Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
189
öyrənirlər. Bundan sonra onlar on beş il ərzində idarə etmə qabiliyyətlərini mənimsəyərək cəmiyyətin praktik həyatında iştirak edirlər. Onların 50 yaşı tamam olduqdan və onların çiyinləri arxasında 40 illik təhsil, hazırlıq və təcrübə qaldıqdan sonra, bu diqqətlə, səliqə ilə, əsaslı surətdə, incədən-incəyə toplanmış elita dövlətin idarə olunmasını öz əlinə alır. Onun nümayəndələri artıq fəzilət ideyası barədə biliyə, faktual biliyə və praktik təcrübəyə malikdirlər, özü də bütün bunlar onların şəxsi biliyinə çevrilmişdir. Platona görə, indi onlar mütləq olaraq səlahiyyətli və mütləq olaraq fəzilətlidirlər. Məhz bu səlahiyyətli şəxslər bütün hakimiyyətə malik olmalı və cəmiyyətin qalan üzvlərini idarə etməlidirlər. İlk seçimdən keçə bilməyənlər sənətkarlara, əkinçilərə və tacirlərə çevrilirlər. İkinci seçimdən keçənlər idarəedənlər və döyüşçülərdir. Beləliklə təhsil sistemi üç sosial sinfi törədir. Birinci – bütün hakimiyyətə və səlahiyyətlərə malik olan hökmdarlar sinfindən ibarətdir. İkinci sinfi idarəetmə və hərbi müdafiə ilə bağlı olanlar təşkil edirlər. Üçüncü sinfə cəmiyyət üçün zəruri olan məhsulların istehsalçıları məxsusdurlar 65 .
edir. Təhsil sistemi müxtəlif tiplərdən olan adamların seçilməsinə və onların cəmiyyətdə uyğun yerlərə yerləşdirilməsinə xidmət edir. Platon metaforik olaraq deyir ki, bəzi insanlar qızıldan, digərləri gümüşdən, qalanları isə dəmirdən və misdən düzəldilmişlər.
Sinif Funksiya Fəzilət Hökmdarlar (filosoflar) Hakimiyyət Müdriklik İdarə edənlər (mühafizlər) İdarə etmə (mühafizə) Mərdlik İstehsalçılar (sənətkarlar və əkinçilər) İstehsal Mötədillik (itaət)
65 Amma Platon köləlik institutunu mümkün hesab etdiyi üçün ən aşağı sinif kölələrdir (Baxın. Qanunlar, 776Ğ5- 778a5). 190
Bunun ardınca Platon göstərilən üç sinfi üç ictimai funksiya və üç fəzilətlə qarşılaşdırır. Platon bütün adamları eyni dərəcədə yaxşı hesab etmir. Məsələn, siyasi fəaliyyətə heç də hamı qabil deyildir. Lakin o, güman edir ki, ümumi təhsil və tərbiyə sistemi hər bir kişiyə və hər bir qadına cəmiyyətdə onların qabiliyyətlərinə uyğun gələn yeri təmin edəcəkdir, burada onlar o ictimai funksiyanı yerinə yetirə biləcəklər ki, onun reallaşması üçün ən yaxşı bir qaydada hazırlanmışlar. Müdrikliyə sahib olanlar cəmiyyəti idarə edəcəklər. Mərdlik xüsusiyyətinə malik olanlar cəmiyyəti müdafiə edəcəklər. Mötədillik nümayiş etdirənlərin qayğısı isə cəmiyyət üçün zəruri olan məhsulları istehsal etmək olacaqdır. Hər bir insan ən yaxşı bir tərzdə yerinə yetirə bildiyi işlə məşğuldursa, onda bütün sosial funksiyalar Platona görə ən yaxşı bir qaydada reallaşırlar və cəmiyyət də ədalətli olur. Ədalət cəmiyyətlə bağlı olan fəzilətdir 66 və
aşağıdakı üç fəzilətin harmoniyasıdır.
2. Mərdlik Ədalət 3. Mötədillik (itaət)
Əlavə etmək lazımdır ki, bu ideal cəmiyyətin yalnız nəzəri və əxlaqi tələblərindən çıxış edilərək düşünülməmişdir. Ədalətli cəmiyyət - tələbatların qarşılıqlı ödənilməsi üçün olan cəmiyyətdir.
191
Müdriklər düşünürlər, mərdlər müdafiə edirlər və mötədillər istehsal edirlər. Müxtəlif insanlar müxtəlif qabiliyyətlərə (fəzilətlərə) malik olduqlarından bu qabiliyyətlərə uyğun olaraq müxtəlif ictimai funksiyaları yerinə yetirirlər. Onlar bir-birini tamamlayırlar. Bununla da, hər kəs təbii tələbatların (yəni o tələbatların ki, Platon bunları şəhər-dövlət üçün təbii hesab edirdi) ödənilməsində iştirak edir. Bu müddəada əmək bölgüsü və siniflər nəzəriyyəsinin rüşeymi vardır. Platon əmək bölgüsünü və sinifləri cəmiyyətə təbiət və ya ali nizam vasitəsi ilə xas olan bir şey kimi nəzərdən keçirmir. O, əmək bölgüsünü və sinfi təbəqələşməni cəmiyyət üzvlərinin ictimai effektivliyi və müxtəlif qabiliyyətlərə malik olması mülahizələrindən çıxış edərək əsaslandırmağa səy edir. Beləliklə, Platon əmək bölgüsünü effektivlik mülahizələri ilə əsaslandırır. Əgər hər bir kəs özü üçün zəruri olan hər şeyi - qidanı, geyimi, evi və i.a. - özü şəxsən istehsal etsəydi, bu, son dərəcə əlverişsiz olardı. İxtisaslaşma hamı üçün daha yaxşı nəticələri təmin edir. Hər şeydən əlavə, hər bir kəs yalnız bir sənətlə məşğuldursa, o, çəkməçi də olsa, bənna da olsa, heykəltəraş da olsa özünü daimi olaraq təkmilləşdirir. Bu, onun qarşısında çoxlu işlərlə məşğul olan adama nisbətin mükəmməlliyin daha yüksək standartlarına nail olmaq imkanlarını açır. İxtisaslaşma kamilliyə aparır. Prinsipcə, kamillik ixtisaslaşma olmadan da yer ala bilərdi, əgər insanlar əlbəttə ki, eyni qabiliyyətlərə malik olsaydılar. Lakin insanlar müxtəlif qabiliyyətlərə və müxtəlif istedadlara malik olduqları üçün, hər bir insanın təbii qabiliyyətlərinə daha yaxşı cavab verən məşğuliyyət növündə ixtisaslaşması faydalıdır (Dövlət, 370 a-d). İxtisaslaşma ticarətlə bağlıdır. Çəkməçi əkinçiyə ayaqqabı satır, əkinçi isə çəkməçiyə – ərzaq məhsullarını. Hər bir professional qrup başqalarından asılıdır. Artıq qeyd olunduğu kimi, Platon əsas olaraq istehsalçılar, müdafiəçilər və hökmdarlar qruplarını ayırır. Onlardan hər biri xüsusi fəaliyyət formaları ilə fərqlənən çoxsaylı professional altqruplardan ibarətdir. Bir-birini qarşılıqlı olaraq tamamlayan ixtisasların oxşar əmək bölgüsü effektivliyi əhəmiyyətli dərəcədə təmin edir. Elə buna görə demək olar ki, bütün ictimaiyyət üçün zəruri olan fəaliyyət növləri eyni dərəcədə vacibdir. İdeal dövlətdə əmək bölgüsü özünə müəyyən bir yer alır, amma burada cəmiyyətin siniflərə iyerarxik bir qaydada bölünməsi bir prinsip olaraq yoxdur.
Platon belə hesab etmişdir ki, bəzi ictimai vəzifələr və ixtisaslar digər ictimai vəzifələrə və ixtisaslara nisbətən daha vacibdir. Təfəkkür idarəetmədən, idarəetmə isə, öz növbəsində, istehsaldan daha mühümdür. Keyfiyyət etibarı ilə müxtəlif olan fəaliyyət Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|