Günümüzdəki Türk xalqalrı və tarixləri
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
50 Bəgəç Aslan Qazi 40 minlik ordu ilə yabakuları məğlub etmişdir. Yabakular sonrakı dpvrdə karluqların arasında ərimişlər. Yəməklər: Tədqiqatçı R.Əsgər qeyd edir ki,Yəməklər barədə məlumat çox azdır. Bəzi tarixçilər onları məhz kimək tayfalarının qalığı sayırlar. Onlar XI əsrdə İrtiş çayının yuxarı axarında yaşayırdılar. Təxminən bir əsr əvvəl isə həmin yerdə 7 boydan ibarət olan kiməklər məskun idilər. Bunlardan birinin adı imək, digərinin adı isə kıfçak idi. Ehtimal ki, kiməklərin bir qismi yəmək, qalan qismi isə kıfçak (qıpçaq) adı altında yenidən formalaşmışdır. Mahmud Kaşkari yəməkləri qıpçaqlardan hesab etdiyini, lakin qıpçaqların özlərini onlarla qohum saymadıqlarını yazmışdır. O, İrtiş çayının yəmək bozqırından axdığını göstərmiş, yəməklərin igidliyini vəsf edən bir neçə bənd şeir vermişdir. Tatlar: Divanda bu söz fars, tacik və ümumən iranlı mənasında işlənmişdir. Mahmud Kaşkarinin yazdığına görə, »Tat Tavğaç« ifadəsinin tərkibindəki »tat« sözü farsları, » Tavğaç« sözü isə türkləri ifadə edir. Lakin yenə onun yazdığına görə, yağmalar və tuxsılar məhz uyğurlara tat deyirdilər. Doğrudan da, farsların Tavğaç bölgəsi ilə heç bir əlaqəsi yox idi, uyğurlar isə lap yaxınlıqda yaşayırdılar. Buradan belə bir məntiqi nəticə çıxarmaq olar ki, İrana yaxın bölgədəki türklər »tat« sözü ilə farsları və digər irandilli xalqları, uyğur sərhədindəki türklər isə həmin sözlə buddist uyğurları adlandırmışlar. 51 Bəçənəklər: Peçeneqlər XI əsrdə Cim (Emba) ilə Yayık (Ural) çayları arasında yaşayırdılar. Onların bir qolu isə Qara dənizin şimalındakı torpaqlara hakim idi. Peçeneqlər X əsrdə dəfələrlə ruslarla savaşmışlar. 972-ci ildə peçeneq başbuğu Kürə Kiyev knyazı Svyatoslavi məğlub edərək öldürmüşdür. 1036-cı ildə ruslar onlara qalib gəlmiş, peçeneqlər Aşağı Dünay sahillərinə enmişlər. 1048-ci ildən sonra onların bəzi boyları Bizans ordusunda xidmətə gəlmiş, Anadoluya yerləşmişlər 1050-ci ildən etibarən peçeneqlər bütün Balkanları və Trakyanı tutmuş, ona görə 1081- 1091-ci illərdə Bizansla savaşmışlar. 1091-ci ildə Bizansın müttəfiqi olan qıpçaqlar (kumanlar) peçeneqləri Meriç çayı sahilində tar-mar etmiş və onlar bir daha özlərinə gələ bilməmişlər. Çaruklar: Mahmud Kaşkari çaruklar haqqında qısa bilgi vermişdir. »Türklərdən bir oymaq olub Barçukda yaşayırlar. Barçuk Əfrasıyabın şəhəridir«. Kumıklar: Qafqaz arealında məskunlaşan və bu cografiyada uzun müddət dominant xalq sayılan Kumukların mənşəyi haqqında çox az məlumatlar var.Bəzi alimlər kumukların çoxdan bəri Xəzər dənizi kənarında yaşayan “kam” və “kamak” adı altında Bitələmeyusa məlum olduğunu hesab edirlər.Klaprot “Qafqaza səyahət”(“Reise in den Kaukazus”) adı ilə yazdığı əsərində kumukların xəzərlərin nəvələri olduğunu iddia edir. Türk xalqı” (“Das Türkenvolk”) adı ilə 1885-ci ildə yazdığı 52 əsərində Vamberi kumukların indiki vətənlərinə Xəzər dövlətinin şövkətli və qüdrətli dövrlərində gəlib yerləşdikləri fikrini irəli sürür.Bu fikri qəbul etsək, kumukların indiki yurdlarında VIII əsrdən bəri yaşadıqlarını hesab edə bilərik. İslamın təsiri ilə başqa xalqlarda olduğu kimi kumuklar arasında da get-gedə ərəb yazısı yayılmış və XV-XVIII əsrlərdə ərəb yazısı əsasında yerli dillərin səs sisteminə uyğunlaşdırılmış ümumi Dağıstan yazısı formalaşdırılmışdır (“Əcəm” yazısı). Kumuk türkcəsi ilə çap olunmuş ərəbyazılı ilk kitablar XIX əsrin sonuna təsadüf edir .1928-ci ildə Latın,1938-ci ildən isə Rus-kiril əlifbasına keçilmişdir ki bu baxımdan kumukların taleyi sovet məkanında yaşayan çox sayda türk xalqlarının taleyi ilə eyni olmuşdu. Kumuk türkcəsi XVII əsrdən XX əsrədək Şimal-Şərqi Qafqazdakı xalqlar arasında ortaq anlaşma dili olaraq istifadə edilmiş,rus çarları və digər rus məmurları ilə olan yazışmalarda rəsmi dil olmuş,Vladiqafqaz,Stavropol,Mazdok,Temir-Han-Şura və başqa yerlərdəki məktəbərdə tədris olunmuşdu.Avar,Dargin,Lak və Rus kəndlərindən Kumuk ailələrinə Kumuk dili öyrənmələri üçün 2-3 illiyə 8-10 yaşında uşaqlar göndərilirmiş. Kumuk xalqı çox dəyərli bir folklor xəzinəsi yaratmışdı.Qəhrəmanlıq dastanlarından misal göstərmək olar: “Gilqameş” dastanına bənzəyən və çox qədim “Minküllü” 53 cırı(yır),Nart dastanlarının abidəsi sayılan “Kartkocak və Maksuman”, ölüm mələyi Əzraillə savaşan qəhrəman haqqındakı “Cavatbiy”in yırı və s. Tarixi qəhrəmanlıq yırları (dastanları) arasında “Ayqazi”, “Abdulla”, “Eldaruş” dastanları XIX əsrdə dərəbəylərə, istismarçılara qarşı vuruşan qaçaqlara ithaf edilmiş ən geniş yayılmış dastanlardandır. Azadlıqsevər kazaklara (mühafizlərə) ithaf edilmiş dastanlar nəzərə çarpacaq dərəcədə çoxdur. Balkarlar: Qafqazda Elbrus dağının şərq və qərbindəki yüksək dağlıq vadilərdə yaşayan qaraçay-malkar türkləri tarix boyunca bölgədə hakimiyyət quran Kimmer, Saka(İskit), Hun, Bulqar, Alan və Qıpçaq türklərinin min illərcə sürən etnik birləşməsindən süzülərək ortaya çıxmış bir Türk xalqıdır . Baxsan bölgəsində yaşayan,türkcə danışan toplum isə bəzi qaynaqlarda orusbiylər kimi göstərilir (Türkiye dışındakı... ,2002,22-ci cild). Bölgü zamanı həmin ərazi –Baxsan başqa bir vilayətin tərkibinə qatılsaydı,yəqin ki, indi statistikada qaraçay, balkar adı ilə yanaşı orusbiy adlı bir “xalq”a da rast gələcəkdik. Beləliklə, eyni dildə danışan, eyni mədəniyyətin daşıyıcısı olan, eyni dinə inanan, eyni köklü toplumdan iki xalq-qaraçaylılar və malkarlar formalaşdırılmağa başlandı. Statistikada “qaraçay”, “balkar” kimi qeyd edilən xalqların yaşadığı bölgə bir-birinə bitişikdir. Dilçiliyə, tarixə dair bütün Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|