G’oya va mafkura: tarixiy shakllari va ko’rinishlari. Mafkuradan ko’zlangan maqsadlar

2.4“Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilining amalga oshirilishi.
Mavzuni yoritishda, avvallo, mamlakatda kuchli davlat barpo etilishi lozimligi haqida tushuncha berish kerak. Bunda bosh strategik maksad – ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot, bozor Iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik jamiyat barpo etish haqida batasfsil ma’lumot beriladi. Ammo bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o’tishning tayyor andozasi yo’k. Bu borada jahondagi eng rivojlangan davlatlar tajribasini ham ko’r-ko’rona qo’llay olmaymiz. SHu sababli xalqimiz rivojlanishning o’zimizga mos – ijtimoiy larzalarsiz, inqilobiy sakrashlarsiz, tadrijiy tarzda olg’a borishni taqozo etuvchi yo’lni tanladi.
Bu yo’l jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab oluvchi bir qator vazifalarni bajarishni taqozo etadi.
Siyosiy soxada – jamiyat hayotini demokratlashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish:

Birinchidan, mamlakat siyosiy hayotining barcha soxalarini, davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish, aholining siyosiy faolligini oshirish, unda milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan siyosiy madaniyatni shakllantirish. Milliy g’oyaning siyosiy soxadagi xususiyatlari mohiyati shularda namoyon buladi.
O’zbekiston Konstitutsiyasiga muvofiq, xalq – davlat hokimiyatining birdan bir manbaidir. Xalqning mentaliteti, siyosiy madaniyati, o’z haq-huquqlarini, tub manfaatlarini anglash darajasi, siyosiy va madaniy yetukligi uning davlat qurilishida qanchalik faol ishtirok etishini belgilaydi.
Demak, siyosiy hayotni erkinlashtirishning asosiy shartlaridan biri xalqning siyosiy ongini o’stirish, unga demokratik erkinliklarning ma’no-moxiyatini to’g’ri tushunib olish va uzlashtirishga imkon yaratishdan iborat. Siyosiy madaniyat esa, bir tomondan, fukarolarning, ikkinchi tomondan, davlat idoralari va jamoat tashkilotlari hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning qonunlarga bo’ysunishidan boshlanadi. SHundagina demokratiya, fikr va vijdon erkinligi, plyuralizm va inson huquqlarini ta’minlash tamoyili jamiyat xayotining asosiy mezoniga aylanadi.
Lekin demokratiya va siyosiy hayotni erkinlashtirish zaruratini “oxlokratiya” (oxlos – to’da, olomon), ya’ni turli guruhlarning siyosiy o’zboshimchaligidan, hokimiyat idoralariga noo’rin talablar qo’yishdan, tazyiq o’tkazishdan (Kirg’iziston misolida) farqlash kerak.


Ikkinchidan, jamiyatdagi turli manfaatlar, qarama-qarshi kuchlar va harakatlar o’rtasidagi muvozanatni ta’minlaydigan samarali mexanizmni shakllantirish, siyosiy hayotda chinakam ko’ppartiyaviylik tamoyilini qaror toptirish.

Uchinchidan, demokratik institutlarning mustaqil faoliyat ko’rsatishi uchun keng shart-sharoitlar yaratish. Demak, mustaqillik bu hukuq. Huquq esa – mas’uliyat ekanini anglash lozim.

Turtinchidan, mahalliy hokimiyat va o’z-o’zini boshqarish organlari faoliyat doirasini kengaytirish, davlat vakolatlarining bir qismini bosqichma-bosqich ular zimmasiga yuklab borish. SHundagina “kuchli davlatdan – kuchli fuqaroliq jamiyati sari tamoyili amalga osha boradi.

Beshinchidan, davlatning islohotchilik vazifalarini demokratik talablar asosida, xalq va jamiyat manfaatlariga mos holda amalga oshiradigan iste’dodli, izlanuvchan, chuqur bilimli va yuksak malakali, Vatan va xalqiga sadoqatli yosh kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish hamda yangilashga imkon beradigan tizimni takomillashtirish.

Iqtisodiy sohada:
Iqtisodiyotning barcha soha va tarmoqlarida erkinlashtirish jarayonini izchillik bilan amalga oshirish va olib boilayotgan islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning mustaqilligini yanada oshirish. Bu yo’lda amalga oshiriladigan vazifalar:


Birinchidan, iqtisodiyotni erkinlashtirishdagi bosh vazifa – avvalo, davlatning boshqaruvchilik vazifalarini qisqartirish.

Ikkinchidan, xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish, haqiqiy mulkdorlar sinfini shakllantirish.

Uchinchidan, iqtisodiyotga xorij sarmoyasini keng jalb etish uchun qulay huquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarni kengaytirish.

To’rtinchidan, mamlakat eksport salohiyatini oshirish, uning xalqaro mehnat taksimotida teng huquqli va o’zaro manfaatli shartlar asosida ishtirok etishi, iqtisodiyotning jahon iqtisodiy tizimiga keng-ko’lamli integratsiyalashuvini kuchaytirish.

Beshinchidan, Iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, boy tabiiy zahiralarimiz, intellektual va ilmiy-texnikaviy salohiyatdan keng foydalanish.
Tarkibiy o’zgarishlar:
1 Iqtisodiyotning mulkchilik asoslarini rivojlantirish.
2.Tayyor maxsulot ishlab chikaradigan korxonalar tarmog’ini kengaytirish.
3.Kichik va o’rta biznes korxonalari tizimini shakllantirish.
4.Bozor infratuzilmasini vujudga keltirish. Tadbirkorlarga va axoliga rang-barang Iqtisodiy, moliyaviy, axborot-reklama, xukukiy va boshka xizmat turlarini kengaytirish.
5.O’zbekistonning geografik o’rni, geopolitik xsusiyatlari, transport va kommunikatsiya masalalariga e’tibor qaratish.

Ijtimoiy sohada:
Jamiyat xayotining barcha jabxalarida tub o’zgarishlar amalga oshirilayotgan, bozor munosabatlari ustuvor bo’lib borayotgan sharoitda kuchli ijtimoiy siyosat yuritish. Bunda kuyidagi tadbirlar o’tkaziladi:


Birinchidan, xalq moddiy farovonligini boskichma-boskich ta’minlab borish.
Ikkinchidan, oila, onalar va ayollarning jamiyatdagi o’rni va mavqeini oshirib borish.


Uchinchidan, konunlar ustuvorligi va aholii xavfsizligini kafolatlovchi davlat tuzilmalari faoliyatini takomillashtirish.

To’rtinchidan, barkamol insonni tarbiyalash ishlarini yanada takomillashtirish.

Ma’naviy soxada:
Ma’naviy kadriyatlarni ilm-fan yutuklari bilan boyitib borish, milliy g’oya va mafkura tamoyillarini xalq ongiga chukurrok singdirish.
Bu jabxada kuyidagi vazifalarni bajarish lozim.:

Birinchidan, axolini ma’naviy yangilanish va isloxotlar jarayonining faol ishtirokchilariga aylantirish.(Ijtimoyi hamkorlik, millatlararo totuvlik, diniy bag’rikenglik...).

Ikkinchidan, turli ijtimoiy guruxlar, siyosiy kuch va harakatlarni yagona g’oya - Vatan ravnaki, yurt tinchligi, xalq farovonligini oshirish tamoyillariga xizmat kildirish.

Uchinchidan, ota-bobolarimiz dinining gumanistik mohiyatini keng tushuntirish.

To’rtinchidan, kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish ishlarini izchil davom ettirish.

Beshinchidan, Millatlararo totuvlikni ta’minlash.

Taraqqiyotning o’zbek modeli:
O’zbekistonda jamiyatni isloh etishning besh tamoyili vujudga keldi:


Birinchi tamoyil: Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi.

Ikkinchi tamoyil: davlat bosh isloxotchi.

Uchinchi tamoyil: konunlar ustuvorligi.

To’rtinchi tamoyil: kuchli ijtimoiy siyosat yurgizish.

Beshinchi tamoyil: bozor iqtisodiyotiga boskichma-boskich o’tish.
Yuqorida ta’kidlangan vazifalar amalga oshirilgandagina fuqarolik jamiyati qaror topadi va davlat, asosan, konstitutsion tuzumni, respublika mustaqilligi hamda hududiy yaxlitligini himoya qilish, tartib-intizom, mamlakat mudofaa qobiliyatini ta’minlash, inson huquq-erkinliklarini, mulkdorlar huquqlari, tadbirkorlik faoliyatini himoya qilish, samarali tashqi siyosat yurgizish bilangina shug’ullanadi.
Bundan tashqari davlat hokimiyatining har uchala tarmog’ini mustaqil ish olib bormog’i shart. Birinchi navbatda, sudlar tom ma’noda erkin bo’lmog’i kerak. “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yilning iyunь oyida qabul qilingan “Yuridik kadrlarni tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga muvofiq, Toshkent davlat yuridik instituti Toshkent davlat yuridik institutiga aylantirildi, yuridik ta’lim tizimining fundemental asoslarini tubdan isloh qilish va yaxshilashning poydevori yaratildi”ⁱ.
Fuqarolar faol bo’lmagan mamlakatda kuchli fuqarolik jamiyati haqida gapirib o’tirishning hojati yo’q. O’zini o’zi boshkarish organlari va umuman,
-nodavlat tashkilotlar:
-siyosiy partiyalar;
-mustaqil kasaba uyushmalari;
-xotin-qizlar qo’mitalari va boshka uyushmalari;
-«Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati;
-ekologlar jamiyatlari;
-qishlok, fuqarolar yig’inlari;
-mahallalar;
-nogironlar jamiyatlari;
-«Nuroniy» jamg’armasi va boshqalar.


MAVZUNI MUSTAHKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. G‘oya nima? Foyalarning qanday turlari mavjud? Bunyodkor g’oyalar va vayronkor g’oyalarga misollar keltiring.
2. Mafkura nima? Mafkuralarning qanday tarixiy shakllari bo’lgan?
3. Davlatlar va millatlarning yuksalishi yoki tanazzulga uchrashida mafkuraning ahamiyati qanday?
4. Mafkurasiz millat va g’oyasiz inson bo’lishi mumkinmi?
5.” Kuchli-davlatdan kuchli-fuqarolik jamiyati sari” tamoyilining ahamiyati nimada?