H. S. HÜMBƏtov
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
62
63
Qovlarsarı tədris-təcrübə təsərrüfatında basma toxumları 20. V ayda (60 x 10 x 1 sxemi ilə) səpilmiş (20 kq/ha hesabı ilə) yüksək aqrotexniki qaydada beçərilmişdir. Basma bitkiləri vegetasiya müddətində 2 dəfə (2. VIII ayda və 15. X ayda biçilib yaş kütlə və quru yarpaq məhsuldarlığı təyin olunmuşdur. Bu təsərrüfat şəraitində basma bitkisi I biçin zamanı 109,3
s/ha yaş kütlə, 15,4 s /ha quru yarpaq, II biçin zamanı isə 149,1 s/ha yaş kütlə, 21,1 s/ha quru yarpaq məhsulu vermişdir. İki biçində çəmi yaş kütlə məhsuldarlığı 258,4 s/ha, quru yarpaq məhsuldarlığı isə 36,5 s/ha olmuşdur. Cədvəldən görünür ki, münasib vaxtlarda biçin aparılarkən basma bitkisinin quru yarpaq məhsuldarlığı Qovlarsarı tədris- təçrübə təsərrüfatında Kürdəmir rayonuna nisbətən 8,8 s/ha artıq olmuşdur. Basma bitkisi Kürdəmir rayonu şəraitində yaş kütləsinin 12,8 %-i qədər quru yarpaq çıxımı verir. Qovlarsarı tədris-təcrübə təsərrüfatında isə basma bitkisi 14,1 % -i qədər quru yarpaq vermişdir. Apardığımız tədqiqatlardan belə nəticəyə gəldik ki, basma bitkisinin yüksək keyfiyyətli yarpaq məhsulu almaq üçün Gəncə - Qazax bölgəsində becərilməsi daha faydalı və məqsədəuyğundur.
64
VI FƏSİL. BASMA BİТKİSİ BECƏRİLMƏSİNİN İQТİSADİ SƏMƏRƏLİLİYİ Böyük iqtisadi əhəmiyyətə malik olan basma bitkisinin respublikamızda becərilməsi bir tərəfdən respublikanı bu məhsulun xaricdən idxal edilməsindən azad edər, digər tərəfdən isə bu bitkini becərən təsərrüfatların iqtisadi göstəricilərinin möhkəmlənməsinə səbəb ola bilər. Basma tozunun xaricdən alınması respublika üçün çox baha başa gəlir. Ona görə də bu bitkinin respublikamızın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində becərilməsinin nə dərəcədə səmərəli olmasını apardığımız tədqiqatlarda nəzərdən keçirmişik. Məlum olub ki, becərildiyi torpaq - iqlim şəraitindən və becərilmə üsullarından asılı olaraq bitkinin hər hektardan məhsuldarlığı və buna uyğun olaraq iqtisadi səmərəsi də müxtəlif olur. Biçin vaxtının dəyişdirilməsi basma bitkisinin yarpaq məhsuldarlığına təsir göstərir. Ona görə də bu bitkinin iqtisadi səmərəsini hesablayan zaman bölgələr üzrə daha çox yarpaq məhsulunun əldə olunduğu biçin vaxtlarının məhsuldarlığı (Şirvan bölgəsində I biçinin 20. VIII, II biçinin 25. X ayda, Gəncə - Qazax bölgəsində isə I biçinin 02. VIII, II biçinin isə 15. X ayda aparılmasından alınan məhsuldarlıq) iqtisadi cəhətdən təhlil edilmişdir. Şirvan bölgəsində basma bitkisinin bir hektarından variantlar üzrə orta hesabla 43403 – 64609 manat (AZN), Gəncə - Qazax bölgəsində isə müvafiq olaraq 57872 - 85957 manat xalis gəlir əldə olunmuşdur (2005 - ci il qiymətləri ilə). Bir sentner basma məh- sulunun maya d əyəri Şirvanda 1004,4 - 1134 manata, Gəncə - Qazax bölgəsində isə orta hesabla 972 - 1085,4 manata başa gəlmişdir (cədvəl 6. 1). Hər bölgə üçün optimal vaxtlarda biçin aparılan zaman ən yüksək iqtisadi səmərə hər iki bölgədə 60 x 10 x 1 sxemi ilə səpilmiş basma bitkisindən alınmışdır. Şirvanda bu sxemlə səpilmiş basma bitkisinin bir hektarından alınan ümumi məhsulun qiyməti 93636 manat, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 122796 manata bərabər olmuş- 65
66
- dur. Buradan aydın olur ki, daha çox yarpaq məhsulu əldə etmək üçün
basma bitkisinin 60 x 10 x 1 sxemi ilə əkilməsi istehsalat üçün daha
səmərəlidir. Apardığımız tədqiqatlardan məlum oldu ki, optimal biçin vaxtında və səpin sxemində basma bitkisindən alınmış məhsul vahidinin maya dəyəri Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan bölgəsinə nisbətən 32,4 manat ucuz başa gəlmişdir (33). Müxtəlif bölgələrdə becərilən basma bitkisinin iqtisadi səmərəliliyinin hesablanmasından belə nəticəyə gəldik ki, hər bölgə üçün
optimal vaxtlarda biçin aparılarsa, yarpaq məhsulu əldə etmək üçün
basma bitkisinin Gəncə-Qazax bölgəsində becərilməsi Şirvan bölgəsində becərilməsinə nisbətən daha səmərəli və rentabellidir.
67
NƏТİCƏLƏR Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində basma bitkisinin becəril- məsinin aqrotexniki xüsusiyyətlərinə dair apardığımız çoxillik elmi - tədqiqat işlərini araşdıraraq aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar. 1. Basma toxumlarının laboratoriya cüçərmə enerjisi və qabili- yyəti Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan bölgəsinə nisbətən 0,7 -1,4 % yüksək olur. yarusundan yığılmış toxumların laborat- oriyada çüçərmə enerjisi və qabiliyyəti yuxarı yaruslardan yığılan toxumlara nisbətən yüksək olur. 3.
Açıq sahədən Şirvan bölgəsində toplanmış basma toxumları iki il saxl andıqda çücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti 4,8 - 6,1 % azalır. Gəncə - Qazax bölgəsində isə 5, 0 - 5,5 % azalma müşahidə edilmişdir. 4.
Basma toxumlarının ən əlverişli səpin vaxtı açıq sahədə Şirvan bölgəsində 20. IV ay, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 20. V ay hesab edilir. 5.
Basma toxumlarının Şirvan şəraitində açıq sahəyə səpin norması 1 p. m-ə 1,6 qr, Gəncə-Qazax bölgəsində isə 1,2 qr.- dır. 6.
dərinliyi Şirvanda 2,0 sm, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 2,5 sm - dir. 7.
Hər iki bölgədə basma bitkisi ona verilən qida sahəsi nə qədər artıq olursa o qədər də intensiv böyüyür və morfoloji göstəriciləri yüksək olur. Lakin basma bitkisi Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan böl
gəsinə nisbətən daha yaxşı böyüyüb inkişaf edir. 10.
Hər iki bölgədə basma bitkisindən daha yüksək yarpaq məhsulu əldə etmək üçün optimal səpin sxemi 60 x 10 x 1 sxemi hesab olunur. 11.
a parılması yarpaq məhsuldarlığının bir dəfə aparılan biçinə nisbətən 1,5 - 2,5 dəfə yüksəlməsinə səbəb olur. Basma bitkisindən daha yük- sək yarpaq məhsulu əldə etmək üçün Şirvan bölgəsində I biçin av- qustun 20 - də, II biçin oktyabrın 25 - də, Gəncə - Qazax bölgəsində isə I biçin avqustun 2 - də, II biçin oktyabrın 15 - də aparılmalıdır. Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|