Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 169 sular», «Satqın» hekayələri, «Fəryad» povesti bu mövzuda dəyərli əsərlərdir. Kənd həyatına dair yüksək bədii keyfiyyətlərə malik əsərlərlə yanaşı, M. Hüseynin Neft sənayesi işçilərinin həyatı, mübarizənin müxtəlif pillələrinə mənsub insanların humanist duyğularla bir məqsəd ətrafında birləşib xoşbəxt, firavan gələcəyini təmin etmək üçün xalq təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi yolunda mübarizəsi bu əsərlərdə ön plana çəkilir, «Abşeron», «Neft daşları»nda kəndlərdən şəhərə gəlmiş gənclərin geniş quruculuq işlərində fəal iştirak etdiklərini, qazanılan uğurlarda onların da şəxsi əməyinin böyük rol oynadığını, «belə gənclərin düşdükləri yeni şəraitdə necə dəyişdiklərini, bütün nöqsan və tərəddüdlərinə baxmayaraq tədricən öz sənətlərini ürəkdən sevən yüksək ixtisaslı kadr kimi yetişdiklərini bu obrazların simasında göstərdiyini görürük. Yaradıcılığında xalqın inqilabi tarixindən bəhs edən «Səhər» romanı, «zəngin tarixi materialların öyrənilməsi və uzun həyati müşahidələrin nəticəsi kimi» qiymətləndirilir. Bir- birinin əksi olan, bir-birinə zidd qüvvələr arasında gedən mübarizə üzərində qurulan bədii konflikt, əsərdə yüksək sənətkarlıqla qorunub saxlanan tarixi gerçəklik, Bayram, Əzizbəyov, Səlminaz, Xanlar, Aslan, İsgəndər, Səlim müəllim, Pəri nənə kimi surətlərin simasında ümumiləşdirilən inqilabi hərəkatın səciyyəvi cəhətləri, istismarçı qüvvələrə qarşı namuslu, mərd adamların həyat və mübarizəsini romanda daha qabarıq geniş planda təsviri, əsərdəki xalqlar dostluğu ideyasının da əsas olması, müxtəlif xalqları istismarçılara qarşı bir cəhbədə birləşdirən «qüvvə» sadə xalq nümunələrini öz müqəddarlarını özləri həkk etmək arzusu, istismarçı boyunduruğundan qurtarmaq ehtirası bu romanın bədii məziyyətləri kimi qiymətləndirilir. Klassik və müasir Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 170 ədəbiyyatın mühüm problemlərinə dair yazdığı qiymətli ədəbi- tənqidi məqalələri, müasiri olan yazıçıların yaradıcılığına, eləcə də, ümumilikdə ədəbiyyatımızın inkişafı üçün əhəmiyyətli olan məqalələrində klassik irsə, şifahi xalq ədəbiyyatına, dramaturgiyaya münasibəti, povest, roman, şeir, poeziya haqqında mülahizələri yazıçı M. Hüseynin dövrünün əsl sənətkarı olduğuna sübutdur. Ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin inkişafında böyük xidmətləri olan sənətkarlardan biri də Mirzə İbrahimovdur. O həm xalqımızın milli şüurunun inkişafında, xalq maarifinin çiçəklənməsində, inkişafında, həm də ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətlərə malik Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri sırasındadır. Böyük ictimai xadim, yazıçı, ədəbiyyatşünas alim Mirzə İbrahimov «Böyük demokrat» (1939), «Həyat və ədəbiyyat» (1947), «Azərbaycan dili» (1957), «Sarı sim» (1958), «Xəlqilik və realizm cəbhəsindən» (1961), «Gözəlliyin qanunu ilə» (1964), «Aşıq poeziyasında realizm» (1966), «Ədəbi qeydlər» (1970), «Tufanlara kömək edən qələm» və b. elmi–nəzəri əsərlərin müəllifidir. Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında böyük rolu olan Mirzə İbrahimov yaradıcılığının ilk illərində xırda şeirlər yazsa da, nəsrə-roman, povest, hekayə, dramaturgiyaya, eləcə də elmi sahəyə daha çox həvəs göstərmişdir. İlk hekayələri «Zəhra», «Mələk» onun bu sahədə istedadını üzə çıxarır. «Cənub hekayələri»ndə dərin həyati müşahidələri «sənətkar ilhamı və müasir yazıçı tendensiyası» tənqidçilərin diqqətindən yayınmır. «Cənub hekayələri»ndə toplanmış əsərlərində «ümumxalq hərəkatının tarixi kökləri, sevincli və kədərli anları, onun təsir gücü xüsusi ilhamla» verildiyi, Azadın («Azad» hekayəsi) simasında «əldə etdiyi nailiyyətləri qorumaq, müdafiə etmək uğrunda mübarizə aparan və bu yolda on minlərlə Təbriz və Sənət, sənətkar və zaman 171 zənci fədailərinin» obrazının ümumiləşdirildiyi, azadlıq hərəkatının xalq üçün müqəddəsliyi əsasdır. M.İbrahimovun «Cənub hekayələri»nin başlıca məziyyətlərindən biri xalqın vahid məqsəd uğrunda birgə fəaliyyətini, xalqlar dostluğunu konkret faktlarla tərənnüm etməsidir. Bu cəhət bütün hekayələrin əsas məziyyətidir. Hekayə qəhrəmanlarından olan inqilabçı müəllim Azər komissara Hitler faşizminin dəhşətlərindən, Cənubi Azərbaycan xalqının azadlıq uğrunda apardığı mübarizənin əbədiliyindən danışır». Cənub mövzusunda yazdığı ən irihəcmli «Gələcək gün» romanı «son dərəcə tipik real və canlı materiallarına, xəlqi dilinə, güclü ideya istiqamətinə, kamil və zəngin surətlər aləmi və inqilabi pafosuna görə» digər cənub mövzusunda yazılmış əsərlərdən fərqli olduğu bildirilir: «Romanda 40-cı illərdə Rza şah Pəhləvinin daxili və xarici siyasət aləmindəki mühafizəkar mövqeyi, yürütdüyü ikiüzlü siyasət, fars olmayan millətlərə tutduğu dəhşətli divanlar, xüsusilə də yerli feodalların satqınlığı üzündən İranın İngiltərə, Amerika, Almaniya kimi iri kapitalist dövlətlərin əlində oyuncağa və kəşfiyyat mərkəzinə çevrilməsi inandırıcı faktlarla» təsvir olunduğu, «qırğınlar, sürgün, dar ağacı və həbsxanalar yuvası İran ağır, ziddiyyətli və böhranlı» yaşadığı günlərin təsviri, müəllifin dərin ümumiləşdirmələr yolu ilə gedərək «Rza şah üsul-idarəsinin dəhşətlərinə boyun əymək istəməyən İran zəhmətkeşlərinin azadlıq hərəkatını zəngin tarixi faktlar və real səhnələrlə» verdiyi dəyərləndirilir və «romanın ideya-mövzusu ilə bağlı olan, son dərəcə tipik, müxtəlif və maraqlı hadisə, əhvalat və vəziyyətlərin» əsər boyu iki əsas xətt üzrə «işgəncələr yuvası İranın və onun zəhmət adamlarının ağır həyatının təsviri və inqilabi mübarizəsinin- xalq hərəkatının tərənnümü» üzrə davam və inkişaf etdirildiyi bildirilir. İranda xalqın çar üsul-idarəsinə Amerika-ingilis Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 172 imperializminə qarşı mübarizəsini geniş planda təsviri verilən M.İbrahimovun «Gələcək gün» romanı ədəbi tənqidin diqqətində idi. «Gələcək gün» romanında mübarizənin bir qütbündə «zəhmətkeş xalqın nümayəndəsi-Firidun, Rza Qəhrəmani, Kürd Əhməd, Kərimxan Azadi durduğu, «digər qütbündə şah üsul-idarəsinin nümayəndələri-Hikmət İsfahani, Sərhəng, Səfayi, amerikan-ingilis imperializminin nümayəndələri -Mister Tomas, Mister Harold və alman faşizmini təmsil edən Fon Valter»in dayandığı, yazıçının «inqilabi mübarizənin getdikcə xalq kütlələrinin geniş təbəqələrini daha çox əhatə etdiyini qüdrətli nümayiş» etdirdiyini qeyd edirlər və «bu səhnə zəhmətkeş xalqın ayağa qalxdığını, İranda yeni bir qüvvənin-fəhlə sinfinin əsas mübariz qüvvəyə çevrildiyini göstərir. «Gələcək gün» romanı Azərbaycan nəsrinin yeni müvəffəqiyyəti idi». Belə bir möhtəşəm tarixi əsərdən sonra Mirzə İbrahimovun müasir mövzuda yazılmış «Böyük dayaq» əsərində kənddə gedən quruculuq işləri, təsərrüfatları idarə edən rəhbərliyin fəaliyyəti, kənd təsərrüfatının inkişafı dövrün- də «dövrlərin xarakterinə uyğun inkişaf yolları və üsullarının ildən–ilə təkmilləşmə prosesi keçməsi və bu qanunauyğunluğun dərk olunmasının idarəetmə işində əhəmiyyəti, əxlaq və tərbiyə məsələlərində əmələ gələn yenilik və ona köhnə təsəvvürlərlə yanaşmağın zərərli nəticələri» romanın sücet xəttinə daxil olan məsələlərdir. Mirzə İbrahimovun yaratdığı Rüstəm kişi surəti ilə Böyük Vətən müharibəsi illərində qanlı döyüşlərdə mərdliklə vuruşan, bu döyüşlərdən üzüağ çıxan, gözəl ailə başçısı, gözəl təsərrüfat rəhbəri, sadə, prinsipial, xalq malına sədaqətli, xalqının malını göz bəbəyi kimi qoruyan, əyri əməllərdən uzaq, məğrur, öz gücünə, qüvvəsinə, özünə arxalanan, bütün ziddiyyətləri ilə verilən mükəmməl obraz Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|