H. S. HÜMBƏtov
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. 3. Тoxumların basdırılma dərinliyinin basma cücərtilərinin alınmasına təsiri
39
40
5. 3. Тoxumların basdırılma dərinliyinin basma cücərtilərinin alınmasına təsiri Тoxumla çoxaldılan bitkilərdə toxumların basdırılma dərinliyinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Basma kimi xırda toxumlu (şək. 5. 1) bitkinin çoxaldılması zamanı daha diqqətli olmaq tələb olunur. Çünki, bu bitkinin toxumları dərinə düşdükdə cücərib torpağın üzünə çıxa bilmir. Dayaz basdırma zamanı isə toxumlar yüngül olduğundan suvarma zamanı asanlıqla üzə çıxaraq su- varma suyu ilə yuyulub aparılır və ya sahənin bir yerində toplanır. Bu da
öz növbəsində seyrək cücərtilərin alınmasına, bəzi hallarda isə təkrar səpinlərin aparılmasına səbəb olur. Odur ki, hər bir bitkinin toxum larının optimal basdırılma dərinliyi müəyyən olun- malıdır. 2002-2004-cü illərdə Şirvan və Gəncə - Qazax bölgələrində tədqiqat apararkən açıq sahədə basma toxum larının basdırılma dərinliyinin 1 p. m - dən alınan normal basma bitkisinin miqda- rına təsiri öyrənilmişdir. Тarla şəraitində toxumların basdırılma dərinliyinin basma cüçətilərinin alınmasına təsirini öyrənmək üçün hər iki bölgədə müxtəlif dərinliklər də səpin aparılmışdır. Şirvan bölgəsinin torpaqları ağır qranulometrik tərkibə malik olduğundan burada basma toxumlarının basdırılma dərinliyi Gə- ncə - Qazax bölgəsinə nisbətən 0,5 sm az götürülmüşdür. Apardığımız tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, Şirvanda ba- sma toxumunu 1,5 sm dərinlikdə səpməklə 1 p. m-dən orta he- sabla 22 ədəd, 2,0 sm dərinlikdə səpməklə 31 ədəd, 2,5 sm də- rinli kdə səpməklə 18 ədəd basma bitkisi alınmışdır. Şəkil 5.1. İsladılmış basma
41
42
Gəncə - Qazax bölgəsində isə basma toxumu 2,0 sm də- rinlikdə səpildikdə p. m-dən orta hesabla 28 ədəd, 2,5 sm dərinlikdə səpildikdə 43 ədəd, 3,0 sm dərinlikdə səpildikdə isə 27 ədəd normal basma bitkisi əldə olunmuşdur (cədvəl 5. 3). Şirvan bölgəsində torpağın şoran və ağır qranulometrik tər- kibə malik olması alınmış basma cücərtilərinin çoxunun məhv olmasına səbəb olur. Göründüyü kimi sahədə olan 20 günlük cücərtilərdən orta hesabla 16- 20 ədədi tələf olmuşdur. Gəncə-Qazax bölgəsində isə 2,0 sm dərinlikdə səpin apardıq- da p. m-
dən alınan 20 günlük çücərtilərdən orta hesabla 17 ədədi, 2,5 sm dərinlikdə səpin apardıqda 14,1 ədədi, 3,0 sm dərinlikdə səpin apardıqda isə 15,2 ədədi məhv olmuşdur (cədvəl 5. 3). Beləliklə, toxumların basdırılma dərinliyinin basma cücərtilə- rinin alınmasına təsirinin öyrənilməsindən belə nəticəyə gəldik ki, basma toxumlarının Şirvan bölgəsində açıq tarla şəraitində opti- mal basdırılma dərinliyi 2,0 sm, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 2,5 sm - dir (16).
4. Müxtəlif torpaq - iqlim şəraitinin basma bitkisinin böyümə və inkişafına təsiri
Bitkinin həyat qabiliyyətinin əsas göstəricilərindən biri onların böyüməsi və inkişafıdır. Yeni iqtisadi bölgələrə introdu- ksiya edilmiş bitkilərin böyümə və inkişaf qanunauyğunluqlarının öy rənilməsinin böyük əhəmiyəti vardır.
Bitkilər böyümə və inkişaflarının tarixən formalaşmış və irsən möhkəmləndirilmiş qanunauyğunluqlarını qoruyub saxlaya bilirlər. Lakin, onları yeni becərmə şəraitinə gətirdikdə öz həyat funksiyalarını az və ya çox dərəcədə dəyişməli olur. Nəzərə alınmalıdır ki, yeni becərmə şəraiti bitkilərdə böyümə və inkişaf xü susiyyətlərinin qismən dəyişilməsinə və müəyyən morfoloji əla- mətlərin meydana çıxmasına səbəb olur. Basma bitkisi də Azər- 43
baycan
şəraitinə introduksiya olunduğuna görə onun da böyümə və inkişaf xüsusiyyətlərini dəyişməsi nəzərdə saxlanılmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycanın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələri şəraitində basma bitkisinin böyümə və inkişaf xüsusiyyətlərini öyrənməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. 2001-2004 - cü illərdə apardığımız tədqiqatlar zamanı müx- təlif torpaq-iqlim şəraitində becərilən basma bitkisinin böyümə di- namikası hərtərəfli tədqiq edilmişdir. Bu məqsədlə vegeasiyanın başlanmasından sonuna qədər hər ayın axırında bitkinin hündür- lüyü, çətirinin diametri ölçülmüş və morfoloji göstəriciləri qeyd edil mişdir. Apardığımız tədqiqatlar nəti- cəsində müəyyən edilmişdir ki, temperatur və qida sahəsi basma bitkisinin yerüstü hissələrinin bö- yü məsinə güclü təsir edir. Belə ki, Şirvan bölgəsində səpin sxemin- dən asılı olaraq basma bitkisinin boyu may ayında orta hesabla 6,0 - 7,5 sm olursa, iyulda bu göstərici 22,2 -
35,6, avqustda isə 37,3 - 53,5 sm-
ə çatır. Basma çətirinin diametri də bitkinin boyuna müvafiq olaraq inkişaf edir. Avqust ayında səpin sxemindən asılı olaraq çətirin diametri 30,2 - 41, 5 sm ol muşdur. Biçilməyib saxlanılmış bitkilər də isə səpin sxemindən asılı olaraq vegetasiyanın sonunda hündürlük orta hesabla 90,2 - 105,3 sm, çətirin diametri isə 73,5 - 92,5 sm olur (cədvəl 5. 4). Göründüyü kimi Şirvan bölgəsində basma bitkisinin hün- dürlüyünün və çətirinin diametrinin ən intensiv böyüməsi, avqust - sentyabr aylarına təsadüf edilir. Gəncə - Qazax bölgəsində becərilən basma bitkisinin Şirvan- da becərilənlərlə müqayisəsi göstərdi ki, bu bölgədə səpinin bir ay Şəkil 5. 2 Basma tarlasının ümumi görünüşü Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|