Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyük Vasili
42
alqışlara ehtiyacı yoxdur, çünki istedad boş alqış hesabına yaranmır, ilham və istedad yaradıcının təbiətindədir. Yaradıcı başqalarının zövqünə, sadəcə olaraq, qul olmamalıdır. Bizanslıların Böyük Vasili adlandırdıqları mütəfəkkirin mövqeyi isə daha kəskin idi: Qədim yunan incəsənəti qədim yunanları təmiz əxlaqlı etmədi, əksinə korladı. İncəsənətə çox meyl göstərən insan, bir qayda olaraq, təkəbbürlüdür, inadcıl və dinsizdir. Göründüyü kimi Böyük Vasilinin ümumiyyətlə düşüncə tərzi artıq neoplatonizmə ziddir. Neoplatonizmin banisi olan Plotin incəsənətə isti münasibət göstərirdi. Böyük Vasilidə isə bunun əksini müşahidə edirik. Əgər neoplatonizmi bir din, bir dünyagörüş hesab etmək olarsa, bu, daha çox aristokratik dünyagörüş idi. Böyük Vasilidə mütləqləşdirilən din isə necə deyərlər rəiyyətsayağı din idi. Bu fikir konkretləşdirilə də bilər. Aristokratik dəyərlər sistemində ləyaqət adlandırılan xüsusiyyət rəiyyətsayağı dəyərlər sistemində çox zaman təkəbbür adlandırılır. Aristokratik dəyərlər sisteminin qətiyyət kimi qiymətləndirdiyini rəiyyətsayağı dəyərlər sistemi çox zaman inadcıllıq kimi qiymətləndirir. Aristokratik düşüncə sahibinin dünyanın ilahi mahiyyətini öz içərisində görməsini isə rəiyyətsayağı ruh sahibi dinsizlik kimi dəyərləndirir. Bütün bu rəiyyətsayağı dəyərlərin daşıyıcısı olan Vasili o zaman Bizans elitası tərəfindən Böyük adlandırılmışdı. Bu, həm də onun ifadəsi idi ki, o zamanın Bizans elitası artıq aristokratik ruh daşıyıcısı deyildi, rəiyyətsayağı ruh daşıyıcısı idi. Bunun nə kimi siyasi nəticələr verdiyi məsələsinə bir qədər sonra qayıdacağıq. İndi isə qədim yunan fəlsəfəsi üzrə bir sıra ümumiləşdirmələri aparaq. Qədim yunan fəlsəfəsinin tarixi prosesində alleqorik kosmosentrizm, Losevin dahiyanəliklə sezdiyi kimi, anlayan kosmosentrizmə təkamül etdi. Qədim təfəkkür əsatirlərdən başlayır, dünyanı onların vasitəsi ilə izah edir, onların rasionallaşdırılması ilə isə başa çatır. Obrazlar üzərində qurulmuş əsatirlərdən məntiq üzərində qurulmuş əsatirlərə doğru götürülmüş istiqamət bu təfəkkürün əsas qayəsini təşkil edir. Amma bu istiqamət qədim yunan fəlsəfəsinin, əlbəttə ki, heç də hamısı deyildi. Qədim yunan fəlsəfəsi yuxarıda bu və ya digər şəkildə vurğulandığı kimi üç istiqamətdə inkişaf etmiş və uyğun olaraq, üç sonluğa malik olmuşdur. Birinci və ilkin olaraq yaranan istiqamət deterministik istiqamətdir. Determinizm üçün dünyagörüş zəminini materializm təşkil edir. Bu istiqamət, həmçinin praqmatizm, utilitarizm kimi də səciyyələndirilə bilər. Deterministik istiqamət öz başlanğıcını Falesdən götürür, Anaksimandr, Anaksimen, Pifaqor, Empedokl, Demokrit, sofistlər, Aristotel fəlsəfi fikri üzrə inkişaf edir, Epikürdə və epikürçülükdə isə öz inkişafını başa çatdırır. İkinci 43
istiqamət transsendental istiqamətdir. Bu istiqamət öz başlanğıcını Ksenofandan götürür, Parmenid, Zenon, Sokrat və kiniklərdən keçərək xristianlıqda tamamlanır. Üçüncü istiqamət kosmosentrik istiqamətdir. Bu istiqamət Heraklit - Anaksaqor - Platon - stoisizm xətti üzrə inkişaf etmiş və neoplatonizmdə tamamlanmışdır. Determinizm prinsipinə istinad edən birinci istiqamət daha çox şəhərli təfəkkürünü rasionallaşdırdı. Transsendentalizm prinsipinə istinad edən ikinci istiqamət daha çox kəndli təfəkkürünü və kosmosentrizm prinsipinə istinad edən üçüncü istiqamət isə daha çox zadəgan təfəkkürünü rasionallaşdırdı.
Hindlilər öz ölkələrini Bharatavarşa adlandırırlar. Bharatavarşa hind dilindən tərcümədə Bharata övladlarının vətəni mənasını verir. Bharata Hindistanın əfsanəvi hökmdarı olmuşdur. Müsəlmanların Hindistanda məskunlaşması ilə əlaqədar bu ölkənin müsəlman olmayan, yad bir dinə məxsus olan əhalisi fars təbiri ilə hindu, ölkənin özü isə Hindistan, yəni hindular ***** ölkəsi adlandırıldı. Bu ad sonradan bütün dünyaya yayıldı. Tarixin sonrakı inkişafında bu xalqın dini də elə həmin zəmində çayın adı ilə hinduizm adlandırıldı. Lakin hinduizm bütövlükdə hind təfəkkürünün deyil, hind təfəkkürü ifadəçilərindən yalnız bir qisminin adı oldu. Xalq və ölkə isə bütövlükdə ölkə ərazisindən axan, hindlilərin özlərinin Sindhu, farsların isə Hindu adlandırdıqları çayın adı ilə tanındı. Hind çayı Hindistanın təkcə adlandırılmasında deyil, həmçinin bütün həyat tərzinin və təfəkkür üslubunun formalaşmasında mühüm əhəmiyyətə malik olmuşdur. Lakin hind çayı hind təfəkkürünün və hind fəlsəfəsinin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayan təbii şəraitin yalnız tərkib hissəsi idi. Hind təfəkkürünü və dünya anlama üslubunu müəyyənləşdirən ikinci bir təbii mənbə Qanq çayıdır. Qədim hind sivilizasiyası bu iki çayın vadilərində yaranmışdır. Bizim eradan əvvəl III minillik - II minilliyin ortalarında Qanq çayı hövzəsində yaradılmış bir çox rəqqas və rəqqasə fiqurları indiyə qədər saxlanılmaqdadır. Hind təfəkkürünün formalaşmasında mühüm rol oynayan üçüncü təbii amil isə ölkənin quru sərhədlərini müəyyənləşdirən dağ silsilələridir: şimali-qərbdə İran yaylası, şimali-şərqdə Birma dağları və əlbəttə ki, şimalda zirvələri təmiz və ağappaq qar olan və elə qar mənasını da verən əzəmətli Himalay dağları. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|