GüLSÜm hüseynova
Yüklə 6,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT Azərbaycan dilində
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 90 müxtəlif sahələri ilə bağlı külli miqdarda sırf sahə söz və terminləri var ki, onlar ancaq tat dilində işləndiyindən bu dilin spesifik leksik layına daxil olur. Həmin sözlərin terminoloji mahiyyət kəsb etməsi, onların müvafiq sahə terminləri kimi araşırılması məqsədəmüvafiqdir. Tat dilinin leksikasını, əsasən, İran mənşili sözlər və ter- minlər təşkil edir. Bu qəbildən olan söz və terminlərə tarixi inkişaf prosesində dəyişikliyə ya heç məruz qalmamış, ya da müəyyən dərəcədə fonetik, morfoloji, semantik cəhətdən dəyişikliyə məruz qalmış sözlər daxildir. Tat dilində təkhecalı sözlər V, VC, VCC, CVC, CVCC quruluşlarına malikdir. Tat dili üçün hecanın qapalılığı səciy- yəvidir. Bununla belə, CV tipli təkhecalı sözlər də qeydə alınır. Tat dilinin ümumiran mənşəli leksik layı digər İran dillə- rinin eyni layı ilə demək olar ki, üst-üstə düşür. Ümumiran mənşəli sözlər nitq hissəsi kimi fellərdə özünü daha çox göstə- rir. Müasir Azərbaycan dilində fars dilindən alınmalar kimi qəbul edilən sözlərin az olmayan bir hissəsi məhz ümumiran mənşəlidir və onları müəyyən fonetik dəyişiklərlə başqa İran dillərində, o cümlədən də, tat dilində tapmaq mümkündür. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, həmin sözlər başqa İran dillərindən deyil, bilavasitə fars dilindən Azərbaycan dilinə keçmişdir. Ona görə də həmin sözləri fars dilindən alınmalar kimi də qəbul etmək düzgündür. Bu zaman tarixi-xronoloji və areal amilləri nəzərə almaq lazım gəlir. Azərbaycan tatlarının dilində külli miqdarda hibrid sözlər meydana gəlmişdir. Hibrid sözlər tərkib hissələri mənşəcə müxtəlif dillərdən olan sözlərdir. Belə sözlər dilin özündə yara- na bildiyi kimi, başqa dil vasitəsi ilə hazır şəkildə alına bilir. Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 91 Qeyd olunan cəhət nəzərə alınarsa, Azərbaycan tatlarının di- lində Azərbaycan və tat mənşəli ünsürlərdən, morfemlərdən təşkil olunmuş, eləcə də, Azərbaycan dili vasitəsi ilə alınmış hibrid sözləri ayırmaq mümkündür. Azərbaycan tatlarının dilinin öyrənilməsi təkcə ümum- linqvistik baxımdan əhəmiyyət daşımayıb, Azərbaycan tarixi- nin, dilinin, mədəniyyətinin təşəkkül, tapması və fəaliyyət gös- tərməsində mühüm rol oynamış amillərdən birinin də öyrə- nilməsi kimi qiymətləndirilə bilər. Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 92 İxtisarlar ab. – Abşeron ləhcəsi av. – Avesta dili az. – Azərbaycan dili bəluc. – bəluc dili başq. – başqırd dili çali. – çali dili dəri – dəri dili dəv. – Dəvəçi şivəsi erk. fars – erkən fars dili qon. kənd. – qonaqkənd ləhcəsi qəd.fars. – qədim fars dili qəd. hind. – qədim hind dili qəd. iran – qədim iran dilləri qırğ. – qırğız dili quba – quba ləhcəsi lah. – Lahıc ləhçəsi işkaşim. – işkaşim dili. ing. – ingilis dili ir. tat. – iran tatları kilv. – kilvar şivəsi kl.fars. – klassik fars dili kürd. – kürd dili KDQ – Kitabi-Dədə Qorqud munc. – muncan dili müas. fars. – müasir fars dili orta av. – orta avesta dili orta fars. – orta fars dili os. – osetin dili parf. – parfiya dili Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 93 puştu – puştu dili sanq. – sanqesari dili skr. – sanskrit dili siy. – Siyəzən şivəsi soqdi. – soqdi dili şüqn. – şuqnan dili tac. – tacik dili tal. – talış dili tat. – tat dili türk. dial. – türk dialektləri urdu – urdu dili xaçm. – Xaçmaz şivəsi xızı – Xızı şivəsi xələc. – xələc dili gil. – gilyan dili əf. – əfqan (puştu) dili fars. – fars dili hind-avr. – hind-Avropa dilləri yaqn. – yaqnob dili RPS – русско-персидский словарь KRS – курдско-русский словарь TRL – talışca-rusca lüğət RPDS – русско-персидско – дарийский словарь QRS – гилянско-русский словарь TRS – таджикско-русский словарь ADİL – Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti ADL – Azərbaycan dialektoloji lüğəti DTS – Древнетюркский словарь Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 94 İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT Azərbaycan dilində 1. Abdullayev Ə. Azərbaycan-monqol söz paralelləri // Azər- baycan dili məsələləri. Bakı, 1992, s. 304-329. 2. Adilov M.İ. Sözün qüdrəti. ADU-nun elmi əsərləri, 1969, № 1, s. 49-52. 3. Aslanov V. Azərbaycan dilinin tarixinə dair tədqiqlər, I. c. Bakı, Elm, 2003, 155 s. 4. Aslanov V. Azərbaycan dilinin tarixinə dair tədqiqlər. II c. Bakı, Elm, 2003, 271 s. 5. Azadəliyeva S. Rusdilli Azərbaycan poeziyasında Azər- baycan dili elementləri, NDA. Bakı, 2002, 29 s. 6. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı, 1964, 480 s. 7. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. I c. Ankara, 1999, 374 s. 8. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. I c. Bakı, Elm, 1966, 595 s. 9. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. II c. Bakı, Elm, 1980, 576 s. 10. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. III c. Bakı, Elm, 1983, 565 s. 11. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. IV. Bakı, Elm, 1987, 544 s. 12. Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən ərəb və fars sözləri lüğəti. Bakı, 1966, 219 s. 13. Azərbaycan toponimləri. Ensiklopedik lüğət. Bakı, 1999, 588 s. 14. Balasaqunlu Y. Qutadğu-Biliğ. Bakı, Avrasiya-Press, 2006, 440 s. Yüklə 6,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|