H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

qiymati ayni yuqori molekulyar moddaning izoelektrik nuqtasi deyiladi. 
Masalan, tuxum al’buminining izoelektrik nuqtasi 4,8 ga, gemoglobinniki esa 6,7 
ga teng.
Oqsillar vodorod ionlarini ham, gidroksil ionlarini ham biriktirib olish 
xossasiga ega bo’lganligidan ularning eritmalari bufer eritmalar vazifasini o’taydi.
Agar YuMB ayni erituvchida cheksiz eruvchan bo’lsa, unda erib barqaror 
eritma hosil qiladi. Bu eritma o’zining bir qator xossalaribilan liofob kolloid
eritmalarga o’xshaydi. YuMB eritmasi bilan liofob kolloid eritma orasida 
o’xshashlik borligining asosiy sababi shundaki, YuMB molekulalarining
diametrlari liofob kolloid zarracha diametriga kattalik jihatidan yaqindir. 
Ko’pincha, YuMB molekulasi cho’ziq shaklga ega, uning uzunligi eniga nisbatan

---

---

27

ancha katta bo’ladi. Bu molekula eritmada o’ralib, cho’ziq aylanma ellipsoid
shaklini oladi, uning qiyofasi liofob kolloid zarrachasi qiyofasiga yaqin bo’ladi. 
Ana shuning uchun bu ikki tur dispers sistemalarning bir qator xossalarida
o’xshashlik kuzatiladi. 
Chunonchi, xuddi liofob eritmalardagi kabi YuMB eritmalardagi zarrachalar
ham sekin diffuziyalanadi, yarim o’tkazgich pardalardan o’tmaydi. Shu sababli 
ilgari YuMB eritmalarini kolloid eritmalar jumlasiga kiritishgan edi. Lekin bir
qator xususiyatlari bilan YuMB eritmalari kolloidlardan keskin farq qiladi. 
1. YuMB ning erish jarayoni xuddi quyi molekulyar moddalarniki kabi o’z-
o’zicha sodir bo’ladi. Lekin tipik kolloid eritma hosil qilish uchun ko’pchilik 
hollarda maxsus usullarga murojaat qilishga to’g’ri keladi, chunki kolloid eritma
hosil bo’lishida sistemaning sirti, binobarin, sirt energiyasi ortadi. 
2. YuMB eritmalari, yuqori bo’lmagan konsentratsiyalarda gomogen
sistemalarni hosil qiladi. Kolloid eritma esa har doim geterogen (mikrogeterogen) 
sistemadir.
3. YuMBning eritmalari yetarli darajada barqaror, vaqt o’tishi bilan 
o’zgarmaydi. Lekin kolloid eritmalar esa aslida beqaror, kolloid zarrachalar bir-biri
bilan birlashib yiriklashishga intiladi, ya’ni ular o’zining sirt energiyasini 
kamaytirib, oqibatda barqarorroq holatga o’tadi. Binobarin, YuMB eritmalari
barqaror termodinamik holatga mavjud bo’lib, kolloid eritmalar termodinamik 
jihatdan beqaror sistemalardir.
4. YuMBning barqaror eritmasini hosil qilish uchun hech qanday 
stabilizatorning hojati yo’q, lekin zol hosil qilish va uni barqaror holatga saqlash
uchun, albatta, stabilizator zarur. 
5. Kolloid sistemada dispers sistema moddasi kichik konsentratsiyada
bo’ladi; bu eritmaning osmotik bosimi ham katta bo’lmaydi. Uning qovushqoqligi 
suvning (yoki erituvchining) qovushqoqligidan ham farq qiladi. Lekin YuMB
eritmasining juda yuqori konsentratsiyada tayyorlash mumkin. Bu eritma qancha 
katta osmotik bosimga ega bo’la oladi. YuMB eritmasining qovushqoqligi
erituvchining (yoki suvning) qovushqoqligidan ancha katta bo’ladi. 

---

---

28