaro kanalchalar bilan 
bog'lanadi. Diktiosomalar to'n karilgan qadah shaklida b o'lib, 
uning bo'rtgan tomoniga endoplazmatik to'rdan ajralgan transpon 
pufakchalari kelib qo'shiladi. D 'knosom alarning ushbu yuzasi 
sis
66

---

- shakllanuvclii yoki etilayotgan qutbi deyiladi. Unga qarama- 
qarshi boMgan boliq yuzasidan esa, y a ’ni sisternalardan membrana 
bilan o ‘ralgan va turli moddalar tutgan, diametri 0.2-0.3 mkm 
gacha keladigan vakuolalar ajraladi. Diktiosomalarning bu yuzasi 
esa 
trans
- shakllangan yoki etilgan qutbi deyiladi. Sis- va trans- 
qutblarning orasida o 'rta yoki oraliq qism sisternalari boMadi.
Golji kompleksida endoplazmatik to ‘rdan kelgan birlamchi 
mahsulot (makromolekulalar) modiflkatsiyalanadi. ya’ni polisa- 
xaridlar sintezi davom etadi, oqsillar, uglevodlar va lipidlar 
kompleksi hosil boMadi. Bunda hosil boMayotgan moddalar bir 
sisternadan ikkinchisiga oMib. trans qutbida yigMladi va sekretor 
vakuolalan shaklida gialoplazmaga turli yoMialishlarda ajraladi. 
Ularning bir qismi hujayraning yuzasiga y o ‘nalib. sintezlangan 
moddalarni tashqariga chiqaradi. Vakuolalarning boshqa bir qismi 
esa hujayra ichida qoladi va o 'z ehfiyoji uchun zarur boMgan 
moddalar bilan ta'minlavdi. Vakuolalarning yana bir qismi 
gidrolitik fermentlar tutadi va iizosomalarning boshlang ich 
strukturasi boMib hisoblanadi.
Golji kompleksi sisternalarining trans- yuzasidan sintezlangan 
moddalar uiluvchi sekretor vakuolalar ajralganda sisternalarning 
membrana materiaii sarf boMadi. Bu yetishmovc-hilik albatta 
toMdirilishi 
ozim. 
Membrana 
materialini 
yig’ish 
Golji 
kompleksining \ a n a bir xususiyaliga kiradi. Bu holat endoplaz- 
matik to'rdan k e lm c h i transport pufakchalar membrana mate- 
lialining sisiernalar sis-yuzasiga kelib qo'shilishi natijasida 
amalga oshiriladi.
Golii kompleksi \ a endoplazmatik to 'r orasida doimiy ravishda 
moddalar transporti amalga oshadi. Bu transport ham maxsus oqsil 
bilan 
qobiqlangan 
(jiyaklagan. 
hoshiyalangan) 
vezikulalar 
\o rd am id a baiariladi. Ammo ikki yo‘nalishda harakatlanuvch' 
klatrin bilan qoplangan plazmolemnia pufakchalardan farqli 
oMaruq. bu transportda qobiq sifatida ikki sinfga kiruvchi maxsus 
oqsillar yoki koatomerlar - COP I va COP 11 (ingl. coating 
proteins or coatomers) xizmat qiladi. Har bir oqsil moddalarni 
laqat birgina yo'nalishda tashiydi Agar COP II bilan qoplangan 
pufakchalar faqat