Güllü. indd
Yüklə 3,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
112 rizə zamanı keşiş çaxır qazanına düşdü. Hekayənin ikinci hissəsi «Xarol yox, Vladimir» adlanır. Burada Çanday xatırlayır ki, atlı kazaklar camaatı yüz-yüz bölərək çaya qovurlar. Bayram paltarlarını geyinmiş xakaslar əvvəl-əvvəl heç nə anlamayaraq çox qorxur- lar ki, birdən onları çayda boğarlar. Çaya çatanda, keşiş tərcüməçinin vasitəsilə camaata başlarını islat- mağı əmr edir. Sonra da hərəyə bir xaç verib bunun- la da mərasimin başa çatdığını deyir. Çandayın atası Xarol evə dönəndə, deyir: «İndi mənim adım Xarol yox, Vladimirdir. Sən də Çanday deyil, Vladimirsən, Vladimir Vladimir oğlu». Göründüyü kimi, Çar Rusi- yasının xristianlığı yeritdiyi bütün ərazilərdə olduğu kimi, burada da uşaqlar (ilk vaxtlarda böyüklər də) xaç suyuna salınır, onlara xristian adları verilirdi. Məsələn, müqəddəs Nikolay günündə vatiz olunan, yəni xaç suyuna salınan bütün uşaqlar kimi, keşiş gələcəkdə tanınmış alim olan Poraya da «Nikolay» adını vermişdi. Poranın böyük və kiçik qardaşlarının da adları Nikolay olduğundan məktəb dəftərləri dəyi- şik düşməsin deyə, o, sonralar dəftərlərinin üstündə yazardı: «Nikolay Katanov 2». Ailədə doğulan üç oğ- lan uşağının üçünə də keşiş tərəfindən Nikolay adı- nın verilməsi və ailələrin belə hallara boyun əymələri xristianlığın zor gücünə, məcburən yeridilməsinə bir daha sübutdur. 1993-cü ildə Yakutsk şəhərində çap olunan V-IX sinif şagirdləri üçün «Yakutskiy folklor» kitabında verilən məlumata görə, XVII əsrin 20-30-cu illərində Rusiyanın təbəəliyinə keçirilən saxa türkləri arasında 113 XVII əsrin 30-cu il- lərindən missionerlər tərəfindən xristianlıq yayılmağa başladı. Dövlətin yardımı, si- lahlı dəstələrin iştira- kı ilə yerlərdə kilsələr tikilir, saxa türkləri kütləvi surətdə xaç suyuna salınırdılar. Saxa ahıllarının de- diklərinə görə, silahlı rus əsgərləri aallara doluşur, hamını bir yerə yığır, keşiş isə ca- maatın başından bir vedrə su tökür və bunu da xaç suyuna salınma, vatiz adlandırırdı. Elə buna görə də, xristianlıq burada geniş yayıla, dərin kök ata bilmədi. Xalq özünün əski inancından əl çəkmədi və bu gün şamanist dünyagörüşü saxalar arasında bərpa olunur, dərsliklərə salınır, Ayıı Tanara inamı və onun haqqın- da elm inkişaf edir. Tanınmış alim Nikolay Katanovun Orenburqa, A. Vasilyevə yazdığı məktub Çar Rusiyasının yerlilərə münasibətini daha gözəl açır: «Deyirsiniz ki, yerlilər arasında ziyalılar yoxdur. Bir halda ki, yerliləri məhv etmək istəyirlər, ziyalı haradan tapılsın? Bəzi idarə- çilər hətta bir xalq kimi başkortları, tatarları, qır- ğızları da yer üzündən silmək istəyirlər. Hansı yerli Nikolay Katanov (1862-1922) 114 belə rəhbərliklə işləmək istəyər? Almanlar, fransızlar Şərqi öyrənməyə çalışırlar. Bizdə isə nə rəhbərlərdə, nə də tələbələrdə ona maraq yoxdur...». Yerlərdə xris- tianlığın zorla yayıldığını görən N.Katanov daha son- ra yazırdı: «Kədərləndirici haldır ki, şamanizmin ma- hiyyəti və şaman dininin bütün sahələrilə yaxından tanış olmaq əvəzinə ...missionerlərimiz açıq-açığına şamanları təqib edərək deyirlər: - Xristin dini yaxşı- dır, şaman dini isə pisdir» . Çar Rusiyası dönəmində yerli xalqlara məxsus adət-ənənə, dünyaya baxış, ətrafda baş verənləri izah etmə tərzi, törələr vəhşilik kimi, sovet dönəmində isə keçmişin qalıqları kimi hər zaman tənqid hədə- finə çevrilmişdir. Bu, bütövlükdə xalqın milli-mədəni sərvətinə, onun dədə-baba törələrinə, adət-ənənələ- rinə hörmətsizlik və birbaşa xalqın milli heysiyyatına toxunmaq demək idi. Rusların Çar Rusiyası dönə- mindən üzü bu yana özlərilə gətirdikləri yabançı dini düşüncə və yaşayış tərzini yerlilərə yeritmək cəhdləri çox vaxt müqavimətlə qarşılaşırdı. Özəlliklə də Çar Rusiyasının cəza və zorakılıq alətinə çevirdiyi kazak- ların bu bölgələrə gəlişi, öz qanunlarını diqtə etmələri xalq arasında kazakın (onlar kazak deyərkən, əsasən rusları nəzərdə tuturdular – G.Y.) düşmən obrazı kimi rəvayət və nağıllara daxil olmasına gətirib çıxarmış- dır. Məsələn, xakasların təsəvvürünə görə, xakas xalqı torpaqdan, xazaxlar isə sudan yaranıblar. Onlar «suğ- du xazax»ı (sulu kazak) özlərini aid etdikləri torpağa qarşı qoymaqla doğma və yad, özününkü və düşmən anlayışı arasında da bir sərhəd çəkirdilər. Hətta bəzən 115 «Ay tutularkən, Günəş ölərkən» onlar düşünürdilər ki, «kazak xamlar» («xazax xamnar») Ayla Günəşin tutulmasına şərait yaradıblar. Buna görə də, xakaslar dəmiri, qazanı döyəcləyər, uşaqları çığırdar, tüfəng atar, itlərin qulaqlarını çimdikləyərdilər ki, zingil- dəsinlər və s. Bütün bunlarla yanaşı xam da xamla- mağında davam edər, «xazax xamlarının tilsimini» qırmağa çalışardılar. Bu hay-küy Ayın və ya Günəşin üzü açılana qədər davam edərdi . Xakasların və Cənubi Sibirin digər türk boyları- nın şər işlər törədən, şər qüvvələrə xidmət etdiklərini düşündükləri xazaxları sudan yaradılan kimi təsəvvür etmələri təsadüfi deyil. Dünyanı üç qatda görən Cə- nubi Sibir türkləri ən aşağı qata ağacların köklərini, yarğanları, suyu, qazma yuvalarda yaşayan heyvan- ları və bir də buynuzlu heyvanları, məsələn, buğanı, öküzü, qoçu və s., üst qata isə ağacların, dağların ba- şını, Göyü, səma cisimlərini, çay yataqlarını, quşları, Yeraltı dünya ilə Göyun arasında sərhəd rolu oynayan orta qata isə ağacların gövdəsini, vadiləri, dağların yamaclarını, insanı və «isti nəfəsli» heyvanları aid edirdilər. Şaman təsəvvürünə görə, Yeraltı qaranlıq dünya bizim işıqlı dünyamıza bənzəyir. Ancaq orada qara, sarı, ala və solğun rənglər üstünlük təşkil edir. Hətta Erlikin qızları da qapqaradırlar. Orta qatda hə- yatlarına ayrılan vaxt tamam olandan sonra insanlar aşağı qatda yaşayır və onlarla bərabər dəfn olunan əş- yalardan və qidadan istifadə edirlər. Hələ 1931-ci ildə Tıvada 700-dən çox xam var- dı. Adətən, analar istəyirdilər ki, övladları xam, yəni Yüklə 3,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|