Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
149
Afinalılar güman edirdilər ki, onların özləri- yəni xalq, özünü idarə etmək iqtidarındadır. Elə buna görə də, xüsusi hazırlanmış siyasətçilərə və ekspertlərə ehtiyac yoxdur. Siyasət - adi həyatın tərkib hissəsi idi. O, hər bir kəsə aid idi və hər bir Afina vətəndaşının işi idi. Afina demokratiyası yalnız yeni hadisə olmadı, həm də belə bir faktın sübutu oldu ki, birbaşa demokratiya yalnız müəyyən şəraitdə mümkündür. Afina demokratiyasının 43 fəaliyyəti üzvləri arasındakı əlaqələrin zahiri xarakter daşıdığı və yalnız onun fəaliyyət sferasını əhatə etdiyi müasir korporasiyanın fəaliyyətindən daha çox üzvləri arasında əlaqələr yaxın qohumluq münasibətlərinə köklənən böyük ailənin həyatına bənzəyirdi. Afina birbaşa demokratiyasının siyasi institutlarının quruluşunu qısaca olaraq nəzərdən keçirək. Bizi detallar deyil, bu institutların siyasi həyatda yeri maraqlandırır. Əvvəla, ümumi yığıncaqda Afinanın yaşı 20-dən çox olan bütün azad vətəndaşları iştirak edə bilərdi. Yığıncaq ildə 10 dəfə çağırılırdı, şuranın, xalq məhkəməsinin (andlılar məhkəməsinin - gelieyanın) və hərbi kollegiyanın üzvlərini seçirdi və onların fəaliyyətinə nəzarət edirdi. Onlar əsas siyasi orqanlar idilər. Bundan başqa, kiçik etnik qruplar müəyyən özünüidarə hüququna malik idilər. Şuranın üzvləri püşkatma ilə seçilirdi. (Püşk, hər bir kəsə onun malik olduğu populyarlığından asılı olmayaraq eyni imkanları verirdi). Buradan da belə bir inam formalaşmışdı ki, "hər bir insan seçilə bilmək üçün kifayət qədər yaxşıdır!". (Afinalılar müəyyən müdafiə sistemini yaratdılar - öz bacarıqsızlığını büruzə verənlər püşkatmaya buraxılmırdı. Otuz yaşı tamam olan kişilər seçilirdi). Xalq məhkəməsi də şura kimi eyni qaydada seçilirdi. Hərbi işə cavabdeh olan 10 strateq püşk atma yolu ilə seçilmirdi və yenidən də seçilə bilərdilər. Afinalılar belə hesab edirdilər ki, oxşar fəaliyyət üçün zəruri olan keyfiyyətlərə yalnız azlıq sahib ola bilər (və buna görə də, öz işini bilən və təcrübəli insanları həmin vəzifələrə təkrar seçirdilər).
43 Onun sistemi ümumi yığıncaqdan və həmçinin idarəetmənin və məhkəmənin seçkili orqanından ibarət idi, bu orqanlara təkrar seçimlə bağlı məhdudiyyətlər mövcud idi. Bir tərəfdən, onların işində bir çox afinalılar iştirak edə bilərdi və digər tərəfdən də seçkili vəzifələri tutan şəxslərin rotasiyası da əhəmiyyətli yer tuturdu. Afinanın kişi cinsindən olan istənilən azad vətəndaşı seçkili vəzifəyə seçilə bilərdi. (Amma hər kəsin yığıncaqda iştirak edə bilməsi o demək deyildir ki, hər kəs burada həqiqətən də iştirak etmişdir və iştirakçıların hamısı eyni dərəcədə aktiv idi). “Qırmızı:Afina birbaşa demokratiyasının...”bura-haşiyəyə sal. 150
Şura 500 üzvdən ibarət idi. Əgər yığıncağı konqreslə və ya parlamentlə müqayisə etsək, onda şura hökumət rolunda çıxış edirdi. Şura icraçı orqan idi, amma yığıncağın veto və şura tərəfindən edilmiş təklifləri dəyişdirmək hüququ vardı. Yığıncağın özü qanunvericilik təşəbbüsü hüququna malik deyildi, amma şuradan qanunvericilik təkliflərini işləyib hazırlamağı xahiş edə bilərdi. Şuranın 500 üzvü Afinanın 10 ərazi dairəsinin hər birindən eyni sayda seçilirdi. Hər bir dairə (50 üzvlə təmsil olunan) başqa dairələrdən olan nəzarətçilərlə birgə ayrıca komitə təşkil edirdi. Komitələr 59 (50 + 9) üzvdən ibarət idilər və öz səlahiyyətləri dövrünün hər bir onuncu hissəsi ərzində tərkiblərini dəyişirdilər. Komitənin başçısı birinci gün təkrar seçim hüququ olmadan seçilirdi. Andlılar məhkəməsinin 6 min üzvü vardı, onlar seçkili şəxslərə və qanunların icrasına nəzarət edən komitələr üzrə bölüşdürülmüşdülər. Məhkəmənin qərarlarından şikayət üçün heç bir instansiya yox idi. bunun ardı verdiyim cədvəl(k.s.64) Afina demokratiyasının orqanları bə onların seçilmə üsulları Belə bir sistem ümumi təhsilin kifayət qədər yüksək səviyyəsini tələb edirdi. Hər bir kəsin cəmiyyətin idarə olunmasında iştirak etməyə qabil olması üçün kifayət edəcək qədər təhsilin alınması zəruri idi. "Xalqın maarifləndirilməsi" funksiyasını məhz sofistlər yeninə yetirdilər 44 . Onlar siyasi fəaliyyətdə iştirak etmək üçün zəruri olan fənləri – arqumentasiya sənətini, ritorikanı, vətəndaş hüququnu, insan təbiəti haqqında təlimi və i.a. - öyrədirdilər. Qeyd edək ki, siyasi həyatda iştirak üçün naturfəlsəfə heç də zəruri hesab olunmurdu. Müasir dillə ifadə olunsa, sofistlər eyni zamanda həm müəllim idilər, həm jurnalist və həm də intellektual idilər. Onlar bilikləri və mədəniyyəti xalqın içərisində, ilk növbədə isə siyasi olaraq aktiv olan və onların əmək haqqını verə bilənlərin içərisində yayırdılar. Sofistlər həm də tədqiqatçı idilər və tədqiqatçı olduqları ölçüdə isə daha çox epistemoloji və etik-siyasi məsələlərlə məşğul olurdular. Sofistlər bu məsələlərə dair eyni mövqeni tutmurdular. Belə ki, sonrakı illərin sofistlərindən bir çoxu epistemoloji məsələlərdə skeptisizmə ("biz müəyyən heç nəyi bilə bilmərik") və etik-siyasi məsələlərdə
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|