Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 433 bu dil sahəsində bir fikir hasil edibsən...! («Həyat», 1906, № 181). Bu da göstərir ki, XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən üzübəri yazıçı dili, bədii dil məsələləri həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Dilin inkişafı, saflığı bədii əsər üzərində araşdırılır. «Bədii əsərin dili üzərində işləyərkən yazıçını fikir və hisslərin təbiiliyi, hadisə və obrazların müəyyən metod əsasında təsviri maraqlandırır». Azərbaycan yazıçılarının, şairlərinin dil mədəniyyəti müəyyən ənənələrə söykənir. Milli ədəbi dilimiz xalq dilinə son dərəcə yaxındır. M.F.Axundov milli dilimizin inkişafında canlı danışıq dilinin əsas mənbə olduğunu yaradıcılığı ilə sübut etdi. Dilçilər onun «ədəbi dil ilə canlı xalq dili arasındakı uçurumun məhv edilməsinin labüdlüyünü öz yaradıcılığı ilə parlaq şəkildə» isbat etdiyini, yaratdığı komediyaların dili ilə milli ədəbi dilimizin inkişafını təmin etdiyini bildirirlər. Məhz XX əsrin əvvəllərində ədəbi dilin müxtəlif təmayüllər tərəfindən öz milli zəminindən uzaqlaşdırılması təhlükəsi yarananda, Axundovun canlı xalq dili ilə milli dil arasında əlaqələri möhkəmləndirmək ideyalarının üzərini təhlükə alanda C.Məmmədquluzadə bu missiyanı öz üzərinə götürərək «ədəbi bədii dilin, mətbuat dilinin təmizliyi və inkişafı, bədii dil ilə xalq dili arasındakı səddin məhv edilməsi, xalq dili söz və ifadələrinin bədii dildə üstün və aparıcı mövqeyi, dilin sadəliyi, təbiiliyi və təmizliyi uğrunda görkəmli bir curnalist və yazıçı kimi yorulmadan mübarizə» aparır. Onun bütün əsərlərində, məqalələrində və felyetonlarında, dram əsərlərində dilimizin aktual məsələləri əsas yer tutur. Əsl sənətkarın, xalq sənətkarının dilə münasibəti yarat- dığı əsərin özündə özünü göstərir. Mirzə Cəlil, mollanəsrəd- dinçilərin ənənələrini sovet dövründə daha geniş şəkildə davam Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 434 etdirən şairlərimiz, ədiblərimiz S.Vurğun, S.Rüstəm, R.Rza, M.Rahim, M.Müşfiq, M.İbrahimov, M.Hüseyn, S.Rəhimov, Mir Cəlal, S.Rəhman kimi «odlu qüvvələr dilçilərimizin də işini görmüş, böyük bir dövrdə yaranmış qiymətli nəsr və poeziya nümunələrinin dil və sənətkarlıq məsələləri barədə ilk sözü əksərən özləri söyləmişlər. ... onlar həm yazıçı, şair, həm də görkəmli filoloq-tənqidçi idilər». Hər dövrün öz tənqidçiləri olduğu bir zamanda 30-cular nəslinin «dilçi-tənqidçiləri olmadı. Onlar öz milli ruhu, mübarizlik və döyüşkənliyi ilə gələcəyə yol açdılar. Onlar elə bir qüvvə idilər ki, əslində dilçi- tənqidçi onların önündə kölgədə qalırdı. Ə. Dəmirçizadə kimilər yönünü tarixə tutmaqda düz etmişdilər. O, hələ keçmişi öyrənməli idi ki, gələcəyə nüfuz edə, düz baxa bilsin. Odur ki, yeni əsərlərin ideya-estetik keyfiyyətlərinə hər cəhətdən sənət ustaları özləri baxırdılar». (Q.Kazımov). M.S.Ordubadinin və C.Cabbarlının dilindəki poeziya, C.Cabbarlının dramaturgiya və S.Vurğunun şeir dilindəki yüksəklik, M.İbrahimovun dilindəki əhatəlilik və bədii ümumiləşdirmə qüdrəti, S.Rəhimovun dilinin təbiiliyi və söz tutumu, M.Cəlalın gözəl, incə, mənalı dili, S.Rüstəmin dilindəki sərrastlıq və tribunluq, R.Rzanın dilindəki lirika, satira və müəmmaların sintezi və başqa yazıçı və şairlərimizin dil-üslub xüsusiyyətləri müasir dövrümüzdə araşdırılır, tədqiq edilir. Onların ənənələrini 60-cılar nəsli də davam etdirdi. Anar, Elçin, İ.Hüseynov, S.Əhmədov, İ. Şıxlı, Q.İlkin, İ.Məlikzadə adını çəkmədiyim 60-cılar nəslinin sözə yanaşmaq, sözdən istifadə etmək yolu vardır və bu onların üslubunu müəyyənləşdirib. Onlar bədii yaradıcılığında dili xalqa sevdirirlər. Dilinə, millətinə sevgisi olmayanın bəşəri duyğuları yaxşı mənada ola bilməz. Sənət, sənətkar və zaman 435 X.Rza «Laylam mənim, nərəm mənim» şeirini elə bir şəkildə oxuculara təqdim edir ki, onun təhlilinə ehtiyac qalmır. Bir şeirin içindədir ona məhəbbət də, o şeirin bədii dilimizə xidmət imkanları da, o dilin bədiiyət dili də, bu dildə ana laylasıyla göz açan, bu dilin keçib gəldiyi yolu, başı mə- şəqqətlər çəkən bu dilin ölümsüzlüyu, bu dildə azadlıq ideyaları ilə köhlənib əsrlərlə yadellilərə qarşı vuruşan, dilini, torpağını, xalqını düşünən, mübarizə aparan oğullarını, füsunkar təbiətini, vüqarlı dağlarını, şeir dilini tapan şair: Mənim dilim məğrur baxmış Üzərindən gəlib keçmiş Ürəyini dəlib keçmiş Oxların qanlı ucuna. Baş əyməmiş ərəblərin Qol zoruna, Dil zoruna Qılıncına, qırmancına!.. Bax, bu dildə «hücum» deyib İtaliya dağlarında Dağ çəkmişdir faşistlərə Mehdim mənim! Bax, bu dildə şeir dedi Səməd Vurğun Moskvada... Mənim dilim Göy Göl, Xəzər Mənim dilim Şahdağıdır! Qoy dilçilər öcəşsinlər, Yoxdur bəhsə meylim mənim. Heç bir dildən əskik deyil Bəşərin dil ağacının Şah budağı dilim mənim! Təkcə cümlə deyil, təkcə səs deyil, Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 436 Xalqımın gözünün odu, ziyası, Canı, şah damarı, arteriyası, Ən böyük mirası sabahkı nəslə! Zamandan zamana, əsrdən əsrə Vuruşa yol gələn davalı dilim! Babək qılıncının davamı dilim! Kim qoruya bilməyirsə Öz yurdunu, yuvasını. Udmasın yurd havasını. Kim qorumur öz dilini İtsin mənim gözlərimdən ilim-ilim. O sahili bu sahillə birləşdirən Ulu körpüm, qılıncımdır, Günəşimdir mənim dilim! Bu sətirlərdədir «ana dilin poetik vüsəti, zora dözümü, vüqarı, kəsəri...». Məmməd Araz «bu dil hamının başa düşəcəyi, hamının danışmağa qadir ola bilmədiyi yüksək bədii-obrazlı dildir. Bu dili kamil bilirsənsə, demək, qanında Nizami, Füzuli, Sabir qanının zərrələri var. Bu dil küləklərin, suların, səsi çox çətin eşidilən ulduzların belə dilini öyrənməyə qabildir»-deyir. Nəriman Həsənzadə: Dil-xalqın verdiyi ən böyük əsər, Onun qoynu isti, qanı təmizdir. Adicə «vurğular», ya «işarələr», Minillik mənəvi sərvətimizdir. -misralarında dilimizin böyük imkanlarını, dil-üslüb incəlik- lərini, fonetik, qrammatik gözəlliklərini, qədimliyini, ululuğunu ümumiləşdirir. Fikrət Qoca : Bir xalqam Xəzər sahilində, Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|