Günümüzdəki Türk xalqalrı və tarixləri
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
158 şumerlilərdən Babillilərə keçirdi, Çinlilər isə hələ yazını ixtira etməmişdilər. Tapılmış yazı nümunəsi nə "iki çay vadisi" yazı nümunələrinə nə də qədim iran yazılarına bənzəmədiyindən mütəxəssislərin diqqətini cəlb etmişdi. Harvard universitetinin arxeoloq alimi doktor Karl Lamberq-Karlovski və digər nüfuzlu mütəxəssislər türkmənistanda tapılmış "artifaktlar" barədə fikir irəli sürmüşdür. Məlum olmuşdu ki, Türkmənistan ərazisində antik dövrün böyük sivilizasiya mərkəzləri barədə sovet mütəxəssisləri də araşdırmalar aparmışdı. Lakin nəticələr gizli saxlanılmışdı. Bu sivilizasiyanın mənbəyinin Türkiyə ərazisində olduğunu iddia edən doktor Sarianidi də Türkmənistanda arxeoloji qazıntılar aparmışdı və bu baxımdan mülahizələri diqqətə layiqdir. Müxtəlif fikirlər hələ ümumi nəticələr əldə etməyə imkan vermir. Lakin əminliklə demək olar ki, doktor Frederik T.Xibertin dediyi kimi "arxeologiya dərsliklərini yenudən yazmaq lazım gələcək". Digər bir mənbə Həcir (Xajir) Teymuryana aid olan "Ömər Xəyyam-şair, qiyamçı, astronom" adlı 414 səhifəlik əsəridir. Kitab "Hazhir Teimourian. OMAR KHAYYAM-HİZ LİFE AND TİMES" adlı əsərin ingilis dilindən rus dilinə tərcüməsidir və Moskvanın AST-astrel nəşriyyatında 2007-2010-cu illərində bir neçə dəfə böyük tirajlarla çap edilmişdi. 159 Türk xalqlarının kitab və kitabxana mədəniyyətini araşdirarkən mədəni tarixin mühüm mərhələlərindən olan Səlcuqilər dövrünü araşdırmadan keçmək mümkün deyil. Bu baxımdan qeyd olunan əsər nəzərə alsaq ki böyük, tirajlarla elmi mənbə olaraq oxucuların əlinə keçir və tarixi dövrlə əlaqədar düşüncələr yaradır bizim də bu mənbələri öyrənərək təhlil etməyimiz zərurətə çevrilir. Müəllif İran kürdüstanında anadan olub böyümüş erməni əsilli bir xanımdır, sonra mühacirət edərək Londonda "Tayms" qəzetində, daha sonra Hyu-yorkta SiBiEs -də xəbərlər proqramında işləmişdi.Peşə xasiyyətnaməsində "Tayms" ona "anadangəlmə diktor", "Faynenşıl tayms" qəzeti isə ona "lütfükar yeni Britaniyalı" kimi qiymət verir. Min il əvvəl baş vermiş tarixi prosesləri araşdırmaq üçün müəllifin bir sıra göstəricilərə malik olması əsərdə özünü göstərir. -Müəllif fars dilində təhsil aldığına görə dövrön ilk mənbələrini araşdıra bilir. -Müəllif ingilisdilli tədqiqatlara müraciət edərək nüfuzlu alimlərin fikirləri ilə tanış ola bilir. Lakin təbii bir sual ortaya çıxır, bu, müəllifin nəyinə lazımdı? Belə isə İranın, Əfqanıstanın, Tacikistanın da çox sayda vətəndaşı həm fars dilini bilir, həm də ingilisdilli mənbələr istifadə üçün açıqdır. Bir diktor və ən yaxşı halda orta səviyyəli jurnalist 160 nədən Ömər Xəyyam haqqında əsər yazaraq bütün Səlcuqlar dövrünü təhlil etsin və müxtəlif tarixi şəxsiyyətlərin siyasi və mədəni portretini yaratsın? Əsərin yazılmaqda məqsədini başa düşmək kifayət qədər çətindir.Dərin elmi mütaliəsi olmayan oxucu bu səbəbləri anlamaqda mütləq çətinlik çəkər. Müəllif yazır: "Bədr əl-Cəmali Misirin erməni hökmdarıdır. O uşaq yaşlarında Cəlcuqlar tərəfindən tutulur və qul olaraq satılır. Sonralar orduda hərbi karyera yaradaraq bir vilayət hakiminin yanında sərkədə olur. Qahirəyə İsmaililər hökmdarı tərəfindən Türk əsilli qulamlardan dövləti qorumaq üçün dəvət edilir. O isə bunun əvəzinə hakimiyyəti ələ alır və iran ismaililərinə yardım almaq üçün gəlmiş Həsən Səbbahı Qahirədən qovur."(s.396) Bir kiçik abzasda bu qədər informasiya yükü və onun içində mövcud olan dezinformasiya hər bir oxucuya eyni təsir göstərmir.Məsələn. məlum olur ki, Səlcuqlar dövründə qullara da şəcərə tutulurmuş, uşaq yaşında qul olaraq satılmış Bədr əl- Cəmalinin şəcərəsində hətta onun anasının erməni olması qeyd olunub və ona görə də o "erməni hökmdarıdir". Bununla da Misirin Məmluklar dövrü hakimiyyətinin türk əsilli olması sual altına düşür. Başqa bir epizodda deyilir: "Alp Aslan Qafqaza soxulur.Gürcüstanın erməni çarı IV Baqrat məcbur olub qızını ona ərə verir.Sonralar bu xanım Nizam əl-Mülkin arvadı olur"(s.403). 161 Mütəxəssis çox sayda suallarla qarşı-qarşıya qalır. Doğrudu Səlcuqilər, eləcə də digər hökmdarlar fəth etdikləri əyalətlərin hökmdarlarının qızlarını alır və şah hərəmxanasında belə "gəlinlərin" sayı çox olardı. Lakin avropa və xristian normalarından fərqli olaraq islam mədəniyyətində bu "gəlinlər" islam dinini qəbul etməli və sarayda heç bir digər milli və dini təzahürlərə yol verməməli idi. Eləcə də Erməni kimliyini qoruyub saxlamaq üçün "erməni qriqoryan kilsəsinə" mənsub olmaq lazımdır.Kilsədən uzaqlaşmaq erməni kimliyinin itirilməsi demək idi ki, bunu erməni tədqiqatçıları da etiraf edir. Kitabın bütün mətnində Səlcuqilərə bəslənilən dərin nifrət özünü göstərir.Dogrudur bəzi tarixi şəxsiyyətlərə nifrət bir çox digər tədqiqatlarda da görünür. Məsələn, görkəmli fransız alimi Jan Pol Ru məşhur" Tamerlan" adlı əsərində (rus dilinə 2006 -cı ildə "Görkəmli İnsanların Həyatı" seriyasında "maladaya qvardiya" nəşriyyatında çap olunmuş tərcüməsi əsasında) Osmanlı Sultanlarına, xüsusilə də Sultan Bəyazidə nifrəti aydın his olunur. Tarixi hadisələri şərh edərkən "Ankara döyüşünü" həvəslə şərh edir və Əmit Teymurun qələbəsini sevinclə təsvir edir. Sanki Bəyazidi Ankara döyüşöndə, Toxtamışı Səmərqənddə məglub etməklə Əmir Teymur avropanı fəlakətdən qurtarır və müəllifi "xoşbəxt" edir. Lakin bu əsərin əhəmiyyətinə bir o qədər təsir etmir. Müəllif tarixi həqiqətləri öz şəxsi kimliyindən gələn maraqlara qurban vermir. Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|