Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 445 Bu curnalın redaksiyası indiki Sabir adına bağın yaxınlı- ğında Maarif evində yerləşdi və ilk redaktoru görkəmli maarif xadimi, istedadlı ədib Tağı Şahbazi (Simurq) oldu. İlk nömrəsi 1923-cü ilin yanvarın 28-də nəşr olundu. Mustafa Quliyev bu curnalın məqsəd və vəzifələrini belə şərh edirdi: «Ümid ediriz ki, bu məcmuə ümumazərbaycan ədib və mühərrirlərinin fikri ittihadına, ədəbiyyatımızın tədqiq və intişarına yardım edəcəkdir. Bu barədə Azərbaycan maarifi yolunda hər bir qələm əhlinin bizə yardım etməsi onların vicdani borcudur» («Azərbaycan» curnalı və Azərbaycan Sovet ədəbiyyatının aktual problemləri». Elm» nəşriyyatı, (1977). Curnal ilk nömrəsindən oxucuların böyük rəğbətini qa- zandı. Curnalın sorağı qonşu respublikalara, Moskvaya, Tbi- lisiyə, Krıma və Orta Asiyaya da yayılır. Ədəbiyyatşünas alim Salman Mümtaz «Nəsimi» adlı məqalədə bu curnalın nəşrini sevinclə qarşılayırdı: «Ədəbi bir məcmuənin nəşrini çoxdan gözləyirdik. Böylə bir məcmuəni görməyə müvəffəq olduq. Daha bundan sonra mühərrir arqadaşlarımız istədikləri kimi Azərbaycanın əski və yeni ədəbiyyatından ətraflı olaraq bəhs etməyə imkan bulacaqlar. Biz də onların qələmindən çıxan bir çox yeni naşənidə nəşidələr, bakir və parlaq mövzular və sənətkaranə şeirlər oxumaqla zövqiyab olacaq və sırası gəldikcə arabir fürsətdən istifadə edərək bir qaç sətir qaralamaq cəsarətində bulunacağız». Curnal tezliklə türkdilli xalqlar arasında da geniş yayıldı, xarici ölkələrdə curnala abunə yazılmağa başlandı. Ermənistan, Gürcüstan, Krım, Tatarıstanda, Türkmənistanda, Özbəkistanda çıxan curnallar öz səhifələrində bu curnalın nömrələrinə xülasələr və biblioqrafik məlumat verirdi. Simferopolda «Oxu işləri», Özbəkistanda «Maarif və oxutucu», Tatarıstanda «Maarif», Tiflisdə «Dan yıldızı», «Qızıl şəfəq», Mahaçqalada Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 446 «Maarif yolu», «İstanbulda», «Aydınlıq», «Türkiyədə» və başqa məcmuələr Azərbaycanda çıxan «Maarif və mədəniyyət» curnalı ilə əlaqələr saxlayırdı. Curnal 1924-cü ildə avqust nömrəsindən sonra (8-ci nömrə) müvəqqəti fəaliyyətini dayandırsa da, on aydan sonra 1925-ci ilin iyulunda yenidən nəşrə başladı. Gənc curnalist Mikayıl Rəfili curnala məsul katib seçildi, redaksiya heyətində Abdulla Şaiq, H.Çobanzadə, Əhməd Pepinov kimi ziyalılar, ədiblər vardır. Bu curnalda Almaz İldırımın, Müniri, Səməd Mənsur, Əhməd Cavad, İsmayıl Hikmət, Cabbar Əfəndizadə kimi istedadlı, Azərbaycanın müstəqil və azad bir dövlət kimi yanaşmasını arzulayan mübariz qələm sahiblərinin də yazıları dərc olunurdu. 1928-ci ilin yanvar ayından curnal «İnqilab və mədəniy- yət» adı ilə, Azərbaycan proletar Yazıçıları Cəmiyyətinin orqanı kimi fəaliyyətə başladı. Curnalda Cəlil Məmməd- quluzadə, Ə.Haqverdiyev, Süleyman Sani Axundov, Abdulla Şaiq, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Cəfər Cabbarlı, Tağı Şahbazi kimi tanınmış qələm sahibləri ilə yanaşı, «Gənc qələmlər» rubrikası altında yeni gənc ədəbi nəslin nümayəndələrinin də əsərləri dərc edilirdi. 1924-cü ildə təşkil edilmiş ədəbi–bədii dərnəklərdə fəaliyyət göstərən Süleyman Rüstəm, S.Vurğun, Mikayıl Müşfiq, Ə.Nazim, M.Rəfili, Ə.Fövzi, Məmməd Arif, Məmməd Rahim, Abdulla Faruq, Rəsul Rza, M.Rzaquluzadə, Nigar Rəfibəyli, Ə.Əbülhəsən, Mirvarid Dilbazi, Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn və başqalarının əsərləri çap edilirdi. Curnalda dünya xalqlarının ədəbiyyatından Herodot, Ho- mer, Sofokl, Elxil, Firdovsi, Ömər Xəyyam, H.Heyne, Viktor Hüqo, A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov, N.B.Qoqol, L.H.Tolstoy, R.Rollan, A.Barbüs və başqalarının əsərlərindən tərcümələr, onların həyat və yaradıcılığı haqqında məlumatlar da verilirdi ki, bu da curnalın keyfiyyətini xüsusilə artırırdı. Sənət, sənətkar və zaman 447 Ədəbi tənqidlər, ədəbiyyatşünaslıqla bağlı verilən yazılar, onların ədəbi əsərlər haqqında maraqlı fikirləri curnalda öz əksini tapırdı. P.Axundov, M.Cəlal, H.Zeynalov, Əli Nazim, Məmmədkazım Ələkbərli, Əmin Abid, Mikayıl Rəfili, M.Hüseyn, Məmməd Arif, Əziz Şərif, Mikayıl Rzaquluzadə, Hidayət Əfəndiyev və s. yazdığı dəyərli tədqiqat əsərləri, N.Nərimanovun, Ə.Qarayevin, D.Bünyadzadənin, S.M.Əfəndiyevin, N.Sultanovun və digər görkəmli ziyalıların ilk publisist yazıları da curnalın səhifələrində dərc olunurdu. 1936-cı ilin iyun ayından curnalın adı dəyişdirilərək «Revalyusiya və kultura» adı ilə çıxmağa başladı ki, bu da rus- laşdırma siyasətindən, Rusiyanın hegemonluq niyyətindən irəli gəlirdi. Curnalın nəşrində geriləmələr, səhifələrində yaradıcı ziyalılar ilə yanaşı həkimlərin, müəllimlərin də məqalələrinin dərci ola bilsin ki, Azərbaycan ədəbiyyatındakı yüksək irəliləmələrə qısqanc münasibətdən doğurdu. Böyük Vətən müharibəsi dövründə bütün qüvvələrimiz faşizmə qarşı mübarizəyə cəlb edilir. Ədəbi mühitdə də bu vəziyyət özünü bariz şəkildə göstərir. Müsəlləh əsgər ideyası ilə «silahlanmış» şair və yazıçılarımız həm qələmi ilə, həm də süngü ilə faşizmə qarşı mübarizəyə qalxdı. Həmin illərdə «Vətən uğrunda» adıyla çıxmağa başlayan curnalın səhifələrində S.Vurğun, Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm. M.Ra- him və demək olar ki, bütün istedadlı qələm sahiblərinin yazdıqları şeirləri curnalın səhifələrində dərc olunurdu. Həmin illərdə curnalı Məmməd Arif redaktə edirdi. Müharibədən sonra 1946-cı ilin iyun ayından 1952-ci ilin dekabrına qədər curnalın adı «İnqilab və mədəniyyət» adı ilə nəşr olunsa da, 1953-cü ilin yanvarından dəyişilərək «Azərbaycan» adı ilə nəşrə başlayır. «Azərbaycan» curnalının ardıcıl fəaliyyəti nəticəsində şair və yazıçılarımız, eləcə də ədəbiyyata yeni gəlməkdə olan gənc Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 448 nəsil üçün «Azərbaycan» curnalı bir ədəbi məktəb olmuşdur. 1923-cü ildən «Maarif və mədəniyyət» adı ilə nəşrə başlayan, «Azərbaycan ədəbiyyatı ilə birlikdə boy atıb böyümüş sosializm quruculuğunun bütün mərhələlərindən müvəffəqiyyətlə keçərək indi oxucu kütləsinə malik həcmcə böyük, sanballı «Azərbaycan» curnalına çevrilmişdir». «Azərbaycan» curnalının baş redaktoru İntiqam Qasım- zadə «Azərbaycan-80 biblioqrafik göstərici» (1923-2003) kitabında yazır: «Ötən illər ərzində əvvəlcə «Maarif və mədəniyyət», sonra «İnqilab və mədəniyyət», «Revolyusiya və kultura», «Vətən uğrunda» və nəhayət «Azərbaycan» adı altında çıxan bu curnalın 900-dən artıq sayı nəşr olunmuşdur. Və ölkəmizdə yaradılmış minlərlə ədəbi-bədii nümunələr; roman, povest və hekayələr, poema və şeirlər ədəbiyyatşünaslıq əsərləri, tənqidi məqalələr, dünya ədəbiyyatından tərcümələr, folklor nümunələri, publisist yazılar və daha nələr, nələr məhz burada dərc edilmişdir. Odur ki, «Azərbaycan» curnalı ədəbiyyatımızın güzgüsüdür desək yanılmarıq. Söz sənəti ilə məşğul olan qələm sahiblərinin neçə-neçə nəslinin axtarışları da, uğurları da, büdrəmələri də bu güzgüdə əksini tapmışdır. Bu mənada «Azərbaycan» curnalının nüsxələri ədəbiyyatımızın tarixini öyrənən hər bir kəs üçün-istər tədqiqatçı- alim, istərsə də adi bir oxucu üçün əvəzsiz bir mənbə, zəngin bir xəzinədir». Curnal istər sovet dövründə, istərsə də bu gün ən «qo- caman» mətbu orqanı kimi fəaliyyət göstərməkdədir. Müxtəlif adlar altında uzun bir zaman fəaliyyət göstərən curnal həm şair və yazıçılarımızın, həm böyük ziyalı nəslinin, böyük bir gənc nəslin sevimli mətbu orqanı olduğu kimi kommunist-sosialist ideoloqlarının ideologiyasını ifadə edən bir orqan kimi də fəaliyyət göstərmiş olsa da, zamanın sınaqlarından çıxmış, Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|