Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 561 Lider kimi yüksək ada layiq gördüyü tarixi şəxsiyyət, Azərbayjan dövlətinin mahir sərkərdəsi, dövlət başçısı, mənəvi sirdaşı, qardaşı olmuş Heydər Əliyevdir. Azərbayjan mədəniyyəti, ədəbiyyatı onun misli görünməmiş qayğıları ilə əhatə olunmuşdu. 1969-ju ildən üzübəri müəyyən fasilələrlə Azərbayjan dövlətinə rəhbərlik edən H.Əliyev Azərbayjan ədəbiyyatına-onun şair və yazıçılarına, alim, tənqidçi və dramaturqlarına arxa, dayaq olub. Onun sayəsində Bakı həmişə ədəbiyyat və mədəniyyət günlərinin keçirildiyi mərkəzə çevrilmişdi. O nəinki xalq ədəbi irsinə, eləjə də klassik ədəbi irsimizə daima bağlı olmuşdur. Sovet dövründə «Yazıçıların Ümumittifaq konfransı»ndakı nitqində deyir: «Azərbayjan poeziyası, bədii ədəbiyyatı uzaq keçmişə dərin köklərlə bağlıdır. Onun tarixi xalqın bədii şüurunun yaranması və inkişafı tarixidir. Öz dahi yaradıjılarının şəxsində ədəbiyyat xalqın istək və arzularının ən mühüm ifadə forması, azadlıq və istiqlaliyyət uğrunda açıq və «üstüörtülü» mübarizənin başlıja vasitələrindən biri idi. Xalqın həyatının bədii salnaməsi olan, öz dövrünün mütərəqqi və humanist ideyalarından qidalanan Azərbayjan klassikası həmişə nəjib və pak mənəvi ideyalar, ideya-fəlsəfi axtarışlar ədəbiyyatı olmuşdur». Heydər Əliyev Azərbayjan klassik ədəbiyyatına dərindən bələd bir alim kimi XII əsr Nizaminin, Xaqaninin timasalında intibah dövrünü keçirən Azərbayjan ədəbiyyatının sonrakı əsrlərdə Nəsiminin, Füzulinin, Vaqifin, M.F.Axundovun, Sabirin timsalında dünya şöhrəti qazandığını, dünya ədəbi prosesinə təsirini, «Avropa ədəbiyyatını ideyalar, mövzular və sücetlərlə zənginləşdirdiyini» gözəl bilirdi. Ömrünün böyük bir hissəsini Azərbayjan dövlətçiliyinin inkişafına həsr edən dövlət başçısı Azərbyajan ədəbiyyatına da daima diqqət göstərmişdir. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 562 Heydər Əliyevin ədəbiyyatla bağlı fikir və mülahizələrini nəzərdən keçirdikdə onun bir alim, tənqidçi, ədəbiyyatşünas kimi yüksək elmi-nəzəri düşünjələrinin, fikirlərinin şahidi oluruq. «Kitabi-Dədə Qorqud» ensiklopediyasının 1-ji jildinə yazdığı ön sözü gözdən keçirərkən dediklərimizin faktlarla sübütunu gördük. Onun ədəbiyyatşünaslığında Qazi Bürhanəddin, Şah İsmayıl Xətayi duyumlarını gördük. Dövlətçilik prinsipləri içində ədəbiyyatın yerini görür. 1300 illik yubileyi qeyd olunan «Kitabi-Dədə Qorqud»u «gənj nəslə ünvanlanan bir kitab» kimi dəyərləndirərkən narahat olduğu məqamları dilə gətirir. Ona tarixi reallıqlarla yanaşır: «müstəqilliyə nail olmaq və həyatın bir çox sahələrində köklü dəyişikliklər etmək çox çətin və məsul bir prosesdir. Müs- təqilliyi elan etmək, onun möhkəmləndirilməsi istiqamətində dövlət tədbirləri həyata keçirmək nə qədər vajib olsa da, əsl müstəqilliyi qazanmaq üçün bu hələ azdır. Gərək hər bir insan və xüsusən gənj nəsil müstəqilliyin nə qədər müqəddəs olduğunu bütün varlığı ilə dərk etsin. Bunun üçün isə o, azərbayjançılığın, mənsub olduğu xalqın mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, injəsənətinin, elminin nə olduğunu dərindən bilməlidir. Bu çox mühüm məsələdir. Məhz bu baxımdan «Kitabi-Dədə Qorqud ensiklopediyası» ilk növbədə gənj nəslə ünvanlanan kitabdır». Böyük tarixi şəxsiyyət taleyüklü məsələlərin həyata keçi- rilməsi, müstəqilliyimizin möhkəmləndirilməsi üçün tariximizi yaxşı bilməyimizi, milli köklərdən qaynaqlanmaqla, öz tarixi keçmişimizin dəyərli tarixini öyrənməklə, varisi olduğumuz mədəni irsimizi dərindən mənimsəməklə, ondan böyük qürur duymaqla qazanajağımız müvəffəqiyyətləri uzaqgörənliklə dilə gətirir: «Bizim zəngin tariximiz, qədim mədəniyyətimiz və milli dəyərlərimiz «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunda öz əksini Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 563 tapmışdır. Bu epos bizim ümumi sərvə-timizdir və hər bir azərbayjanlı onunla haqlı olaraq fəxr edə bilər. Dastanın məzmununu, onun hər bir kəlməsini hər bir azərbayjanlı məktəbdən başlayaraq bilməlidir. Bu bizim ana kitabımızdır.... dünya qorqudşünaslığı «Kitabi-Dədə Qorqud»un istər etnik, mənşə, istər tarixi-joğrafi, ərazi, is-tərsə də dil və məfkurə baxımından Azərbayjan xalqına mənsub olması fikrini qəti şəkildə təsdiq edir. «Kitabi-Dədə Qorqud»un Azərbayjan tarixi üçün ən böyük, ən əsas və ən birinji xidməti bundan ibarətdir». Bir ədəbiyyatşünas kimi dastanı «qəhrəmanlıq eposu», «bütöv bir xalqın qəhrəmanlığını özündə jəmləşdirən bir epos» adlandırır, əsərin əsas ideyasının «baş sərkərdədən tutmuş böyükdən kiçiyə kimi bütün qəhrəmanlarının doğma torpaqlarını qorumaq uğrunda janlarından keçməyə hazır olduqlarını göstərməkdir»-deyir və əsas fikrini bildirir ki, « ölkəmizin yaşadığı bugünkü mərhələdə xalqımızın qarşısında duran ən ümdə problemlərin həlli, o jümlədən respublikanın suverenliyinin və müstəqilliyinin möhkəmləndirilmə-si, ərazi bütövlüyünün qorunması baxımından müasir Azər-bayjan Respublikası vətəndaşlarının qəhrəmanlıq ideologiyasından faydalanmasının nə dərəjədə vajib olduğu gün kimi aydındır». Dastanın etik, estetik keyfiyyətləri haqqında, Dədə Qor- qud fəlsəfəsi haqqında, dastanın dilimiz, mənəviyyatımızla bağlı kəsb etdiyi mədəni estetik əhəmiyyəti haqqında söylədiyi dəyərli fikirlər, dastanın yaranma, inkişaf prosesi, tədqiqi tarixi ilə bağlı mühakimələri maraq doğurur. XX əsr tarixində dastanın təqiblərə məruz qaldığını, onu üzə çıxaran Əmin Abid, B.Çobanzadə kimi tədqiqatçıların repressiyaya məruz qaldığını, müharibə dövründə xalqın düşəmənə qarşı mübarizə ruhunu artırmaq üçün «Koroğlu, «Dədə Qorqud» kimi dastanlardan istifadə etməyə jəhd göstərildiyini, müharibədən sonra dinj Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 564 qurujuluq illərində «gənj nəslin «Kitabi-Dədə Qorqud» ruhunda tərbiyə edilməsinə yasaq qoyulmasını, «ədəbiyyata və injəsənətə qarşı yönəldilmiş məşhur «Cdanov qərarları»nın ab- havasına uyğun olaraq «Kitabi-Dədə Qorqud»a qarşı hüjumlar»ın başlandığını unutmur: «Əgər 1949-ju ildə akademik Heydər Hüseynovun «XIX əsrdə Azərbayjanda ijtimai və fəlsəfi fikir tarixindən» əsəri tənqid atəşinə tutularaq Azərbayjan xalqının tarixinə yanlış, elmə zidd qiymət verməkdə ittiham olunurdusa, bundan sonra «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunun ümumən xalq eposu olmadığı bildirilirdi və bu eposu «yayanları amansızlıqla ifşa etmək və onlara divan tutmaq» şüarları səsləndi». H.Araslının, M.Təhmasibin, Bartoldun rusjaya çevirib çap etdirdiyi «Kniqa moeqo Deda Korquda» kitabının sovet reciminin sərt reaksiyasına məruz qaldığını xatırladan dövlət başçısı «sonrakı dövrlərdə bu eposun xalqa zidd olduğu, Azərbayjan xalqına məxsus olmadığı haqqında dövlət sə- viyyəsində işlərin davam etdirildi»yini bildirir. H. Əliyev 1950- ji il partiya yığınjağında deyilən fikirləri diqqətə çat-dırır. Həmin partiya yığınjağının hesabatında deyilirdi: «Pantürkistlər tərəfindən Azərbayjan ədəbiyyatının qədim abidəsi kimi qələmə verilən «Dədə Qorqud» eposunun mürtəje burcua millətçilik mahiyyəti son zamanlaradək ifşa edilməmişdir. «Dədə Qorqud» eposunun Azərbayjan xalqı ilə, onun tarixi, folkloru və dili ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. «Dədə Qorqud»da Azərbayjan xalqı üçün yabançı olan həyat tərzi, adət və ənənələr təsvir edilmişdir. ... Dədə Qorqud»un mətnini nəşr edən Həmid Araslı eposun yalnız ideyasını deyil, onun dilini də saxtalaşdırmış və Azərbayjan dilinə süni surətdə uyğunlaşdırmışdır. Dəmirçizadə bununla kifayətlənməyərək uşaqlar üçün «Dədə Qorqud» mövzuları əsasında «Qaraja Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|