Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
136 Təbii sərvətlərin bölgüsündə olan fərq dövlətlər arasında əmək bölgüsünün inkişafının ilk şərtidir. İlkin şərtlərdən biri də torpaq-iqlim şəraitidir. Bundan başqa, əmək ehtiyatları, istehsalın tarixi inkişaf ən ənələri, ölkənin coğrafi vəziyyəti də beynəlxalq əmək bölğücündə mühüm rol oynayırlar. Dünya ölkələrinin beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirak etməsində əsas məqsəd iqtisadi fayda əldə etməkdən ibarətdir. Belə ki, fayda istehsalın milli dəyəri ilə beynəlmiləl dəyər arasındakı fərqlə müəyyən edilir. Bu zaman ölkələr dəyər qanununun tələblərini nəzərə almaqla hərəkət edirlər. Dəyər qanunu beynəlxalq əmək bölgüsünün əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış edir. Lakin bir məsələni də nəzərə almaq lazımdır ki, əmtəələr dünya bazarına çıxarılarkən onlar beynəlxalq dəyərin və dünya bazar qiymətlərinin formalaşmasında iştirak edirlər. Burada bazar iqtisadiyyatı qanunları olan rəqabət, tələb və təklif qanunlarının da xüsusi rolu vardır. Beynəlxalq əmtəə və xidmətlərin mübadiləsi zamanı hər bir dövlət çalışır ki, ixrac edilən əmtəə və xidmətlərin beynəlmiləl dəyərləri ilə milli dəyərləri arasındakı fərq əlverişli fayda gətirsin. Hər bir ölkə istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsinə cəhd göstərir. Bu isə istehsalın beynəlxalq aləmdə ixtisaslaşması və kooperasiyalaşdırılması ilə çıx sürətdə bağlıdır. İstehsalın ixtisaslaşdırılması müvafıq məhsulu ən az əmək sərfi ilə istehsal etmək imkanı olan ölkələrdə müəyyən istehsal sahələrinin üstün inkişafı deməkdir. Ölkələrdə ixtisaslaşmanın inkişafı sənayenin də sahə strukturunun dəyişməsinə səbəb olur, çünki texniki tərəqqinin və iqtisadi münasibətlərinin genişləndirilməsinin təsiri altında sahə və müəssisələr daxilində əmak bölgüsünün dərinləşməsi baş verir. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin iştrakçıları istehsal amillərinin əvvəlcə təbii, sonra isə əldə olunmuş, yəni elmi-texniki, texnoloji, rəqabət, investisiya, informasiya, infrastuktur, inkişafı üçün əlverişli şəraitdən istifadə edərək yüksək iqtisadi mənfəət əldə edirlər. Müasir şəraitdə ümumdünya təsərrüfat sistemində yuxarıdakı amillərdən bəziləri, məsələn texnoloji və rəqabətli amillər daha böyük üstünlük kəsb edirlər. Bu gun, bir-birilə 137 əməkdaşlıq ədən ölkələrin iqtisadi səviyyə və quruluş, həmcinin texnoloji daxımından bir- birinə yaxınlaşmaları daha aktualdır. Eyni zamanda dünyanın ayrı-ayrı regionlarıda müxtəlif ölkələr arasındakı integrasiya xarakterli tesərrüfat əlaqələri daha böyük önəm daşımaqdadır. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər əmək, kapital, təbii və digər resursları cəmləşdirərək, bazar münasibətlərinin özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olan xüsusi bir sferasını təşkil edir. Bazar münasibətləri isə alıcı və satıcıların azad seçimi prinsipinə əsaslanaraq, aşağıdakı xüsusiyyətləri nəzərdə tutur: • bazarın obyekt və subyektlərinin çoxlu sayda olması; • rəqabət; • tələb və təklifin təsir mexanizminin müəyyən edilməsi və s. Hər bir ölkənin milli iqtisadiyyatında olduğu kimi, dünya təsərrüfat sistemi və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsasını da əmək bölgüsü və mübadilə təşkil edir. Lakin o, ölkədaxili deyil, beynəlxalq xarakter daşıyır. Bu zaman ayrı-ayrı ölkələrə istehsal və istehlakı bir-birilə əlaqəli olması əsas götürülür. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin iştirakçısı olan ölkələr milli iqtisadi və təsərrüfat münasibətlərinə malik olduğu üçün, əmtəə-pul xarakterli iqtisadi əlaqələrin qurulması və inkişafı zəruridir. İqtisadi nəzəriyyədə “müqayisəli üstünlüklərin” mühüm potensialına malik olan ölkə iqtisadiyyatı üçün dünya iqtisadiyyatının keyfiyyət inkişafında əsl inqilab mütləq üstünlüklərdən nisbi üstünlüklərin reallaşdırılmasına keçıd oldu fikri təstiq edildi. İqtisadiyyatın dünya təsərrüfat əlaqələri sisteminə daxilolması problaminin həllinə belə yanaşma ciidi araşdırma tələb edir. Məlumdur ki, müqayisəli üstünlüklər qanununun ideyaları XVIII və XIX əsrlərdə üstünlük təşkil edirdi. O zaman iqtisadiyyatın bir çox sahələri avtomatlaşdırılmışdı, beynəlxalq ticarətin xeyli hissəsini isə təbii resurslar, tütün, ipək və ədviyyat təşkil edirdi ki, onlar da dünyanın bir və ya çox regionlarında istehsal və ya hasil edilirdi. 138 Azərbaycan Respublikasının Gömrük Tarifi Az r-nın gömrük sərhədindən kecirilən və XİF-nin Əmtəə Nomenklaturasına əsasən sistemləşdirilmiş mallara tətbiq edilən gömrük rüsumu dərəcələrinin məcmusudur. Gömrük tarifinin formalaşdırılması və tətbiqi qaydası 20 iyun 1995-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının “Gömrük tarifi haqqında” qanunu ilə müəyyən edilmişdir. Bu qanuna görə gömrük tarifinin əsas məqsədləri aşağdakılarqır: - Az R-sı üzrə idxalın əmtəə strukturunu səmərəliləşdirmək; - Az R-sı ərazisində malların gətirilməsi və çıxarılmasının, valyuta gəlirlərinin və xərclərinin əlverişli nisbətini təmin etmək; - Az Res-da malların istehsal və istehlak strukturunda mütərəqqi dəyişikliklər üçün şərait yaratmaq; - Az R-nin iqtisadiyyatını xarici rəqabətin mənfi təsirindən qorumaq; - Az R-sı iqtisadiyyatının dünya təsərrüfatı ilə səmərəli inteqrasiyasına şərait yaratmaq. Gömrük rüsumun dərəcələri vahid olub, malları gömrük sərhədindən keçirilən şəxslərdən, sövdələşmə növlərindən, “Gömrük tarifi haqqında” qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla digər faktorlardan asılı olaraq dəyişdirilə bilməz. Az r-nın ərəzisinə gətirilən, gömrük rüsumuna cəlb olunan (olunmayan) malların siyahısı və tətbiq edilən rüsum dərəcələri Az R-nın Nazirlər kabineti tərəfindən təyin olunur. 3. Dünya ölkələri təcrübəsində gömrük rüsumları, onların dərəcələri və növləri; malların qruplaşdırılma sistemi; malların gömrük dəyəri və onun müəyyənləşdirilmə metodları; tarif güzəştləri (preferensiyalar), və imtiyazlar şəlilində özünü bürüzə verir. Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|