Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT 1. Bəkir Çobanzadə. Seçilmiş əsərləri. V cilddə. I cild. Bakı: ”Şərq- Qərb” nəşriyyatı, 2007.
- Pərvin Eyvazov BƏKİR ÇOBANZADƏNİN DİL TƏDQİQATLARINDA QRAMMATİK KATEQORİYALARIN ŞƏRHİ
- Bəkir Çobanzadə
51 kimi fəaliyyət göstərmiş B.Çobanzadənin Azərbaycan türklərinin dili barədəki fikirləri müasir elmi ictimaiyyət üçün çox əhəmiyyətlidir. Müəllif “Qafqaz türkləri” başlığı altında yazdığı hissədə Qfqaz türklərini iki qismə ayırır: Şimali və Cənubi Qafqaz türkləri. Professorun fikrincə, Şimali Qafqazda türk-tatar xalqları cənubdakılara nisbətən daha əvvəl məskunlaşmışlar. Maraqlı cəhət ondadır ki, böyük türkoloqu bu ərazinin oborigenlərinin qeyri-türk olması fikrinə gəlməyə hansı elmi mənbə əsas vermişdir? ”Bu gün Şimali Qafqazda yerləşmiş olan balkar, qaraçay və kumuk xalqlarına gələçək olursaq,bunlar lap əski Qafqaz yerli xalqları ilə qarışmış mələz türklərdir.Bununla bərabər,bu cəhət yalnız onların etnoloji,məişət cəhətlərinə aid olub, dilləri haqqında doğru deyildir”. Görünür, professor unudur ki, xalqın etnik və məişət münasibətləri toxunulmaz dəyərlərdir.Bu məsələdə dilin daha çevikliyi və dinamikliyi tarixdə də sübut olunmuşdur.Əgər bir xalqın dili tarixin bütün sınağından qalib çıxıbsa, bu, xalqın özünütəsdiqinin ən bariz sübutudur. Buradaca alimin “kumuk dilinin Dağıstanda beynəlxalq bir dil olması” fikrinə də münasibətimizi bildirmək yerinə düşərdi.Çox maraqlıdır ki,türk dilni bilməyən Rus inqilabçı-dekabristləri azəri türkcəsininin Qafqazdakı statusunu fransız dilinin Avropadakı mövqeyi ilə müqayisə etdikləri halda,türk dillərinin böyük bilicisi kiçik bir etnik qrupun dilini ortaq ünsiyyət vasitəsi kimi görmüşdür. Professor yazır:”Azəri türkləri bir kaç əsrlik olduqca işlənmiş və çox uzaqlarda yaşayan türk-tatar xalqlarının ədəbiyyatlarına da öz təsirini göstərən bir ədəbiyyata malikdirlər”(1,214). Tamamilə doğrudur, fakt qarşısında artıq danışıq yersizdir. Çünki azəri türklərinin dili və ədəbiyyatı nəinki digər türk xalqlarının ədəbiyyatlarına, hətta tanrısı ilə öz dilində danışıb onun verdiyi istedadla Azərbaycan dilində yazıb-yaratmiş erməni və gürcü şairlərinə də şeir dili kimi doğma olmuşdur. Bəs bütün Rusiyada şərqşünaslığın və türkologiyanın möhtəşəm təməlini qoymuş Mirzə Kazımbəyin əsərlərini”qeyri-kafi” qiymətləndirməyə nə səbəb olmuşdur?Yoxsa,böyük satirik Mirzə Ələkbər Sabirin sözlərinin yeri görünür?! Turanlılarız, adiyi-şüğli sələfiz biz! Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz ƏDƏBİYYAT 1. Bəkir Çobanzadə. Seçilmiş əsərləri. V cilddə. I cild. Bakı: ”Şərq- Qərb” nəşriyyatı, 2007. 52 Pərvin Eyvazov BƏKİR ÇOBANZADƏNİN DİL TƏDQİQATLARINDA QRAMMATİK KATEQORİYALARIN ŞƏRHİ “Şəkilçilərin rolunu ağacların, nabatların canlanmasına xidmət edən faydalı mikrobların roluna bənzətmək qabildir... Əgər bir çox isimlərin və sifətlərin fel damarlarından yapıldığını nəzəri-etibara alacaq olursaq, türk dilinə “fel dili” demək mümkündür”. Bəkir Çobanzadə Görkəmli türkoloq, professor Bəkir Çobanzadə XX əsrdə Azərbaycan dilçilik elminin, ədəbi-mədəni və ictimai-siyasi fikrinin formalaşmasında tarixi əhəmiyyətli rol oynamış simalardan biridir. O, istər elmi və bədii yaradıcılığında, istərsə də ictimai-siyasi fəaliyyətində türk xalqlarının tərəqqisi naminə çalışmış, özündən sonra qoyduğu zəngin irslə bu millətə yüksək səviyyədə xidmət etmişdir. B.Çobanzadənin elmi yaradıcılığı türkologiyanın ən aktual məsələlərinə həsr olunmuşdur. Mirzə Kazım bəydən sonra türk dünyasında dilçilik elminin ağırlıqlarını öz çiyinlərində daşımaq bu görkəmli alimin üzərinə böyük məsuliyyət qoymuşdur. Xüsusilə də onun Azərbaycan dili haqqındakı tədqiqləri dilçilik elmimizə çox əvəzolunmaz töhfələr vermişdir. Məlumdur ki, Mirzə Kazım bəydən sonra dilçiliyimizdə uzun illər davam edən bir durğunluq meydana gəlmişdi. Əsrin əvvəllərində ölkəmizin ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni həyatında mühüm dəyişikliklər baş verməsinə rəğmən, dilçiliyimizdə ciddi boşluqlar yaşanırıdı. Lakin uzun fasilədən sonra Bəkir Çobanzadə dilimiz haqqında yeni mərhələdə - tədqiqatların, demək olar ki, sistemsiz və bəsit olduğu bir zamanda böyük məktəb yaratmış oldu. Beləliklə də, dilimizin fonetik, leksik, qrammatik quruluşu, tarixi inkişaf mərhələləri haqqında geniş və əhatəli orijinal əsərlər ortaya çıxardı. Elmi yaradıcılığında dilimizin müasir vəziyyəti ilə yanaşı, onun tarixi inkişaf mərhələləri, bu mərhələlərdə baş verən mühüm dəyişikliklər haqqında tutarlı faktlarla araşdırmalar apardı. Dilimizin qrammatikasını sistemli şəkildə tədqiq edən görkəmli alim bu istiqamətdə xeyli məqalələr yazmış, dərsliklər hazırlamışdır. Əlbəttə, dilin milli varlığını mühafizə edən qrammatik quruluşun sistemli öyrənilməsi o dövrün böyük elm hadisəsi idi. B.Çobanzadəyə qədər Azərbaycan dilinin qrammatikasına dair daha çox məktəb metodikası səviyyyəsində bir sıra əsərlər yazılsa da, onlar həm elmi cəhətdən zəif idi, həm də yeni tədris və təlim metodları üçün köhnəlmişdi. Ona Eyvazov Pərvin – Bakı Dövlət Universitetinin “Türkoloji araşdırmalar” elmi-tədqiqat laboratoriyasının əməkdaşı, BDU-nun filologiya üzrə fəlsəfə doktorantı. Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|