Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 437 Danışıram Odlar dilində- - misralarında Azərbaycan dili mənasında onun ikinci adını poetikaya gətirir. Azərbaycan dili-Odlar dilinə, onun oynaq, şeiriyyət dilinə məftunluğunu ifadə edir. Bu misraları artırmaq olar. Hər şair, hər yazıçı, hər sənət- kar dilin müsəlləh əsgəri olub, onu qoruyub, onu üfürə-üfürə içib. Sabir Rüstəmxanlı şeir dilinin kamilliyini müəyyən edən bir cəhəti qeyd edir ki, «Əsl şairin poetik əsərləri dil baxımından elə bir səviyyədə olmalıdır ki, onların dəfələrlə yazılıb-pozulduğu, söz üzərində əməliyyat hiss olunmasın, şeir canlı bir varlıq kimi bütöv və göründüyü kimi monolit təsəvvür edilməlidir». Sözə məsuliyyətlə yanaşan sənətkarlarımız sözün bədii qüdrətini, dilimizin bədii söz imkanlarını həmişə yaratdıqları əsərlərdə yaşatmağa çalışıblar. Nasirlərimizin, dramaturqlarımızın əsərlərinin dili, təsvir dilinin canlılığı, ifadəliliyi, oxucu zövqünə uyğun, təmine- dicidir. Anar, Elçin və digər nasirlərimiz bu gün də dil məsələ- sində məsuliyyətlidirlər. Anarın "Ağ qoç, qara qoç" əsəri vaxtında, zamanında yazılmış əsərdir. Bu əsəri ilə o, bir zamanlar Azərbaycanın müstəqilliyi, dilinin saflığı uğrunda mübarizə aparan fədakar Cəlil Məmmədquluzadəni xatırladır. Anarın əsərində Mirzə Cəlil ruhu duyulur. Onun "Anamın kitabı" əsərini, "Azər- baycan" məqaləsini göz önünə gətirək. Azərbaycanın müs- təqilliyi və dilinin saflığı məsələsini XX əsrin əvvəllərində Mirzə Cəlil necə qoymuşdursa, XX1 əsrin əvvəllərində də Anar bu məsələni beləcə qarşıya qoyur. Son onilliklərdə Azərbaycan öz müstəqilliyini yenidən bərpa etdi, dilimiz dövlət dili elan edildi, latın əlifbasına qayıtdıq. Dövlət dil sahəsində xeyli yeniliklər etdi. Lakin Azərbaycan vətəndaşı öz dilindən sosial Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 438 şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün istədiyi kimi yararlana bilmir. Azərbaycanın iqtisadiyyatına xarici dövlətlərin kapital gətirməsi, yeni iş yerlərinin açması, açılan iş yerlərində ingilis dilini bilməyən qabiliyyətli mütəxəssislərin işlə təmin oluna bilməməsi və nəhayət, yenidən bir əcnəbi dilinin oduna atılmağımız hər bir ziyalını düşündürməlidir. Azərbaycan sahibkarlarına son illərdə yaradılmış imkanlar genişləndirilməlidir. Əgər Azərbaycan öz iqtisadiyyatını müs- təqil şəkildə inkişaf etdirib, öz sahibkarlıq qabiliyyətini yüksəklərə qaldıra bilməsə, onun dilini Bakı Sitisindəki dil faciəsi, mənəvi-əxlaqi böhran gözləyir. Anarın "Ağ qoç, qara qoç" əsərində qoyduğu problemlərdən biri də budur: Bura -mer, Bura -mer Vuraya səs ver, səs ver. Görmüsünüzmü triller. Varmı burda killer? Lazım deyildir bizə Marazmatik plebeylər, Xarizmatik pleyboylar Biz gəlmişik buraya Səs verməyə Buraya. Məlik ayağa durdu. Bəsiydi, bundan artığına dözməyə taqəti qalmamışdı. Yaşılbaş məxluq: -Hara father, hələ Bura özü çıxacaq. Məlik masaların arasıyla çıxışa tərəf getdi. Yerlərdən ona söz atırdılar: -Father hara? Hələ strip-tiz olacaq, lap sənin malındır. Məlik bir təhər salondan çıxdı…az qala qaça-qaça bu küçədən uzaqlaşdı. Bir neçə küçə ötdü, deyəsən azmışdı. Heç kəs də yoxdu ki, xəbər ala." Sənət, sənətkar və zaman 439 Burada Cəlil Məmmədquluzadənin "Ay yazıq Vətən!" " Ax, gözəl Azərbaycan vətənim! Harada qalmısan!" "Bəs sən hardasan, ay biçarə Vətən! Gəlin, gəlin mənə bir yol göstərin!" deyə dərd içində iniltilərini eşidirik. Hər bir xalqın ədəbi dilinin yaranmasında, inkişafında formalaşmasında bədii ədəbiyyatı yaradan yazıçılar böyük rol oynayır. Azərbaycan ədəbi dil tarixində bədii ədəbiyyat və onun dili bu ədəbiyyatı yaradanların dəsti-xətti həmişə aparıcı yer tutmuşdur. Dilimiz çox mürəkkəb və çətin yollardan keçib gəlib, bu ümumxalq sərvəti qorumaq, saxlamaq, inkişaf etdirmək ağırlığı ədəbi nəslin üzərinə düşür. «Ədəbiyyatın ilk ünsürü dildir; dil ədəbiyyatın silahı və faktlarla, həyat hadisələri ilə birlikdə onun materialıdır» (M.Qorki). Dil ədəbi prosesdə yazıçının mövqeyini, xalqımızın mədəni inkişafında rolunu, yerini müəyyənləşdirən amillərdən- dir. Məsələn, Vaqif yaradıcılığı başdan-başa hamı üçün başa düşülən xalq üslubunda yazıldığından bizim üçün çox qiymətlidir. Xalq dilinin zənginliyi, rəngarəngliyi «cilalanmış şəkildə» bədii dildə öz əksini tapır. «Bədii dil ədəbi dilin mən- zərəsini əks etdirir. Yazıçı dilin potensial imkanlarını üzə çıxarır, onu inkişaf etdirir. 1930-cu illərdən sonra mətbu orqanların sayının artması, ədib və şairlərin böyük tiraclarla əsərlərinin nəşri ədəbi dilin inkişafında yazıçının rolunu artırır. Azərbaycan Yazıçılarının VII qurultayında məruzə və çıxışların demək olar ki, hamısında dil problemləri ön plana çəkilir. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı bu məsələylə bağlı ayrıca plenum çağırmışdır. Bu plenumda (1984. may) poeziya, nəsr, ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıq əsərlərinin dili haqqında dörd məruzə dinlənilmiş, bu məruzələrin «mətnləri «Şeirimizin dili» (S.Rüstəmxanlı), «Dramaturgiya dili» (İ.Rəhimli), «Dilin Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 440 həqiqəti və həqiqətin dili» (N.Cabbarov), «Tənqidçi təfəkkürü və tənqidin dili» (Y.Qarayev) adları ilə «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetinin 1984 -cü il 15, 29 iyun və 13 iyul tarixli nömrələrində çap olunmuşdur. Bu məruzələrdə ədəbi-bədii dilimizin ümumi fonunda son dövr ədəbi əsərlərinin, eləcə də tənqidi əsərlərin, ədəbiyyatşünaslıq əsərlərinin dil və üslub xüsusiyyətləri haqqında ətraflı söhbət açıldı, uğurlu cəhətlər qeyd edildiyi kimi, səhvlər, dilin inkişafına mənfi təsir göstərən cəhətlər də ciddi tənqid edildi. Məruzələr ətrafındakı çıxışlarda da əhəmiyyətli fikirlər söylənildi. Hələ 20-30-cu illərdə yeni dövrün ədəbi dilini yaratmaq kimi çox böyük bir vəzifə qarşıya qoyulmuşdu. Azərbaycan dili ərəb və fars dillərinin əsrlərdən bəri hakim kəsilmiş məngəsindən xilas edildi, zəngin, saf dilimiz- xalq dilimiz əsasında ədəbi dilimizin möhkəm əsasları yarandı. 40-50-ci illərdə daha da inkişaf etdirildi, dövrün tələbləri səviyyəsinə qaldırıldı. 1960-80-ci illərdə möhkəm milli əsaslar üzərində inkişafı davam etdirildiyindən daha zəngin, gözəl, mənalı oldu. Yazıçılarımız, tənqidçilərimiz, güclü xəlqiliyi, bədiiliyi, xalq ədəbiyyatı dilindən qaynaqlanma halları dəstəkləyir. İ.Şıxlı ədəbi dilin taleyində yazıçının rolunu çox həssaslıqla müəyyən edən müasir ədəbi prosesi dil baxımından düzgün qiymətləndirən yazıçıdır. O yazır: «Sözün həqiqi mənasında yazıçı olanlar ədəbi dilin təzələnməsi, zənginləşməsi prosesində ehtiyatla iştirak edirlər... Son onilliklərdə, xüsusilə bəzi gənc qələm sahibləri arasında Azərbaycan ədəbi dilini təzədən təftiş etmək, təzə ədəbi dil yaratmaq təşəbbüslərinə də rast gəlirik. Belələrinin bir qismi, çox təəssüf ki, bu indi də davam edir, ədəbi dili məhəlli sözlərlə zibilləyir, dilin sadəliyi, xəlqiliyi adı altında bəsitliyə gedib çıxır, anadan olduğu kəndin danışıq tərzini, «leksik zənginliyini» bədii dilə gətirmək istəyirlər. Bir Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|