Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 «кипчакская группа наших дней с историческим памятником «Кодекс куманикус», хотя и подходит ближе к киргизскому наречию, ничего общего с означенными признаками теперь уже не имеет». В действительности через много выдающийся советский тюрколог Н.Баскаков, классифицируя тюркские, отметит, что «современные тюркские языки могут быть в историческом аспекте их образования разделены на две большие группы или ветви: западнохуннскую ветвь тюркских языков и восточнохуннскую ветвь языков, которые в основных своих чертах совпадают и с географическими границами современного их расселения на территории Европы и Азии». Н.Баскаков включает кумыкский язык в кыпчакско-огузскую подгруппу кыпчакских языков западнохуннской ветви, а киргизский язык в киргизско- кыпчакскую группу восточнохуннской ветви тюркских языков. И кумыкский, и киргиский языки имеют определенные схожие кыпчакские элементы, но по историческим и лингвистическим признакам относятся к разным ветвям. Таким образом, Бекир Чобанзаде за несколько десятилетий ранее уже заметил эти различия в противовес всем существующим до тех пор классификациям тюркских языков. В конце статьи Бекир Чобанзаде утверждает, что кумыки – это «оторвавшаяся часть балкаро-карачайских тюрок, на что указывают, кроме языковых фактов, многочисленные предания, сохранившиеся среди современных кумуков» (262-263). Бекир Чобанзаде является автором первой грамматики крымскотатарского языка – «Къырымтатар ильмий сарфы».А.М.Эмирова о значении монографии пишет: «Читая сегодня научную грамматику крымскотатарского языка Б.Чобан-заде, нельзя не заметить обширных знаний ученого в области общего языкознания и тюркологии, его стремления применять достижения европейского и русского языкознания к анализу тюркских языков». дин из организаторов Всесоюзного тюркологического съезда 1926, выступил на нем с двумя докладами: «Взаимоотношения тюрко-татарских языков», «Принципы составления научной терминологии на тюрко-татарских языках». Н. А. Баскаков. К вопросу о классификации тюркских языков // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. - Т. XI. Вып. 2. - М., 1952. - С. 121-134 www.philology.ru 48 Qüdsiyyə Qəmbərova BƏKİR ÇOBANZADƏNİN “TÜRK-TATAR DİALEKTOLOJİSİ” ƏSƏRİNDƏ TÜRK-TATAR ŞİVƏLƏRİP ROBLEMİ Azərbaycan xalqının tarixinə ziyalı terroru kimi daxil olmuş 1937-ci ilin qurbanları sırasındakı dilçilərdən biri də əslən Krım tatarlarından olan B.Çobanzadədir. O, 1924-cü ildə yeni türk əlifbasına keçid komissiyasının rəhbəri S.Ağamalıoğlunun Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin dəvəti ilə Bakıya gəlmişdir. Həmin ilin sentyabr ayından Bakı Dövlət Universitetinin Şərq fakültəsində həm dekan, həm də Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının müdiri və professoru vəzifəsinə təyin edilir.Bilavasitə universitetdəki elmi və pedaqoji təcrübəsinin nəticəsi olaraq professorun 1927-ci ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin nəşriyyatı tərəfindən “Türk-Tatar dialektolojisi” əsəri çapdan çıxır.Bu əsər geniş elmi ictimaiyyətə, nəhayət ki, 80 ildən sonra -2007-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İ.Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında “ 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə yenidən nəşr olunmuşdur.Əsəri şərti olaraq iki hissəyə -1)türk- tatar şivələrinin elmi-nəzəri məsələlərinə 2) türk-tatar şivələrindən nümunələrə bölmək olar.Tədqiqat işinin sonuna həmçinin türk-tatar şivələrinə aid ədəbiyyat siyahısı əlavə edilmişdir.Müəllif əsərin” Başlanğıc” hissəsində “Lisaniyyət sahəsində canlı şivələrin tədqiqi birinci yeri tutmaqdadır” yazmaqla bu işin aktuallığını əsaslandırıb diqqəti bu vacib məsələyə yönəldir.Professor B.Çobanzadə təmsil etdiyi cəmiyyətin məramını və konkret olaraq onun üzərinə qoyduğu məsuliyyətdən bəhs edir:”Azərbaycan Şərq fakultəsində iki saatlıq bir seminardan ibarət olan türk-tatar dialektolojisi kursu canlı mətnlər və çox dəfə dürlü şivələrdə söyləşən tələbələrin öz ana şivələrindən topladığı material üzərində yapılan lisani və mümkün olduğu qədər müqayisəli təhlil üzərində qurulmuşdur”(1,159). Alim bu işin xeyli çətinliklər içərisindən keçməsini şərtləndirən iki tutarlı səbəb qeyd edir:Şərq fakültəsinin ibtidai kitabxanaya sahib olması və tələbələrin az dil bilməsi. Göründüyü kimi,bu əsərin yazılması zəruri bir ehtiyacdan qanaqlanmışdır. Professor kiçik girişdən sonra əvvəlcə “dialekt”və “dialektoloji” terminlərinin mahiyyətini açmağa çalışır: ”Türk –tatar dillərini meydana çıxaran və mənsub olduqları daha geniş Altay lisan ailəsindən ayıran amillər nə isə , türk- tatar şivə və ləhcələrini də meydana amillər eynidir (1,160). Alimin gəldiyi qənaətə görə,bu amillər üç qrupda birləşir: 1)üzvi 2)coğrafi 3)ictimai. Bu fikirlə tamamilə razıyıq ki, hər bir dilin genetik əsası, ərazi-coğrafi məkanı və ictimai əsası olmalıdır. Beləliklə, B.Çobanzadə türk-tatar şivələrinin təşəkkül tarixini "VII əsrdə və bundan da əvvəl”ə aid edir. Onun mülahizələrinə Qəmbərova Qüdsiyyə – AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|