Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 177 hekayələrində olduğu kimi hamısında güclü «müasirlik duyğusu», yaşadığı dövrün ictimai həyatını, qarşıya çıxan çətinlikləri görmək və onları bədii cəhətdən dərk edib qələmə almaq» bacarığı var. Onun əsərlərinin dilinin «canlı, oynaq, şirin təbii»liyi, «ahəngdar, aydın və səlis boyaları»n yaradıcılı- ğına böyük təsiri var, tənqidçilərin fikrincə, «bu cəhət İ.Əfən- diyevin əsərlərindəki incə psixoloci vəziyyətlər və müasirlik duyğusu ilə birləşdikdə, onun qələmi daha əlvan bədii lövhələr yaradır, bədii dilində parlaqlıq, cazibədarlıq artır, bu isə, öz növbəsində, bədii əsərlərin ümumi bədii təsirini, emosionallığını gücləndirir». İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında dram əsərləri də mühüm yer tutur. Uzun müddət Azərbaycan səhnəsini boş qalmağa qoymayan İlyas Əfəndiyev dramaturgiyası olmuşdur. Ona böyük məhəbbət qazandıran dram əsərləri səhnələrimizin bəzəyidir. «Unuda bilmirəm» (1968), «Məhv olmuş gündəliklər» , «Qəribə oğlan», «Bağlardan gələn səs», «Xurşudbanu Natəvan», «Büllur sarayda», «Qəribə oğlan», «Şeyx Xiyabani», «Bizim qəribə taleyimiz», «Tənha iydə ağacı», «Hökmdar və qızı» və s.pyeslərində insanı yaşamağa, yaratmağa, ömrünü mə- nalı keçirməyə, xalqa, millətə yaramağa çağırır, özünü düşünən, sabahına güvənməyən laqeyd insanlar tənqid edilir: «insanlarda saf mənəviyyat uğrunda mübarizə hissi tərbiyə edir, tarixi dramlarında da tarixi hadisələr deyil, zamanın ruhuna uyğun olaraq insan, onun mənəvi dünyası ön planda verilir. Həyatda baş verən nöqsanları tənqid etməkdən çəkinməyən yazıçı şöhrətpərəstliyi, xalq mənafeyinə xor baxanları, məhdud hisslərlə yaşayanları tənqid edir. İlyas Əfəndiyev bədii əsərləri ilə yanaşı, bir çox pub- lisistik məqalələrin müəllifidir, dövrünün yazıçıları ilə yanaşı Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 178 klassiklərimiz haqqında ədəbi-tənqidi məqalələr yazmış, yeni kitablar, kino–incəsənətlə bağlı fikirlərini ifadə edən dəyərli yazılarla dövrü mətbuatda müntəzəm çıxış etmişdir. Ə.Əfəndiyev yazır: «Ümumiyyətlə, uzun yaradıcılıq yolu keçmiş, ədəbiyyat, teatr, kino, rəssamlıq, dil, təlim–tərbiyə və s. məsələlərə dair dörd yüzdən çox elmi–nəzəri və publisistik məqalə yazmış İlyas Əfəndiyevin ədəbi estetik görüşlərini təxminən aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: a) Bədii ədəbiyyat haqqında düşüncələr, bədii teatr və səhnə sənəti. b) Elm, mədəniyyət və incəsənətə dair fikirlər. Yazıçıların müraciət etdiyi mövzular müxtəlif idi. Yazıçıların öz sevdiyi, dərindən bələd olduğu mövzular, sahələr vardır. İmran Qasımov, Yusif Əzimzadə, Hüseyn Abbaszadə, Qılman İlkin, Salam Qədirzadə, C.Məmmədov, Seyfəddin Dağlı, M.Süleymanov, Həsən Seyidbəyli, Süleyman Vəliyev, Vidadi Babanlı, Anar, Elçin, C.Hüseynov, G.Hüseynoğlu, Yusif Səmədoğlu belə nasirlərdəndir. Azərbaycan Sovet ədəbiyyatının başlıca mövzularından olan müasir kəndə yazıçı və şairlər məhəbbətlə, rəğbətlə yanaşardılar, kəndlərdə gedən quruculuq işlərini dərindən bilən, kənd həyatına yaxından bələd olan Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Sabit Rəhman, Mir Cəlal, Əli Vəliyev, İlyas Əfəndiyev kimi sənətkarlar 30–cu illərdən sonra «Saçlı», «Tərlan, «Qəhrəman», «Söyüdlü arx», «Ayrılan yollar», «Yarpaqlar», «Ayrılıq», «Yanar ürək» kimi onlarla povest və romanlar yazdılar. Kənd həyatı ilə bağlı bu əsərlərdə mühüm məsələlər, kəndin vacib həyati problemləri epik vüsətlə əks etdirilirdi. Akif Hüseynov yazır: «Yanar ürək», «Böyük dayaq», «Qara daşlar» tipli romanlarla nəsrimiz mürəkkəb, ziddiyyətli və qüvvətli xarakterlər canlandırma sahəsində də mühüm Sənət, sənətkar və zaman 179 qələbələr çalmışlar. Bu qələbələrin ədəbi fikrin sonrakı inkişafında əhəmiyyətini – müharibədən sonrakı nəsrdə insan xarakterinin tez-tez birrəngli boyaların qatı fonunda təsvir edilməsi ilə müqayisədə xəyala gətirmək olar» (Akif Hüseynov). İlyas Əfəndiyev kənd mövzusunun nəsrimizdə ifadəsini yeni ideya, estetik keyfiyyətlərlə zənginləşdirən yazıçıdır. Bu illərin problemlərini, mənzərəsini canlandıran əsərlərdə, kənd təsərrüfatında ictimai münasibətlər, köhnəliklə yeniliyin mübarizəsi, elmi nailiyyətlərdən kənd təsərrüfatı məhsul- darlığını artırmaq üçün istifadə olunması, xalqlar dostluğu məsələləri («Dağlar arxasında üç dost») də təsvir edilir. Əli Vəliyev, Ə.Ələkbərzadə Azərbaycan kəndinin inkişaf yolunu, hər mərhələdə, hər dövrdə təsvir edən yazıçılar idi. Əbülhəsənin «Yoxuşlar» romanı Azərbaycanın kəndinə həsr olunmuş klassik əsərlərdəndir. Əli Vəliyevin quruculuq işlərində fəal zəhmətkeşlərin əməyini, onların ailə münasibət- lərini əks etdirən «Ürək dostları», «Gülşən», «Çiçəkli», «Narahat adam» əsərləri kəndi, orada gedən quruculuq işlərini dərindən, müntəzəm müşahidə edib təsvir edilən romanlar, povestlər kimi dəyərlidir. Kənd həyatından bəhs edən əsərlər müəllifi İsa Hüseyno- vun yaradıcılığı da müasir nasirliyin bir sıra ideya–estetik keyfiyyətləri haqqında fikir söyləmək üçün zəngin material verir. İlk dövrlərdə yazdığı hekayələri tənqidçilər «nəsrimizin yeni gözəl nümunələrindən» sayırlar: Bu əsərlərdə «sənətə aid keyfiyyətlər çoxdur: insan mənəviyyatına, daxili aləminə nüfuz; surəti real danışdırmaq; təbii mükalimə, yığcamlıq, kiçik bir detal ilə geniş bir aləm yaratmaq istedadı, tipikləşdirmə, ümumiləşdirmə qüvvəsi; həyatı kənar müşahidəçi, seyrçi kimi deyil, məhz vətəndaş yazıçı kimi dərk edə bilmək, onun Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 180 dərinliklərinə cuma bilmək bacarığı, nəhayət, konkret həyat probleminin həllini vermək məharəti». İsa Hüseynovun əsərlərində, Bayram Bayramov «Açılmamış kitab», Ə.Yusifoğlu «Düşmənimin düşməni», S.Əhmədov «Dünyanın arşını», «Dan qaranlığı», Əfqan Əsgərov «Gülyanaq», Fərman Kərimzadə «Qarlı aşırım», Sabir Azəri «Yol üstündə toy» kimi nəsr əsərlərində sağlam ruhlu əsl vətəndaş, namuslu, əməksevər, çətinlikdən qorxmayan, mənəviyyatı saf «canlı surətlər» yaradır və ədəbiyyata yenicə gəldikləri zamanlarda bu yazılarda «hadisə, əhvalat ardınca getmək əvəzinə, hadisələrin daxili mənasını kəşf etmək, insan münasibətlərini araşdırmaq, müəyyən həyat problemini işıqlan- dırmaq və yığcamlıq səciyyəvidir». (Kamal Talıbzadə). Kənd mövzusuna həsr olunmuş Gəray Fəzlinin «İldırımlı dağlar» romanında yurdumuzun gözəlliyi, füsunkarlığı, bu yerlərdə yaşayan kənd adamları onların apardıqları yeni həyat uğrunda mübarizə «realist planda, təbii münasibətlərdə» canlandırıldığı, müəllifin burada «mənəvi təmizliklə pozğunluğun, düzgünlüklə əyriliyin mübarizəsini» əsas götürdüyü, «bəzi sevgi xətlərinin qeyri-təbiiliyinə, sücet tamlığına və dinamikasına xələl gətirən artıq səhnələrin olmasına baxmayaraq» yazıçının öz qarşısına «kənd əmək- çilərinin arzu və əməllərini, öz gündəlik həyatlarında rast gəldikləri çətinlikləri göstərmək kimi mühüm bir məqsəd» qoyduğu tənqidçilərin təhlilində öz inikasını tapmışdır. Ədəbiyyata «Ölkə», «Mənim səsim», «Təzə ünvan» şeirlər kitabı ilə gələn Gəray Fəzli «İldırımlı dağlar», «Yeddi ulduzlu səma», «Gecə günəşi», «Bir qəlbin asimanı», «Xatirəli dünyam» kimi roman və şeirlər kitablarının müəllifidir. Dövrü mətbuatda şeirləri, hekayə və romanları ilə yanaşı yaşadığı dövrün, həyatın aktual problemlərini özündə əks etdirən Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|